‘Ik heb het sterke vermoeden dat hier sprake is van gigantische fraude.’ Dat zegt Jordan Belfort, alias The Wolf of Wall Street. De voormalig meesteroplichter heeft het over Tether: een bedrijf dat gevestigd is op de Britse Maagdeneilanden en in 2015 een eigen cryptomunt, de tether-token, lanceerde. Tether-tokens koop je met écht geld en gebruik je vervolgens om bitcoins of andere cryptomunten mee aan te schaffen. Zodoende is Tether een belangrijke koppeling tussen het normale, girale bankgeld en de wereld van cryptomunten geworden.

Cryptomunten bieden oplichters vele kansen, zo is de laatste maanden duidelijk geworden. Het ene na het andere schandaal doet zich voor. Van het hacken van platforms waar cryptomunten op worden verhandeld, tot het manipuleren van koersen en het opzetten van frauduleuze piramidespelen. Belfort geeft zelfs aan dat er met Tether misschien wel meer aan de hand is dan ‘zo maar’ een giga-fraude: ‘Ze hebben tether gebruikt om de bitcoinkoers kunstmatig hoog te houden en zo meer sukkels het spel in te trekken.’

Om hoeveel sukkels het precies gaat, is niet bekend. Wel is duidelijk dat de bedragen enorm zijn: in totaal is er 2,25 miljard dollar en 86 miljoen euro verdwenen. En dan hebben we het niet eens over de virtuele waarde die afgelopen maand verdampte op de online beurs voor cryptomunten, maar alleen over de échte dollars en euro’s.

Op crypto-blogs, maar ook in kranten als de New York Times, wordt de integriteit van Tether al maanden in twijfel getrokken. Op 30 januari werd de zaak op scherp gezet: Bloomberg berichtte over een anonieme bron die zegt dat Tether op 6 december is gedagvaard door de Commodity Futures Trading Commission (CFTC). Het lijkt er dus op dat ook de Amerikaanse toezichthouder Tether van fraude verdenkt.

Bitfinex en Tether zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden

Die verdenking komt niet uit de lucht vallen. FTM daalde af in de beerput van Tether en trof een geldspoor aan dat leidt naar de Nederlandse ING-bank.

The Dutch connection

Om te begrijpen wat voor bedrijf Tether is, moeten we het eerst hebben over een ander bedrijf: Bitfinex, één van de grootste cryptobeurzen ter wereld. Dankzij de Paradise Papers weten we dat Bitfinex en Tether onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: de eigenaren van Bitfinex en Tether zijn dezelfde. Beide bedrijven staan daarnaast via één holding-maatschappij geregistreerd op de Britse Maagdeneilanden, via ‘offshore’-constructies van juridisch adviseur Appleby.

Officieel is het Bitfinex-hoofdkantoor gevestigd in Hong Kong; op de website van Tether wordt gerept over kantoren in Zwitserland. De adressen van deze kantoren worden evenwel niet vermeld en tot dusver is alleen in Taiwan een fysieke locatie van het bedrijf gevonden. Van het Bitfinex-managementteam trof men ook daar niemand aan: er werkt enkel wat operationeel personeel.

Dat is weinig verrassend, want vaste locaties en kantoren zijn in de wereld van cryptocurrencies geen vereiste meer. De enige fysieke link naar de virtuele cryptohandel zijn de computerservers, die verspreid staan over de hele wereld. 

Maar de omzetten die in de cryptohandel worden gedraaid, zijn allesbehalve virtueel. Bitfinex profileert zich als ‘het grootste en meest geavanceerd handelsplatform voor cryptocurrency’. Via het online handelsplatform van het bedrijf wisselt iedere dag voor meer dan 1,5 miljard dollar aan cryptomunten van hand. Ook met de marginale transactie-fees die Bitfinex rekent, resulteert dat al gauw in enkele miljoenen per dag aan commissie voor het platform. Op basis van omzet behoort het bedrijf dan ook al jaren tot de top drie van grootste cryptobeurzen.

Louche figuren

Het managementteam van zowel Bitfinex als Tether wordt gevormd door drie opmerkelijke heren. Ze hadden niet misstaan in het team van snelle jongens waarmee Jordan Belfort ooit nietsvermoedende spaarders een zakcentje lichter maakte. Zo werd Chief Strategy Officer Philip Potter na een bliksemcarrière als zakenbankier al op zijn 25e buitengeschopt bij Morgan Stanley. De reden: hij had in de New York Times een iets te openhartig inkijkje gegeven in de bankierswereld van eind jaren ‘90. Potter pochte over zijn dure kleding en de 300 dollar die hij ieder weekend kapot sloeg aan drank en fooien. Met het gedrag zélf had Morgan Stanley overigens weinig problemen; je moet er alleen wel je mond over houden.

Rond diezelfde tijd maakte Chief Financial Officer Giancarlo Devasini carrière als software verkoper. Hij maakte vroeg kennis met de mogelijkheden voor piraterij in de digitale wereld, maar werd uiteindelijk gepakt voor het doorverkopen van vervalste Microsoft software. Devasini schikte met de autoriteiten en hielp mee met de opsporing van medevervalsers.

De meest opvallende naam binnen het Bitfinex-management is die van de ceo: Jan Ludovicus van der Velde, een Nederlander. Van der Velde verhuisde volgens zijn LinkedIn-profiel al in de jaren tachtig naar Taiwan; hij zou ceo zijn geweest van PAG Asia, een Chinees investeringsfonds dat miljarden aan private equity beheert voor vermogenden. PAG staat eveneens op de Britse Maagdeneilanden geregistreerd en is mede-eigenaar van Bitfinex en Tether.

De Bitfinex-ceo heeft zijn digitale voetstappen vakkundig uitgeveegd

Het Financieele Dagblad schetste begin februari een profiel van Van der Velde, maar slaagde er niet in hem zelf te pakken te krijgen. Dat is ook niet zo gek: het is vermoedelijk nog nooit een journalist gelukt om de beste man in levende lijve te spreken. Crypto-trendwatcher Vincent Everts, organisator van crypto-event ‘dag van de crypto’, is één van Van der Velde’s 119 connecties op Linkedin. Everts: ‘Ik ben al weken naar hem op zoek, maar heb de man nog nooit ontmoet of gesproken.’

Jan Ludovicus van der Velde duikt nog één keer op als ‘Jean Louis’ in een bericht over een bitcoin-meetup in Hong Kong uit 2013, maar voor de rest heeft de Bitfinex-ceo zijn digitale voetstappen vakkundig achter zich uitgeveegd.

De uitvinding van de crypto-dollar

In 2014 zet het drietal Van der Velde, Devasini en Potter een tweede bedrijf op: Tether. Het jaar daarop brengt dit bedrijf een eigen cryptomunt op de markt, de zogenoemde tether-token.

Maar deze tether-token is geen gewone cryptomunt. Anders dan bij bitcoin, ripple of ether fluctueert de prijs van tether niet ten opzichte van de dollar: één tether-token is altijd één dollar waard. Je koopt tether dus niet om te speculeren op een koersstijging van de munt zelf: het is een ‘crypto-dollar’.

Zo’n crypto-dollar is handig omdat je via reguliere banken niet kunt handelen in virtuele munten. De meeste crypto-transacties lopen daarom via speciale beursplatformen als Bitfinex. Op die cryptobeurzen kun je echter weer geen bankrekening openen. Dat maakt het omwisselen van échte dollars of euro’s voor virtuele munten (en andersom) een lastige klus.

De tether biedt uitkomst: je maakt dollars over naar de bankrekening van je cryptobeurs (bijvoorbeeld Bitfinex), en die crediteert je account met precies evenveel tethers. Vervolgens kun je met die tethers weer andere cryptomunten aanschaffen. De tether maakt het ook mogelijk voor speculanten om even ‘uit te stappen’ door bijvoorbeeld bitcoins in te ruilen voor tether-tokens. Zo hoeven ze niet telkens hun geld terug te boeken naar een reguliere bankrekening.

Staat er op de rekening van Tether wel genoeg geld?

Inmiddels worden de tether-tokens niet alleen op Bitfinex, maar ook op bijna alle andere cryptobeurzen als surrogaat-dollars gebruikt. Sinds 2016 zijn er daarnaast ook surrogaat-euro’s. Er staan momenteel 2,25 miljard tether-dollars en 86 miljoen tether-euro’s uit – allemaal centraal gecreëerd door het gelijknamige bedrijf. 

100 procent dekking

De geloofwaardigheid van het hele systeem valt of staat bij de dekking van de cryptodollar met échte dollars op een bankrekening. Dat is immers de reden dat één tether-token ook één dollar waard is: een tether-dollar op je beursaccount is eigenlijk een vordering op een ‘normale’ dollar op de rekening van Tether/Bitfinex.

Tether-tokens kun je niet ‘minen’ zoals de meeste cryptomunten; er is ook geen gelimiteerd aantal munten. Er is officieel maar één manier waarop nieuwe tether-tokens het levenslicht zien: door het storten van dollars en euro’s op de bankrekening van Tether. Als dit niet zou gebeuren, kan Tether de beloofde 100 procent dekking van de munten immers niet waarmaken. 

Nu is de grote vraag: staat er op de rekening van Tether wel genoeg geld? Of zit er – net zoals bij onze reguliere banken het geval is – niet genoeg geld in de pinautomaat om alle vorderingen van klanten in te lossen? Met andere woorden, zou Tether een virtuele bankrun kunnen overleven?

Dagvaarding

Tether zelf lijkt er in ieder geval alles aan te doen om te voorkomen dat de tether-tokens weer in groten getale worden teruggewisseld voor échte dollars op een bankrekening. Bitfinex en Tether vereisen gebruikersverificatie alvorens je je geld kunt opnemen, maar lijken geen haast te hebben om dat proces enigszins efficiënt in te richten. Op dit moment kun je je niet eens registreren. En zelfs al ben je geregistreerd, dan strand je in de verificatie-wachtlijst. Één tether-gebruiker twittert dat hij in vijf maanden tijd slechts van plek 3000 naar 2100 is opgeschoven; zelfs de Grieken hebben tijdens de crisis niet zo lang in de rij voor de pinautomaat hoeven staan. Reddit en Twitter staan vol met dit soort berichten.

Bitfinex en Tether hebben evenmin een reputatie opgebouwd als bedrijven die veiligheid of eerlijkheid hoog in het vaandel hebben staan. Bij ‘hacks’ van hun systemen raakten de bedrijven respectievelijk 65 miljoen en 31 miljoen dollar aan cryptomunten kwijt.

Na de overval bij Bitfinex compenseerde het bedrijf gedupeerde klanten wel, maar dat gebeurde op een bedenkelijke manier: Bitfinex gaf de slachtoffers geen vergoeding in de vorm van euro’s, dollars of hun gestolen cryptomunten, maar zette een zelfgemaakte geldpers aan. Ze creëerden een eigen cryptomunt, de BFX-munt: een verhandelbare munt inwisselbaar voor een aandeel in Bitfinex. Een soort gedwongen investering dus.

In de crypto-community wordt daarom al enige tijd geroepen dat Bitfinex en Tether de zaak bedonderen. Nu de bedrijven ook nog eens worden gedagvaard door de CFTC, krijgen die beschuldigingen een steeds serieuzer karakter. Er zijn flink wat aanwijzingen om te twijfelen aan de beloofde 100 procent dekking van tether-tokens. Staat er achter iedere Tether wel een dollar? En als dat niet zo is, wat is er dan met de digitale geldhoeveelheid gebeurd?

Geblokkeerde bankrekeningen

Op 18 april 2017 bracht Tether een persbericht naar buiten: ‘alle inkomende internationale overboekingen naar Tether zijn geblokkeerd en geweigerd door onze Taiwanese banken.’ Het nieuws kwam nadat de Amerikaanse bank Wells Fargo overboekingen naar hun rekeningen had geblokkeerd.

Voor Tether was het een klap in het gezicht. Zonder bankrekening wordt het héél moeilijk volhouden dat de tether-tokens volledig gedekt worden met dollarreserves. Bitfinex en Tether daagden Wells Fargo daarom voor het gerecht, maar trokken hun zaak later weer in zonder nadere toelichting.

Juist toen Tether geen bankrekening meer had, kwamen er gigantisch veel tether-tokens bij

In hetzelfde bericht stelt Tether: ‘wij verwachten niet dat de hoeveelheid tethers substantieel zal toenemen totdat deze beperkingen zijn opgeheven.’ Logisch: waar stal je immers nieuwe dollars, als je nog geen nieuwe bankrekening hebt?

Maar op de uitspraak bleek het nodige af te dingen. Want juist vanaf het moment dat Tether geen bankrekening meer had, kwamen er gigantisch veel tether-tokens bij. Waren er in april 2017 nog slechts 60 miljoen tether-dollars in omloop; nu zijn dat er 2,25 miljard. Alleen al in januari kwamen er meer dan 800 miljoen (!) nieuwe tethers bij.

Marktmanipulatie

De enorme groei van de tether-voorraad kan eigenlijk maar op twee manieren verklaard worden. Het eerste scenario: er is tijdens de recente instorting van de cryptokoersen (netto) 800 miljoen dollar bijgestort op de rekening van Tether door nieuwe instappers of investeerders in Bitfinex.

In dat geval is er niets aan de hand: de nieuwe tethers worden gedekt met geld op een bankrekening. Dit scenario klinkt echter zeer onwaarschijnlijk: welke belegger investeert 800 miljoen dollar in een markt die op één dag 25 procent van zijn waarde verloor en in vrije val lijkt te verkeren? Dat is als investeren in de Titanic toen de ijsschotsen al door de romp van het schip staken. 

Scenario nummer twee is dan ook geloofwaardiger: Bitfinex en Tether belazeren de boel door ongedekte tether-tokens uit te geven aan mensen die hun bitcoins of andere cryptomunten verkochten. Hun beursaccounts werden gecrediteerd met nieuwe tether-tokens, zonder dat er ook maar een euro of dollar werd bijgestort op de bankrekening van Bitfinex. De ‘sukkels’ waar Belfort het over heeft denken dat ze harde euro’s en dollars in handen hebben, maar de kans is groot dat het ongedekte tokens zijn. De échte dollars zouden zomaar naar een drietal trustfondsen op de Britse Maagdeneilanden kunnen zijn doorgesluisd — of ze hebben überhaupt nooit bestaan. 

‘Door de koers hoog te houden, lok je meer mensen het spel in’

Op 21 januari verscheen er een anoniem maar deugdelijk rapport met aanwijzingen voor marktmanipulatie op de cryptobeurzen. Het aangevoerde bewijs zijn verdachte transacties met nieuw gecreëerde tether-tokens: een deel van de 800 miljoen nieuwe tethers blijkt te zijn ingezet om een kunstmatige vraag naar bitcoin te creëren. De voorspelling van de auteur van het rapport is daarom dat de cryptomarkt nog eens 30 tot 80 procent omlaag zal gaan. Die voorspelling is inmiddels uitgekomen. 

‘Je houdt de illusie van voorspoed in stand’, zegt ervaringsdeskundige Jordan Belfort hierover. ‘Door de koers hoog te houden, lok je meer mensen het spel in. Dat is waarom ze tether hebben ingezet toen bitcoin had moeten instorten. Als dat uitkomt, gaan de toezichthouders heel rap stappen zetten. Dat zie je nu gebeuren.’

Zouden de mannen van Bitfinex achter deze koersmanipulatie zitten? Bitfinex-cfo Giancarlo Devasini heeft er wel het CV voor: hij deed de nodige ervaring op met het uitgeven van duizenden Microsoft-kopieën als zijnde originele software.

De 800 miljoen nieuwe tether-dollars zouden ook uit de koker van Chief Strategy Officer Philip Potter kunnen komen: de voormalig Morgan Stanley-bankier zei in het interview uit 1997 met de New York Times al: ‘Ik kan nieuwe producten blijven verzinnen om waarde toe te voegen. Het is niet mijn verantwoordelijkheid om geld te krijgen; ‘krijgen’ is moeilijk als de markt naar beneden gaat. Maar er zijn nog altijd producten om te verkopen. Het dwingt me alleen om een beetje creatiever te worden.’

Creatief boekhouden

Zoals ceo Van Der Velde gehuld gaat in nevelen, zo blijft ook de onzekerheid rondom de tether-tokens bestaan. Cryptobeurzen zijn niet gebonden aan strenge financiële regelgeving, maar dat wil niet zeggen dat Bitfinex en Tether zelf geen actie kunnen ondernemen om inzicht te verschaffen in hun administratie. Alle verdenkingen zijn eenvoudig te ontkrachten: de bedrijven hoeven alleen maar aan te tonen dat de 2,25 miljard dollar en 86 miljoen euro gewoon keurig geparkeerd staan op een bankrekening. Maar juist dat doet Tether niet.

In januari maakte Friedman LLP, het voormalige audit-bedrijf van Tether, bekend dat de  samenwerking is stopgezet. Geen enkele onafhankelijke partij controleert op dit moment dus de rekeningen van Tether. En ook het laatste auditrapport uit september 2017 — toen het nog slechts om 442 miljoen dollar ging, in plaats van om 2,25 miljard — liet flink te wensen over. De bankrekeningen die werden opgegeven stonden niet op naam van Tether zelf, maar liepen via 'trust agreements' die de auditor niet kon inzien. Bovendien was er geen duidelijkheid of het geld op de betreffende rekeningen niet ook voor andere doeleinden werd gebruikt.

De enige partij die zegt dat de dollars en euro’s wél op de rekeningen van Tether staan, is  Tether zelf: het bedrijf publiceert namelijk een balans op de eigen website. Die balans moet klanten het vertrouwen geven dat de ‘assets’ (de dollars en euro’s op de bankrekening van het bedrijf) keurig in evenwicht zijn met de ‘liabilities’ (de uitstaande tether-tokens).

In de ochtend van 7 februari, om 8.11 ontdekken we echter een grove onregelmatigheid: er staat volgens deze boekhouding maar liefst 71,5 miljoen euro te weinig op de rekening van het bedrijf. Een paar uur later heeft Tether het saldo weer keurig opgekrikt.

Dat kan twee dingen betekenen: in de tussentijd heeft zich een nieuwe investeerder gemeld, of er is hier sprake van zeer creatief boekhouden. 

Bankieren bij de ING

Bitfinex en Tether hebben sinds het blokkeren van hun Taiwanese rekeningen in april geen officieel bericht naar buiten gebracht over een nieuwe bank. Het leek er even op dat de bedrijven waren uitgeweken naar Polen, maar de betreffende Poolse bank kon aan een journalist van Bloomberg niet bevestigen dat Bitfinex daar een rekening heeft geopend. Twee weken geleden plaatste iemand een bericht op het discussieplatform Reddit: Bitfinex zou naar een nieuwe bank in Nederland zijn overgestapt. 

En inderdaad: door een account te openen bij Bitfinex en te vragen naar welke bankrekening geld kan worden overgeboekt, werd duidelijk dat Bitfinex inderdaad is overgestapt naar de ING. Ook woordvoerder Harold Reusken van ING bevestigt dat Bitfinex en Tether de partijen zijn achter een rekening bij Nederlands’ grootste bank. Of de 2,25 miljard dollar en 86 miljoen euro-reserves ook zijn ondergebracht op deze rekening, kan ING evenwel niet zeggen. De bank wil niet ingaan op de specifieke klantcase vanwege de wet op privacy.

Wel wijdt ING uit over algemeen beleid ten aanzien van cryptocurrencies: ‘Klanten kunnen geen bitcoin bij ING kopen of verkopen. Maar we weigeren geen klanten die op een exchange (bijvoorbeeld via iDEAL) crypto transacties doen.’ Ook schrijft ING: ‘Als er aanwijzingen zijn dat een klant zich mogelijk schuldig maakt aan witwassen, fraude of om een andere reden niet integer handelt, dan [kan ING] de rekening van een klant blokkeren en eventueel de bankrelatie beëindigen. [..] De integriteitsrisico´s die spelen bij cryptocurrencies maken dat ING hier uitgebreider cliëntenonderzoek doet en vragen stelt aan klanten.’

De algemene woorden van de ING-woordvoerder steken schril af tegen het harde oordeel dat hun eigen crypto-expert Teunis Brosens over Tether velt. Al op 31 januari vertelt hij aan RTL Z: ‘Telkens als bitcoin steeg, dan steeg tether, het leek alsof die werden bijgedrukt om de koers van bitcoin te stutten. Als tether wankelt, wordt dat de volgende klap voor crypto.’

''Als sprake is van oplichting of andere criminele activiteiten, dan is dat een zaak voor het Openbaar Ministerie’

Bij ING zijn ze donders goed op de hoogte van de controverse rondom Bitfinex en Tether. Brosens zegt hierover tegen FTM: ‘Ik heb mijn analyse gedaan op basis van algemene openbare bronnen. Bij het ING Economisch Bureau maken we geen gebruik van klantgegevens om onze analyses te verrijken. Daar zitten ‘Chinese Walls’ tussen. Mijn schrijfsels zijn daarentegen openbaar, dus voor het cliëntenonderzoek aan de andere kant van de muur kunnen ze die wel gebruiken.’ Toch heeft noch de analyse van Brosens, noch de dagvaarding door Amerikaanse autoriteiten, noch het eigen ‘uitgebreide cliëntenonderzoek’ ertoe geleid dat de klantrelatie tussen ING en Tether is beëindigd.

Navraag bij de AFM

Wat zegt de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de financiële waakhond van Nederland, hierover? De AFM is bekend met de crypto-bedrijven Bitfinex en Tether, maar houdt geen toezicht op hun activiteiten. De AFM is ook op de hoogte van de dagvaarding van deze bedrijven door hun Amerikaanse collega’s bij de CFTC, maar geeft aan de precieze inhoud niet te kennen. AFM-woordvoerder Nienke Torensma schrijft: ‘In algemene zin geldt dat wij geen uitspraken doen over contacten tussen toezichthouders onderling. Wij zijn daarbij gebonden aan geheimhouding.’

De AFM heeft geen contact gehad met ING over de Nederlandse bankrekening van Bitfinex/Tether. Sterker nog: de toezichthouder wist vóór ons telefoongesprek niet eens van het bestaan van deze rekening. AFM: ‘Dienstverlening rondom cryptocurrencies, zoals het exploiteren van een crypto-exchange of het uitbrengen van een cryptocurrency valt niet onder de reikwijdte van het toezicht van de AFM. Als sprake is van oplichting of andere criminele activiteiten, dan is dat een zaak voor het Openbaar Ministerie.’

Als we de AFM in algemene zin vragen wat een Nederlandse bank moet doen als er een vermoeden is van fraude door een klant of rekeninghouder worden we doorverwezen: ‘Dat is een vraag die het beste kan worden beantwoord door de bank zelf en door DNB.’

Of Tether zich nu wel of niet aan de belofte van 100 procent dekking houdt, het cryptobedrijf bankiert rustig verder in Nederland. En daarmee is ING voorlopig de enige partij ter wereld die weet of de 2,25 miljard dollar en 86 miljoen euro achter tether nou wél of niet bestaan.

Wordt vervolgd.