‘De regering Biden zal geen diplomaten of officiële representatie naar de Olympische Winterspelen van 2022 in Beijing sturen, gezien de aanhoudende mensenrechtenschendingen en genocide in Xinjiang door de Chinese Communistische Partij.’

Jen Psaki, hoofd persvoorlichting van het Witte Huis, windt er geen doekjes om. De Amerikaanse boycot van de Olympische Spelen linkt ze direct aan de Chinese onderdrukking van minderheden, waaronder vooral Oeigoeren. Inmiddels hebben ook Litouwen, Australië, het Verenigd Koninkrijk en Nieuw-Zeeland zich aangesloten bij die diplomatieke boycot. De Tweede Kamer verzocht de Nederlandse regering afgelopen week hetzelfde te doen.

Persvoorlichter Psaki doelt op de zogenoemde ‘heropvoedingskampen’ waar China naar schatting een miljoen mensen kan opsluiten, en waar gevangenen onder dwang moeten werken en afstand moeten doen van hun cultuur. Daarnaast worden in de Xinjiang-regio veel Oeigoeren verplicht gesteriliseerd of gedwongen om anticonceptie te gebruiken.

Ook de Tweede Kamer noemt wat in Xinjiang gebeurt een genocide

Het ‘Oeigoerentribunaal’ in Londen heeft deze week ook op basis van een van de grootste onderzoeken ooit naar de mensenrechtenschendingen in Xinjiang geoordeeld dat China schuldig is aan genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Ook de Nederlandse Tweede Kamer noemt wat daar gebeurt een genocide.  

China ontkent nog steeds alle beschuldigingen, laat in eigen land alleen positieve berichtgeving toe over het gebied en beschuldigt kritische onderzoekers van het verspreiden van fake news. 

De mensenrechtenschendingen kwamen aan het licht door getuigenissen van mensen die uit de kampen weg kwamen. Maar ook door het werk van een aantal vasthoudende onderzoekers. Zij mogen niet meer ter plekke komen, maar vinden andere creatieve manieren om onderzoek te doen in de regio Xinjiang.

Een van deze onderzoekers is de Britse Alison Killing (42). Zij won voor haar onderzoek bij BuzzFeed News samen met collega’s Megha Rajagopalan en Christo Buschek dit jaar een Pulitzer-prijs. Voor het onderzoek combineerden ze hun krachten: Rajagopalan als journalist, Buschek als programmeur en Killing met kennis van satellietbeelden. 

Aanvankelijk werkte ze in de architectuur in haar eigen bedrijf Killing Architects, maar sinds ze in 2016 meewerkte aan een documentaire over migratie, gebruikt ze haar bouwkundige kennis voor journalistiek onderzoek. 

Killing vertelt tegen Follow the Money tijdens een videogesprek over haar onderzoek naar zo’n ontoegankelijk gebied.

Alisons werkplek bij haar thuis in Rotterdam is verrassend licht, op de achtergrond een grote varen en een lichthouten boekenkast. Op deze plek onthult de architect en onderzoeker donkere geheimen.

Down to earth en kordaat vertelt ze over haar prijswinnende onderzoek.

Je hebt een achtergrond in architectuur. Hoe kwam je bij China terecht? 

‘Eigenlijk via mijn collega Megha Rajagopalan, een journalist bij BuzzFeed. Zij werkte een tijdlang in China, en was ook een van de eerste journalisten die de kampen in Xinjiang bezocht. Ik ontmoette haar via een workshop. Een van de ex-gevangenen die ze interviewde, toonde haar op satellietbeelden waar hij gevangen had gezeten. Toen dachten we: misschien moeten we samen eens naar satellietbeelden kijken. Ik had daar ervaring mee als architect.

Daarna zijn we gaan samenwerken. Ook met Christo Buschek, die ik kende van een conferentie een paar jaar daarvoor. We wonen en werken allemaal in andere landen: Megha in het Verenigd Koninkrijk, Christo in Berlijn en ik in Nederland. Ik ben in Rotterdam gaan wonen omdat ik daar vrienden had.’

Hoe ben je erin geslaagd die kampen te lokaliseren? 

‘In Baidu Total View, de Chinese versie van Google Street View, werden industriële panden gecensureerd op een heel onhandige manier. Ze gebruikten de clone tool van Photoshop en haalden de schoorstenen weg, maar de schaduwen van die schoorstenen waren nog steeds zichtbaar.

‘Ze haalden de schoorstenen weg, maar de schaduwen van die schoorstenen waren nog steeds zichtbaar’

We checkten hoe dat zat bij een aantal locaties waarvan we zeker wisten dat het interneringskampen waren, omdat er journalisten waren geweest. Ik wilde weten wat Baidu Total View zou laten zien, omdat ik verwachtte dat dat misschien hetzelfde zou zijn als bij industriële panden. Van de kampen waren echter helemaal geen beelden op straatniveau.

Daarom ben ik satellietbeelden gaan bekijken. Toen ik daarop inzoomde, verschenen plotseling een paar blanco stukjes kaart op het scherm. Dat bleef maar gebeuren. Ik dacht eerst dat het misschien een fout was, maar dan zouden die stukjes kaart in het geheugen van de pagina moeten staan. 

Op dat moment realiseerde ik me dat er iets heel geks aan de hand was. Ik ging kijken naar de andere locaties waarvan we wisten dat er kampen stonden, en zag daar exact hetzelfde gebeuren. Ik dacht: we hebben een techniek te pakken waarmee we kunnen proberen om ook de rest van de kampen te vinden.’ 

Helpt je achtergrond als architect bij het onderzoek?

‘Die is om een aantal redenen nuttig. Als architect ben ik gewend ben om in drie dimensies te werken, en om te laveren tussen driedimensionale objecten en tweedimensionale weergaven daarvan. Dat helpt enorm bij het interpreteren van satellietbeelden en geolocaties. 

‘Aan de hand van de Chinese bouwvoorschriften konden we terugberekenen wat ze hadden gedaan’

Mijn achtergrond hielp ook bij ons recentste artikel, waarvoor we probeerden de capaciteit van de kampen te berekenen. Ik heb ze allemaal getekend en steeds de oppervlakte van de vloer berekend, en daarna ook alle andere delen van het gebouw. Aan de hand van de Chinese bouwvoorschriften konden we terugberekenen wat ze hadden gedaan, en op die manier de capaciteit van de kampen inschatten.

Ik weet wat voor documenten voor het bouwen van zulke panden nodig zijn. Ik wist dus waarnaar we moesten zoeken, hoe we die documenten moesten interpreteren en hoe we die konden gebruiken in onze analyses.’

Hoe controleerden jullie wat jullie dachten te zien?

‘Op verschillende manieren. Een ervan was dat Megha een serie interviews afnam met ooggetuigen, voormalige gevangenen van de kampen. Vaak konden zij ons vertellen waar ze opgesloten hadden gezeten, en konden ze dat laten zien op Google Maps. Daarnaast zijn er ook een aantal publicaties van journalisten die ter plekke zijn geweest. Ook dat was een validatiemethode. 

Een derde manier om onze data te checken was een serie van aanbestedingsdocumenten die onderzoeker Shawn Zhang samenvoegde. Hij was een van de eersten om de kampen te lokaliseren. Hij verzamelde allemaal overheidsdocumenten, zoals aanbestedingen voor de centrale verwarming in een kamp en arbeidsovereenkomsten voor bewakers van de kampen. Daarop stonden de adressen aangegeven.’

En dan was er onlangs nog een bijzondere manier om jullie resultaten te checken. Een Chinese jongeman ging op basis van locaties die jullie hadden gepubliceerd op pad met zijn camera, filmde stiekem en voorzag jullie zo van beelden op straatniveau. Die publiceerde hij in oktober van dit jaar op Youtube. Hoe belangrijk zijn dat soort beelden voor jullie?

‘Het was ontzettend nuttig voor ons. We gaan nooit alleen af op satellietbeelden om vast te stellen of een kamp echt bestaat. Daarvoor gebruiken we altijd ook andere informatiebronnen, en in dit geval waren zijn beelden vanaf de grond heel handig daarbij, omdat het ons laat zien of de manier waarop we de satellietbeelden hebben geïnterpreteerd correct is of niet.

Ik zou aarzelen om mensen te vragen dit te doen, omdat ik weet hoe ongelooflijk riskant het is. Hij was ontzettend dapper, ik ben echt dankbaar dat hij dat heeft gedaan.

‘Dit specifieke filmpje was vooral heel nuttig omdat die jongeman langs een aantal kampen is gereden waarvoor we nog geen bewijzen hadden’

Dit specifieke filmpje was vooral heel nuttig omdat die jongen langs een aantal kampen is gereden waarvoor we nog geen bewijzen hadden, dus geen mediapublicaties of aanbestedingsdocumenten. Door zijn film weten we nu veel meer.

Er zijn een aantal locaties hierdoor geverifieerd, waar we eerst alleen met grote waarschijnlijkheid het bestaan kampen vermoedden. We hebben beelden op straatniveau, en er staat zelfs een bord bij de poort met daarop vermeld wat voor plek het is.’

Hoe controleer je eigenlijk of die beelden echt zijn?

‘In de video geeft die jongeman constant informatie over waar hij zich bevindt. Hij zegt in welke stad hij is en waar in die stad. Ik heb gekeken naar de gebouwen die zichtbaar waren, en of die overeenkwamen met de beelden die ik had van Google Earth. Daarbij keek ik naar de vorm en lay-out van de gebouwen.’ 

In de video zegt de jongen dat hij hoopt dat de CCP zo snel mogelijk valt. Weet je of hij veilig is? 

‘Eigenlijk niet, al denken we dat hij veilig is. De video zou in 2020 zijn gemaakt, en is pas onlangs, in oktober 2021, geplaatst. Ik denk dat die vertraging bedoeld was zodat hij zich in veiligheid kon brengen.’

Hebben jullie last van repercussies?

Laconiek: ‘Niet zo vaak. Eén ding vinden we wel erg, en andere onderzoekers ervaren dat ook. Vanaf het moment dat we erin slagen aanbestedingsdocumenten te gebruiken om veel kampen te lokaliseren, verdwijnen dat soort documenten uit de openbaarheid.

Megha werd vorig jaar gedoxt door een afgevaardigde van de Chinese regering. Megha heeft zelf in China gewoond. De Chinese overheid heeft daardoor haar persoonlijke informatie. Die hebben een foto van haar visumaanvraag op Twitter geplaatst. Het veiligheidsteam van BuzzFeed heeft Twitter gevraagd om dat eraf te halen. Dat was de enige repercussie tot nu toe voor ons persoonlijk.’

Geen trollenlegers die op jullie af kwamen?

‘Altijd! Ik kreeg onlangs weer enorm veel reacties toen ik de video op Twitter deelde. De meeste in eerste instantie positief, in de trant van “ik hoop dat het goed gaat met deze jongen”. Een aantal dagen later – het kost ze meestal een paar dagen – kwam er een hele hoop onzin op me af. Dat er geen kampen in Xinjiang zouden staan, en “hoe zit dat dan met de gevangenissen in de Verenigde Staten?”, enzovoort.’

Hoe gaan jullie om met dat soort ontkenningen? 

‘We doen zo goed mogelijk onderzoek, en leggen daarbij uit hoe we het hebben gedaan. We publiceren ook veel van onze gegevens, zodat mensen ze kunnen controleren of er, als ze dat willen, zelfs op kunnen voortborduren, zoals de jongeman deed in Xinjiang. We vragen ook regelmatig andere journalisten van BuzzFeed om ons te factchecken.

‘Ik heb niet de illusie dat de Chinese regering ons openlijk zal vertellen wat daar gebeurt’

Uiteraard vragen we vóór publicatie de Chinese regering om wederhoor. Meestal ontkennen ze alle aantijgingen en zeggen ze dat ons werk allemaal leugens bevat. Ik heb niet de illusie dat de regering ons openlijk zal vertellen wat daar gebeurt, noch verwacht ik dat de Chinese leiders verantwoordelijkheid nemen of zich schamen wanneer we naar hen toe gaan en laten zien: deze kampen hebben we gevonden. 

In december 2019 kondigde de gouverneur van Xinjiang aan dat alle kampen waren gesloten. Toch hadden we satellietbeelden uit december 2019 en januari 2020 waaruit bleek dat er op dat moment grote nieuwe faciliteiten werden voltooid. Groot genoeg voor 10.000 mensen. Dus ik ben vaak erg sceptisch over wat de Chinese regering zegt over wat ze doet in Xinjiang. Dat proberen we aan de lezers over te brengen.’

Houden jullie steeds die veranderingen in de gaten?

‘Een van de voornaamste dingen waar we naar zoeken is veranderingen van de kampen en nieuwe aanleg. We hebben ook gezien dat er een paar gesloopt zijn of van beveiliging (bijvoorbeeld prikkeldraad) ontdaan.

We gebruiken daarvoor verschillende satellietdiensten naast elkaar. Elke dienst heeft weer afbeeldingen van een ander moment, en de ene heeft soms hogere resolutie satellietbeelden dan de ander. Wij gaan op zoek naar de hoogste resolutie die we kunnen vinden, of juist op een specifieke tijdstip genomen foto’s, om veranderingen te monitoren. Zoals bij een artikel dat we eind juli schreven over de bezettingscapaciteit van de kampen. Daarbij gingen we ook de types en de groei van de kampen na.’ 

Jullie zijn al zo lang bezig met dit onderwerp, kan je er nog wel afstand van nemen? Lig je er wel eens ’s nachts wakker van? 

‘Ik vind het niet zo moeilijk afstand te nemen van het onderwerp of om werk en privé uit elkaar te houden. Het helpt heel erg dat ik geen vrienden of familie heb in Xinjiang, dat zorgt ervoor dat het veel minder persoonlijk is voor mij. Vaak hebben onderzoekers en vooral activisten een persoonlijke connectie met de regio omdat familie en vrienden gevangen zitten in de kampen. Dat moet verschrikkelijk zijn voor ze.

Ik kan me voorstellen dat het dan heel lastig is om aan het einde van de dag alles weer van je af te zetten. Tegelijkertijd kan het ze ook energie geven.’

Wat is jullie uiteindelijke doel met dit project?

‘We proberen hard bewijs te leveren van wat er in Xinjiang gebeurt, om publiek en beleidsmakers zo goed mogelijk te informeren. We gaan door met onderzoeken zolang we verhalen kunnen maken die ons begrip substantieel vergroten over wat er gebeurt in Xinjiang.

We hebben bijna in beeld wat volgens ons het volledige netwerk aan kampen is. Ook nu nog bestuderen we de kampen, en kijken naar wat er binnen gebeurt. We maakten ook een 3D-reconstructie van een van de kampen in Mongolküre en werkten met voormalig gedetineerden om te begrijpen hoe het dagelijkse leven er binnen uitzag.

We hebben recent ook naar dwangarbeid gekeken en alle kampen in kaart gebracht die fabrieken hadden. Daarbij keken we ook naar de groei van die fabrieken. We denken dat er overal in Xinjiang dwangarbeid is, met alle zogenaamde ‘armoedebestrijdingsprogramma’s’ die daar lopen, maar we concentreerden ons op kampen. Je kan er echter vrijwel zeker van zijn dat als er fabrieken in de kampen staan, daar dwangarbeid plaatsvindt.

We hopen dat ons onderzoek impact heeft. Toen we in 2018 met dit werk begonnen, vermoedde men dat er 1200 kampen bestonden, maar waren er slechts 70 gevonden. Men geloofde dat bijna een miljoen mensen werd vastgehouden, het ontbrak beleidsmakers en politici alleen aan goed onderbouwd bewijs.

We willen vooral bewijs leveren zodat de internationale gemeenschap actie kan ondernemen’

We wilden vooral bewijs leveren dat de internationale gemeenschap in staat stelt om actie te ondernemen. Inmiddels zijn er sancties opgelegd tegen belangrijke Chinese functionarissen en is er nieuwe wetgeving in de Verenigde Staten die de import van goederen uit Xinjiang zoals katoen en tomaten aan banden legt. 

Een aantal landen bestempelde afgelopen jaar mensenrechtenschendingen in Xinjiang als genocide: de Verenigde Staten, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Letland en Tsjechië. De EU heeft daarover ook een verklaring afgelegd. Dit alles was niet alleen een resultaat van ons werk, maar van het werk van veel onderzoekers, die de schijnwerpers richtten op Xinjiang. Die impact zie je opnieuw terug bij de diplomatieke boycots van de Olympische Winterspelen in 2022.’