Er is een verschil tussen kritische materialen en zeldzame aardmetalen, legt Benjamin Sprecher uit. ‘Met kritisch verwijzen we naar materialen die essentieel zijn voor het functioneren van de economie, maar waarvan de toevoer riskant is, bijvoorbeeld om die via Congo verloopt, en daar kans is op een burgeroorlog. Zeldzame aardmetalen vormen een klein setje metalen, een subgroep van die kritische materialen. Over die groep hebben we het vaak omdat China ze in het verleden gebruikt heeft om geopolitieke druk uit te oefenen.’

De eerste tekenen daarvan toonden zich al in 2010. Toen laaiden territoriale spanningen rondom de Senkaku-eilanden weer op. Deze eilandengroep behoort officieel tot Japan, maar China claimt er ook zeggenschap over. Kort daarna bleven containers vol kritieke materialen vastzitten in de Chinese haven. Officieel vanwege een logistieke kwestie, maar het vermoeden rees al snel dat dit een bewuste keuze was. 

‘Het gevolg was dat de prijs voor deze materialen in een paar weken met duizend procent omhoog schoot,’ zegt Sprecher. ‘Europese fabrieken moesten plots sluiten of hun productieproces aanpassen, waardoor er kwalitatief echt minder goede producten werden geproduceerd.  En dat raakte alle sectoren, want die zeldzame aardmetalen zitten gewoon overal in.’

Het leidde ‘eventjes tot een besef dat dit een heel groot probleem is,’ vervolgt Sprecher. Daarom werden Westerse neodymium-mijnen en -fabrieken geopend. ‘Dat was een interessant moment, met veel investeringen. Maar we hebben in het Westen gewoon geen langetermijnvisie hierop. Dus die nieuwe mijnen zijn failliet gegaan of opgekocht door Chinese staatsbedrijven. Deze markt wordt grotendeels bepaald door Chinese bedrijven die luisteren naar de strategische keuzes van hun overheid. En toen zij besloten de prijs weer omlaag te drijven, hebben ze al die nieuwe bedrijven het faillissement in gedrukt.’

‘Wij in het Westen, met name in Nederland, snappen niet dat dit helemaal geen vrije markt is’

De industrie rondom kritieke materialen is in principe vrij klein, legt Sprecher uit. ‘Maar die is wel verbonden met enorm veel andere industrieën. En dat maakt het voor landen als China zo aantrekkelijk: het is een heel goedkope manier om een gigantische hoeveelheid macht uit te oefenen op heel veel landen.’

Sprecher benadrukt dat het in het westen aan kennis over het onderwerp ontbreekt. ‘Wij in het Westen, en met name Nederland, snappen niet dat dit helemaal geen vrije markt is. Er is geen concurrentie mogelijk met Chinese staatsbedrijven. Heel naïef, want aan de andere kant zitten bedrijven en landen die het zien als een manier om geopolitiek te bedrijven en economische voordelen te behalen.’  

Het is volgens Sprecher tijd voor een duidelijke visie. ‘Er is een bepaalde mate van industriepolitiek nodig. Kijk naar subsidies: je wilt bedrijven niet oneindig blijven subsidiëren. Maar nu is er helemaal geen subsidie. En dan zie je dat de activiteiten weglekken naar het buitenland.’

Dat dit een groeiend probleem is, begint met name in Brussel langzaam te dagen. Europa wil niet dat we de ene afhankelijkheid – van fossiele brandstoffen en het Midden-Oosten en Rusland – inruilen voor een andere: die van kritieke materialen die grotendeels in Chinese handen zijn. 

En dus is er behoefte aan beleid. Zo presenteerde de Europese Commissie onlangs de Critical Raw Materials Act. Sprecher legt uit: ‘Op dit moment komt 3 procent van alles wat we aan dit soort materialen gebruiken uit de EU. Dat moet naar 10 procent. Dat klinkt misschien nog altijd als een klein aandeel, maar het betekent een verdrievoudiging van wat we nu produceren.’

Is dat überhaupt mogelijk in Europa? ‘Op zich zijn er best veel plekken in Europa waar je materialen kan ontginnen. Maar uiteindelijk is de vraag naar materialen extreem hoog. Bovendien is dit een dichtbevolkt continent: het is vaak te druk voor een destructieve activiteit als mijnbouw. Het brengt schade aan het milieu, leidt tot emissies, geluidsoverlast en er komt veel infrastructuur aan te pas. Tsja, dat wil je bijna nergens hebben.’

Toch moet het belang van autonomie en economische onafhankelijkheid niet onderschat worden. Zeker gezien de ontwikkelingen sinds de Russische inval in Oekraïne. ‘We hebben onze autonomie op het gebied van energie opgegeven door onszelf afhankelijk te maken van Russisch gas. Er is gewoon niet goed opgelet. Nu zitten we met enorme economische schade, die we accepteren omdat we Oekraïne willen steunen. Maar stel dat China Taiwan binnenvalt. Dan hebben we die keuze gewoon niet. Daarvoor zijn we te afhankelijk van deze materialen.’