In de hoofdstad van Lombardije, waar Van Anken woont en werkt, is er geen ontkomen aan de realiteit van de uit de hand gelopen uitbraak van het coronavirus. ‘Ik zit thuis in Milaan en hier hoor je de sirenes van ambulances minstens elk kwartier voorbij komen,’ zegt wetenschapper (celbioloog met ruime ervaring rond virologische vraagstukken) Eelco van Anken. Net als tientallen miljoenen Italianen zit hij momenteel in isolatie. 

De situatie in Italië, waar de laatste dagen steeds honderden nieuwe sterfgevallen worden gemeld, is grimmig. Maar het had erger gekund, zegt Van Anken. Want als er geen maatregelen waren genomen om de maatschappij tijdelijk even helemaal stil te leggen - een lockdown zoals die nu toegepast wordt - zou het virus nog steeds de ruimte krijgen om verder om zich heen te grijpen.

Dat kan in Nederland ook gebeuren bij onvoldoende actie, waarschuwt Van Anken. Het resultaat? ‘Een ramp. Want dat betekent niet alleen dat de inzet van medisch personeel en apparatuur ontoereikend zal zijn, maar ook dat dat personeel zelf overbelast raakt. De normale zorg zou in zo’n scenario zwaar te lijden hebben.’ Hij verduidelijkt dat in die situatie ook een tekort is aan middelen voor andere patiënten. ‘Ik moet er nu niet aan denken om een blindedarmontsteking te krijgen in de situatie die we hier beleven.’ Als de grens van het mogelijke bereikt is, vallen er door overbelasting van de zorg mogelijk meer slachtoffers dan alleen de vele corona-patiënten. 

Celbioloog Eelco van Anken woont en werkt in Milaan. (Foto: privé)

Vanuit zijn positie voelt Van Anken zich dan ook geroepen de Nederlandse strategie zoals maandag door minister-president Mark Rutte werd gepresenteerd, met als effect het langzaam opbouwen van groepsimmuniteit tegen het virus, te bevragen. ‘Mijn collega’s in het San Raffaele ziekenhuis hebben het momenteel veel te druk om dit verhaal naar buiten te brengen. Daar liggen bijna alle bedden vol met coronapatiënten. Momenteel wordt de Fiera, de lokale jaarbeurs van Milaan, omgebouwd tot een groot IC-hospitaal. In Bergamo, een van de rijkste steden van Europa, sterven op een gemiddelde dag zeven mensen. Nu zijn dat er vijftig.’

Te simplistisch gedacht

Van Anken waarschuwt dat de Nederlandse strategie grote risico’s met zich meebrengt voor de bevolking. Terwijl het zeker niet de enige optie is voor het beheersen van het coronavirus. Dat een totale lockdown enkel leidt tot uitstel van slachtoffers, noemt hij ‘erg simplistisch gedacht en slecht geïnformeerd’. ‘Naar goed Nederlands gebruik sluiten we nu een compromis waarbij alle belangen zo goed mogelijk tegen elkaar afgewogen worden. Maar in dit geval is een compromis naar mijn mening totaal niet vruchtbaar.’ Over de levens die deze aanpak gaat kosten, wordt ook nogal abstract gepraat, zegt Van Anken. ‘Het virus laten rondgaan tot er groepsimmuniteit is, is misschien zinvol vanuit de positie van een varkensboer. Niet geheel toevallig is het Engelse woord voor groepsimmuniteit herd immunity. Maar we hebben het hier niet over vee. Ik vind het in ieder geval heel cru, het is bijna Nietzscheaans: wie niet sterk genoeg is om weerstand te bieden aan dit virus verdient zijn plekje onder de zon niet.’ 

Bovendien zijn er betere methoden van aanpak voorhanden: Aziatische landen laten zien dat het virus tot beheersbare proporties terug te brengen is. Alles wat Van Anken deelde met Follow the Money heeft hij eerst voorgelegd aan collega-wetenschappers. ‘Zij ondersteunen dit allemaal.’ 

Follow the Money sprak uitgebreid over de argumenten die Van Anken heeft om niet te streven naar groepsimmuniteit, maar naar het in bedwang houden van het virus tot vaccins en medicijnen voorhanden zijn. 

Is groepsimmuniteit, waarover Mark Rutte spreekt, überhaupt een haalbare strategie?

‘Ja natuurlijk. Zo is het elke nieuwe infectieziekte, waar niets tegen gedaan werd, altijd vergaan. Het zal alleen maanden duren en het kost heel veel slachtoffers. Vaak blijkt ook dat die groepsimmuniteit hortend tot stand komt, zoals bij de Spaanse griep die met een aantal ‘naschokken’ gepaard ging.’ 

Is groepsimmuniteit de enige optie?

‘Nee. De Chinezen, Taiwanezen, Zuid-Koreanen, Singaporezen en anderen hebben er allemaal duidelijk voor gekozen om géén groepsimmuniteit op te willen bouwen.’ 

Wat te denken van Mark Ruttes scenario dat een totale lockdown van de maatschappij over enkele maanden alsnog voor tienduizenden slachtoffers zorgt?

‘Dat is een bijzonder simplistische gedachte en ronduit slecht geïnformeerd. We zien aan China dat het ten eerste mogelijk is om het aantal besmettingen weer exponentieel te laten dalen door sociale isolatie. Vervolgens heb je een veel kleiner aantal ‘besmettelijken’ rondlopen in de maatschappij, die je effectief kan monitoren en isoleren. Ook dat zien we nu in China. Het blijft een veenbrand, maar het is teruggebracht tot hanteerbare proporties.’ 

Gaat het virus dan wel echt weg?

‘Nee, maar als we na een lockdown terug zijn bij beheersbare aantallen patiënten, kunnen we gebruikmaken van de ervaring die in bijvoorbeeld Taiwan, Hong Kong en Singapore is opgedaan met het blijvend indammen van het virus.’ 

U wijst ook op de cijfers uit Singapore en Hong Kong en op de effectiviteit van de relatief veel minder ingrijpende maatregelen in die landen tegen verspreiding van het virus. Een verschil is dat er in die landen intensief getest wordt. Nederland heeft een gebrek aan tests. Is zo’n strategie hier wel mogelijk? 

‘Ja, die is zeker mogelijk. Met het stilleggen van het maatschappelijk leven hopen we een omslagpunt in het aantal besmettingen te bewerkstelligen. Eerst moet de stijging afvlakken, daarna de daling inzetten. Het kost tijd voor de maatregelen weer opgeheven kunnen worden. Die tijd kan de overheid gebruiken om testmateriaal aan te schaffen en een aanpak te organiseren voor intensief monitoren.’ 

China beteugelde het virus binnen twee maanden door een lockdown. Ik zie geen reden waarom dat in Nederland niet mogelijk is

Is het virus nu nog wel terug te dringen in Nederland?

‘Ja. De Chinezen hebben laten zien dat dat kan. Door een lockdown nam de kans dat een besmettelijk persoon het virus door zou geven dusdanig af dat de epidemie in China binnen twee maanden beteugeld is. Ik zie geen reden waarom dat in Nederland niet mogelijk is. We hebben gezien dat het aantal besmettingen in deze pandemie exponentieel, dus steeds sneller, toeneemt. Het voordeel is dat de juiste maatregelen, isolatie, ook een exponentiële daling kennen. Hoe lager de kans dat een besmettelijk persoon anderen besmet, hoe sneller het gaat. Als voorbeeld: stel er zijn honderdduizend ‘doorgevers’ van het virus. Als er daarvan door de maatregelen tien nodig zijn om één nieuwe patiënt te besmetten, ga je snel van honderdduizend naar tienduizend naar duizend naar honderd naar tien. Stel dat de doorgeefsnelheid gemiddeld één week is, dan is die terugdringing van honderdduizend naar tien in vier weken te realiseren.’ 

Is zo’n lockdown niet alleen haalbaar in een autoritair regime zoals China? 

‘Nee, kijk maar naar Italië. Als men overtuigd is van het belang, werkt men collectief mee aan het beleid.’ 

Het virus zou in sommige landen, ontwikkelingslanden bijvoorbeeld, door een gebrek aan bestrijdingsmogelijkheden voorgoed een voet aan de grond kunnen krijgen.  Dan wordt het ‘endemisch’, ofwel het blijft voorkomen onder die bevolking. Is dat niet gevaarlijk voor ons land?

‘Jawel, zeker voor die landen. Die volgen namelijk een strategie om groepsimmuniteit te bereiken, zonder daartoe besloten te hebben, maar wel in de praktijk. Vanuit die landen zal weliswaar aanhoudend besmettingsgevaar blijven, maar dat geldt voor wel meer infectieziekten. Screening bij internationaal verkeer zal nodig zijn, vergelijkbaar met de ons allen bekende veiligheidsmaatregelen die zijn ingesteld sinds 9/11.’ 

Is er licht aan de horizon, of leven we voorlopig met de angst dat het virus weer zal oplaaien? 

‘Er zal op redelijke termijn een vaccin zijn. Alle experts verwachten dat zo’n vaccin binnen een half jaar tot anderhalf jaar beschikbaar is. Bovendien is het zeer wel mogelijk dat er eerder ook methoden beschikbaar komen om de ergste symptomen van deze ziekte te bestrijden.’ 

Het heeft geen enkele zin in Nederland de economie draaiende proberen te houden als de rest van de wereld in lockdown zit

Al is een lockdown in medisch opzicht een goed idee, gaan we dan niet voorbij aan de enorme economische schade die deze maatregel veroorzaakt? 

‘Nee, kijk naar de vele landen die wél kiezen voor een lockdown. in die beslissing wegen economische belangen zwaar. Zij denken klaarblijkelijk dat een mortaliteit van ongeveer 1 procent en een langdurige overbelasting van het zorgsysteem uiteindelijk de economie veel meer schade toebrengen.’ 

Nederland kiest haar eigen strategie, die gelijkenissen vertoont met die van de Britten, bedoeld om de maatschappij en daarmee de economie enigszins te laten draaien. Kan dat niet een voordeel opleveren ten opzichte van de andere landen? 

‘Het heeft geen enkele zin in Nederland de economie draaiende proberen te houden als de rest van de wereld in lockdown zit. Een handelsland als Nederland heeft niemand meer om mee te handelen. Bovendien zal men elders Nederlanders weren, omdat in Nederland niet alles gedaan wordt om het virus te beteugelen. De wereldeconomie staat onherroepelijk tijdelijk op pauze. Het zal een kunst zijn die pauze in goede banen te leiden.’