DSW-directeur Chris Oomen: 'De zorgmarkt zit op een doodlopende weg’ [interview]

De grote zorgverzekeraars zijn bepaald niet tevreden over Chris Oomen, directeur van de kleine zorgverzekeraar DSW. Oomen is iemand die nadrukkelijk in de openbaarheid treedt en zich kritisch uitlaat over de praktijken van zijn grote concurrenten. De houding wekt zoveel ergernis op dat André Rouvoet, voorzitter van het branche-vereniging Zorgverzekeraars Nederland (ZN), in de pen klom om Oomen te berispen. De Volkskrant wist de hand te leggen op deze brief. 'Helaas moet het ZN-bestuur constateren dat u zich steeds vaker openlijk distantieert van belangrijke branchestandpunten en zich in de media beschadigend uitlaat over andere zorgverzekeraars,’ schrijft de voormalige politicus Rouvout. 'Bijvoorbeeld over de spoedeisende zorg, de aanpassing van artikel 13 (ofwel: de vrije artsenkeuze, ziehier het FTM dossier, red.) en in het recente verleden uw uitingen over „onmaatschappelijke hoge winsten bij andere zorgverzekeraars”’. Follow the Money publiceerde het onderstaande interview op 23 september van dit jaar. Volgens de Volkskrant zou Oomen na kritische betogen in NRC Handelsblad en De Telegraaf de brief van Rouvoet hebben ontvangen.

'Ik heb ze gezegd dat ik het belachelijk vind dat ze het lef hebben mij zo'n brief te schrijven'

'De opstelling van DSW en de wijze waarop u zich nu meermalen publiekelijk over de branche en de collega's heeft uitgesproken, roepen de vraag op hoe u zelf uw positie binnen de vereniging ziet. Wij zouden dit graag in een gesprek met u aan de orde willen stellen,’ aldus Rouvoet. Daarna hebben Rouvoet en Oomen volgens de Volkskrant een gesprek gehad. Rouvoet wilde de krant geen commentaar geven. Oomen wel: 'Ik heb ze gezegd dat ik het belachelijk vind dat ze het lef hebben mij zo'n brief te schrijven.'   'Vorig jaar kon je nog enigszins rekenen, maar dit jaar is rekenen onmogelijk. Welkom in het gokhuis.' Chris Oomen (65), directeur van de 'grootste kleine zorgverzekeraar' DSW, heeft het over de zorgpremie voor 2015 die hij deze dinsdag bekendmaakte. Het interview met Oomen vindt plaats in zijn huiselijke kantoor op de tweede verdieping van het hoofdkantoor van DSW in Schiedam. Op tafel ligt achteloos een exemplaar van Piketty's 'Capital in the 21st Century' opengeslagen. Onderweg sprongen ons al het sobere jaren zeventig kantoorpand en de casual geklede werknemers, die elkaar familiair een fijn weekend toewensten, in het oog. Het past bij het beeld dat aan DSW kleeft; de kleinschalige uitzondering in de zorgverzekeringsbranche. De rebel onder de verzekeraars. Zo maakt Oomen ieder jaar als eerste verzekeraar de premie voor het daaropvolgende jaar bekend. Dat leverde in het verleden nog wel eens frictie op met belangenorganisatie Zorgverzekeraars Nederland. Zoals twee jaar geleden, toen DSW met een veel lagere premie kwam dan collega's hadden verwacht en Menzis-voorzitter en vice-voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland Roger van Boxtel zich publiekelijk afvroeg of Oomen die goedkope premie soms uit eigen zak bekostigde.

Black Box

Goed, die premie dus. In de aanloop naar Prinsjesdag werd bekend dat de rekenpremie die het ministerie van VWS dan altijd bekend maakt, ruim honderd euro hoger uitvalt dan vorig jaar. Dat bedrag geldt als startpunt voor de zorgverzekeraars, die daar vervolgens hun premie op baseren. DSW is er opnieuw in geslaagd om het premiebedrag voor 2015 een week na Prinsjesdag bekend te maken. Deze bedraagt net als vorig jaar 95 euro. Toch moet dat gezien worden als een kleine stijging, omdat verzekerden van DSW voor dit jaar een klein bedrag teruggestort krijgen omdat de kosten minder hoog uitvielen dan geraamd. Het vaststellen van de premie ging dit jaar allesbehalve vanzelf. Oomen wijst op de vele onzekerheden die het onderbouwen van de zorgpremie dit jaar moeilijk maken. 'Het is een complete black box. Je kunt eigenlijk ook zeggen dat rekenen veel makkelijker is geworden: want je hoeft niet meer te rekenen.'

Het hoofdkantoor van zorgverzekeraar DSW in Schiedam.

Waarom is het een black box geworden? 'Het is een aantal factoren bij elkaar dat dit jaar voor onzekerheid zorgt. Tot nu toe ging het zo: je baseert je op de rekenpremie en gaat dan kijken of dat zo'n beetje klopt. Dan keek je naar de kosten die het ministerie verwachtte voor bijvoorbeeld medicijnen en dan kon je bedenken; volgens mij klopt dat wel of niet en er zelf een berekening van maken. De rekenpremie was gespecificeerd in verschillende compartimenten. Nu wordt het gewoon allemaal op één hoop gegooid. Het ministerie noemt een bedrag zonder dat wij weten waar dat op gebaseerd is.' Welke rol speelt de overheveling van de zorgtaken Verpleging en Verzorging uit de AWBZ naar verzekeraars in de verhoging van de premie voor 2015?  'Wij verzekeraars gaan die taken wel uitvoeren, maar in representatie. Ofwel: de mensen die dat nu uitvoeren blijven het doen en declareren hun zorg bij ons. We zullen er wel niet veel risico op lopen, maar we moeten dat wel betalen met zijn allen en we weten niet precies hoeveel. Dat zou dan om 3,2 miljard gaan - nou ja, we hopen dan ook dat dat zo is - en volgens het ministerie kunnen we 400 miljoen bezuinigen op die 3,2 miljard. Nou, daar geloof ik niets van. Dus dat reken ik niet mee in de premie. Ik zal netjes op de website toelichten dat we die bezuiniging niet meerekenen.' Loont het voor verzekeraars om te proberen die bezuiniging van 400 miljoen te behalen?  'Er zit sowieso geen prikkel in om het voor veel minder te doen, maar vermoedelijk kan dat ook niet. We kunnen niet tegen de uitvoerders zeggen: "Tsja, U heeft wel hulp verleend, maar u krijgt dat geld niet". Bovendien moeten we dat bedrag met alle verzekeraars ophoesten, omgerekend naar het aantal verzekerden. Dus al zouden wij hier tot een enorme bezuiniging kunnen komen voor onze verzekerden, dan baat ons dat nog niet. Want als het in Twente duurder uitvalt of in Brabant, dan betalen we daar vanzelf aan mee.' Wat zijn de overige veranderingen die invloed hebben op het premiebedrag?  'Ten eerste maatregelen die over de risicodragendheid van verzekeraars gaan. Maar een grote verandering gaat zich ook voordoen in het systeem van ziekenhuisbekostiging. Doordat de doorlooptijden van zogenaamde Diagnose en Behandelcombinaties (DBC's) van 365 naar 120 dagen wordt teruggebracht, zouden we als verzekeraars een heel groot eenmalig positief effect merken van naar schatting 670 miljoen euro. Maar niemand weet dat eigenlijk zeker.' Ziet u die nieuwe wijze van ziekenhuisbekostiging als een positieve ontwikkeling?  'Op zich is dat een goede maatregel. Het voorkomt dat je bijvoorbeeld twee jaar na dato nog een rekening van de verzekeraar op de mat krijgt voor een behandeling. Maar het gevaar is wel dat ziekenhuizen na het afsluiten van een behandeling makkelijker een nieuwe openen, een vervolg onder het motto: "We knuppen er nog een andere behandeling aan vast". En dan kunnen ze weer een hekje verder. Dat zie je ook in de GGZ waar een minutentarief geldt. Dan zie je dat heel veel instellingen net over het aantal minuten zit wat de grens is voor het volgende - duurdere - segment.'

Ondemocratische ziekenhuizen

Over de ziekenhuiswereld gesproken, daar heeft u in het verleden wel eens wat verbeterpuntjes genoemd. Wat mankeert er volgens u aan de wijze waarop Nederlandse ziekenhuizen functioneren?  'Nou, ziekenhuizen zijn vrijwel allemaal stichtingen en dat is zo'n beetje de meest ondemocratische rechtsvorm die we kennen. Omdat je een toezichthouder hebt en een bestuurder. En die toezichthouder in de stichting legt aan niemand verantwoording af. Die zijn eigenlijk de baas in zo'n organisatie.' Waarom is dat een probleem? 'Wat je ziet in ziekenhuizen is dat een andere macht ineens belangrijk wordt. Dat is de medische staf. En dan denkt iedereen:  'Dat is een gezellige club die het altijd met elkaar eens is". Nou, ik kan je vertellen dat niets minder waar is: de medische staf in een ziekenhuis is het nooit met elkaar eens. Behalve over hun gezamenlijke doel: dat ze natuurlijk willen dat de RvB ervoor zorgt dat er voldoende inkomen voor ze is.

'de medische staf is het nooit eens, behalve over hun gezamenlijke doel: zorgen voor voldoende inkomen'

Dus als de staf vindt dat de Raad van Bestuur hun belangen niet goed gewaarborgd heeft, stappen ze naar de raad van Toezicht. En de commissarissen denken 'zonder specialisten geen ziekenhuis' en ontslaan de bestuurder. En dat kan ie gemakkelijk doen, want hij hoeft zich tegenover niemand te verantwoorden. Mijn stelling is dus dat eigenlijk in een ziekenhuis is feitelijk de voorzitter RvC - een toevallige passant, in mijn ogen - de baas is. Die kan de bestuurder wegsturen als hij wil. En zo'n bestuurder moet ook zijn hypotheek betalen, dus die laat zijn oren hangen naar de medische staf en toezichthouders.' Hoe zou volgens u een ziekenhuis dan wél organisatorisch vormgegeven moeten worden?  'De Raad van Toezicht zou onder controle moeten staan van een orgaan waarin alle belanghebbenden van zo'n ziekenhuis georganiseerd zijn. DSW bijvoorbeeld is een onderlinge waarborgmaatschappij. Onze Raad van Commissarissen is aangesteld door onze ledenraad. Dus onze Raad van Toezicht kan wel denken dat ze de baas zijn, maar eigenlijk is de ledenraad de baas. Wat we hadden willen doen met het Vlietland ziekenhuis was een coöperatie maken met een ledenraad waarin mensen van DSW vertegenwoordigd waren, maar ook de huisartsen, de nabijgelegen verpleeghuizen, de medische staf en het personeel. Allemaal mensen die heel goed weten wat er in zo'n ziekenhuis moet gebeuren. Het gaat om de balans. Ik ben altijd voor een goede machtsbalans.'

Artikel 13

U noemde die balans ook in de discussie rond het aanscherpen van artikel 13 van de Zorgverzekeringswet, waarvan u een tegenstander bent. U meent dat de balans daarin doorgeslagen is. 'Met de wijziging van artikel 13 wordt het zorgstelsel verder uit balans gebracht. Vier grote verzekeraars, die samen negentig procent van de markt in handen hebben, lopen te preken wat er moet gebeuren. Dan gaan ze met elkaar zitten bedenken waar de spoedeisende hulp mag blijven en waar niet. Met de aanscherping van artikel 13 krijgen ze nog meer macht om dat ook uit te voeren. Dat betekent dat vier mensen het eigenlijk voor het zeggen hebben in dit land. Dat leidt altijd tot problemen. Je ziet het ook bij toezichthouders, zoals nu bijvoorbeeld de Nederlandse Zorgautoriteit. Als zo'n clubje teveel macht krijgt, gaan ze dat ook gebruiken. Of misbruiken. Als er een balans is waarin iedereen rekening met elkaar moet houden, is er een veel evenwichtiger besluitvorming.' U schreef een open brief aan minister Schippers  waarin u waarschuwde voor de mogelijke gevolgen van het aanpassen van artikel 13. 'Wat je nu ziet met Artikel 13 en de manier waarop zorgverzekeraars zich presenteren, is dat er in de zorgwereld uit angst een fusiedrift op gang is gekomen. Want als je groot genoeg bent, kan niemand om je heen. Dat leidt dan tot organisaties die eigenlijk niet te besturen zijn. Dan krijg je ook bestuurders die steeds een grotere organisatie onder zich krijgen en denken: "Ik kan dat wel maar de mensen onder mij niet". Dat is echt onzin. Ik leid DSW, een organisatie met 500 man, en dat kan ik goed. Maar ik kan geen Achmea met duizenden werknemers besturen, want daar heb je heel andere competenties voor nodig dan voor een club van een paar honderd man.'

Chris Oomen in zijn kantoor.

Lang leve de kleine organisatie. U ageert vaker tegen de fusiedrift die u in de Nederlandse zorg ontwaart. Heeft u een probleem met grote organisaties? 'Nou, groot is niet per se slecht en klein niet per se goed. Maar ik zie vooral de nadelen van fusies en te grote organisaties. Het is natuurlijk een heel verschil of je vijfhonderd man rond hebt lopen of 20.000. Je kent de mensen niet meer, de afstand is groter, de sfeer formeler. Ik zie bij die grote verzekeraars zo'n grote afstand tussen de mensen die er werken en de top. Ze zitten niet op dezelfde plek, binnen bedrijven krijg je vanzelf machtsvormingen. Maar wat te denken van de genoemde voordelen van schaalvergroting?  'Dat was destijds wellicht ook nodig, maar als je nu kijkt naar wie de goedkoopste is qua organisatiekosten en wie de duurste, blijkt weer dat de kleintjes het beter doen dan de groten. DSW is dan de goedkoopste per verzekerde. Dat geeft al wel aan dat verdere schaalvergroting op dit punt niet loont. Toch zie je dat we terwijl we uit een crisis komen waarin we last hadden van de verstrengeling van het hele financiële wezen, nu in razende vaart overgaan tot een verdere samenklontering van bijvoorbeeld de zorg.'

'Het is eigenlijk een handjevol mensen binnen de grote vier zorgverzekeraars dat in Nederland bepaalt wat er gebeurt'

U geeft regelmatig aan dat u die machtsblokken ziet als een bedreiging voor het goed functioneren van de zorgmarkt. Kunt u dat toelichten?  'In mijn optiek zit er voor de marktwerking zelf veel nadelen aan te grote organisaties. Alleen al  vanwege de voordelen die uit een grote groep kleinere spelers te halen zijn. Onderlinge concurrentie tussen de grote vier? Die is er niet. Het is eigenlijk een handjevol mensen binnen de grote vier zorgverzekeraars dat in Nederland bepaalt wat er gebeurt. En dan hebben we het nog niet eens over het risico dat een van die vier omvalt. Kijk, als DSW omvalt, is er geen systeemcrisis. Daar ligt niemand wakker van. Maar als Achmea omvalt dan hebben we wel een probleem. Want die ruim 5,5 miljoen verzekerden kunnen wij er niet bij hebben. Dat is too big to fail.'

'Ze zouden het liefst iedereen erbij hebben, dat je het allemaal met elkaar eens bent. Maar dat is zo gevaarlijk'

'Mijn grote zorg is dat zorgverleners zich tegen die grote vier wapenen en ook groter probeert te worden. Als dat gebeurt gaat de prikkel om iets te verbeteren eruit. Als je samengaat ben je een concurrent kwijt. Dus ook een prikkel om beter te worden. Als alles fuseert raakt alles weer doodgeslagen.' Is dat ook de reden dat u niet plaatsneemt in het bestuur van brancheorganisatie ZN?  'Dat is omdat ik vind dat als ik daarin zit, ik me ook moet committeren aan wat het bestuur zegt. En dat doe ik nu niet. Erin gaan zitten geeft de rest alleen maar een legitimering dat ik het met ze eens ben. Ik ga er niet in zitten want ik houd altijd mijn eigen mening. En die geef ik ook ten beste, of ze het nou leuk vinden of niet. Ze zouden het liefst iedereen erbij hebben, dat je het allemaal met elkaar eens bent. Maar dat is zo gevaarlijk. Je zag het in de crisis. De rol die het Verbond van Verzekeraars gespeeld heeft in die hele woekerpolisaffaires, hoe ze samen de prijzen hebben opgedreven. Daar zag je dat zo'n verbond bij elkaar kwam en dan vaststelde dat de prijzen niet meer dan tien procent uit elkaar mochten liggen. In zo'n sfeer krijg je een enorme drive in die markt om haasje over dingen te gaan doen die gewoon niet deugen.' Wat betekent dat volgens u voor ons systeem van marktwerking, dat vier partijen zo machtig zijn? 'Ik vind dit een volstrekt doodlopende weg dat we straks naar zo weinig verzekeraars en zo weinig instellingen gaan, die geen eigen gezicht meer hebben. Als werknemer is het zo belangrijk om mede het gezicht van je organisatie te kunnen bepalen. Daarmee zeg ik niet dat er geen grote organisaties mogen zijn. Ik nodig iedereen graag altijd uit om een paar van die kolossen binnen te lopen. Er is werkelijk niemand die elkaar nog kent, men werkt totaal langs elkaar heen. Dus de toegevoegde waarde van het geheel, dat zie ik haast niet. Achmea bijvoorbeeld is al zo groot, die hebben nu al eenderde van de markt in handen, als ze nog wat groter worden is dat de opmaat voor een systeem waarin misschien nog twee grote verzekeraars functioneren. En als er dan eentje omvalt, dan heb je er nog maar een, dan is het klaar. Dat is waar ik in mijn open brief aan minister Schippers ook voor waarschuw. Ze zou zelf eens goed moeten nadenken of het nu wel zo goed is. '