Door middel van rechtszaken, publieke verdachtmakingen of regelrechte bedreigingen wordt steeds vaker geprobeerd journalisten het zwijgen op te leggen. Begin dit jaar werden in enkele maanden tijd een Maltese en een Slowaakse onderzoeksjournalist onder verdachte omstandigheden vermoord; beiden waren bezig met het onderzoeken van corruptiezaken. En gisteravond was het weer raak: de bekende Russische journalist en criticus Arkady Babchenko werd doodgeschoten in zijn huis in Kiev, waar hij sinds vorig jaar in ballingschap leefde.

Marina Patručić werkte samen met de vermoorde Slowaakse Ján Kuciak aan het Organised Crime and Corruption Project, een internationaal collectief van journalisten die gezamenlijk globale corruptie- en witwaspraktijken aan het licht brengen. We spraken haar op de European Investigative Journalism Conference (EIJC), een Europese conferentie voor onderzoeks- en datajournalisten.

Patručić zelf richt zich voornamelijk op Centraal-Azië en op landen als Azerbeijan, Oezbekistan en Georgië in het bijzonder. Haar onthulling van een omkopingsschandaal door de Russisch-Noorse telecomorganisatie VimpelCom leverde dat bedrijf een boete van 795 miljoen dollar op. Maar wie over dergelijke machtige organisaties en personen schrijft, kan een reactie verwachten.

‘Ik reageer nooit op persoonlijke aanvallen’, laat Patručić weten. “Als mensen me tot staatsvijand verklaren, is dat hun goed recht. Ik denk dat mijn artikelen voor zichzelf spreken.’ Om de geloofwaardigheid te verhogen, publiceert ze wel zoveel mogelijk van haar brondocumenten. ‘Soms geef ik ook interviews over hoe we het onderzoek hebben gedaan, en waar de de informatie vandaan hebben.’

“Ik denk dat ik op geen enkel moment fout ben geweest in mijn artikelen. En dat is belangrijk voor je geloofwaardigheid. In mijn positie moet je zorgen dat je niks verkeerd doet, want alles wordt direct tegen je gebruikt. Onze taak is om de waarheid te vertellen, en niet te vervallen in een persoonlijke strijd.’

Maar wanneer uitgevers verhalen niet meer durven publiceren uit angst om aangeklaagd te worden, kan dit wel leiden tot zelfcensuur, legt Patručić uit. ‘Men stuurt vaak een advocaat af op een krant of nieuwssite, met de boodschap “We klagen je aan als je dit publiceert”.’

Volgens Patručić is het niet meer dan normaal dat journalisten zich steeds vaker internationaal organiseren. Die samenwerkingsprojecten zijn een grote bedreiging voor multinationals en corrupte politici. Omdat ze zich bedreigd voelen, verhogen ze de druk op mediaorganisaties.

‘Criminaliteit is wereldwijd georganiseerd. Politie en justitie kunnen niet efficiënt optreden, omdat ze zich vaak te veel beperken tot landsgrenzen. Maar journalisten die bij elkaar komen op conferenties zoals deze, kunnen samenwerken over grenzen heen, en zo de machthebbers in de gaten houden.’

‘Je kan hier als crimineel op twee manieren mee omgaan. Een optie is om volledige openheid te geven en te stoppen met criminele activiteiten. Maar wat je ook kan doen is journalisten proberen te blokkeren. Dat kan door geen informatie te verstrekken, maar ook door ze te bedreigen met rechtszaken, of op andere manieren.’