‘Jullie hebben misschien wel meer zicht op internationale geldstromen dan wij.’ Het klonk verrassend uit de mond van de misdaadbestrijder die belde naar de Follow the Money-redactie. Hij zou graag eens van gedachten wisselen over onze onderzoeksmethoden. Wellicht konden politie en andere opsporingsinstanties daar nog wat van leren. 

Kort daarop dronken we koffie. De politieman vertelde hoe zijn collega’s en hij over de landsgrenzen kijken, waarbij ze tegenwoordig te rade gaan bij openbare journalistieke onderzoeksplatforms als InSight Crime, Global Initiative of OCCRP. ‘Journalisten zijn vaak veel sneller en hebben waardevollere informatie dan de politiesystemen.’ 

Open bronnen zijn onmisbaar voor speurders die willen weten wat er speelt in China, Midden-Amerika of de Balkan. Gaat methamfetamine vanuit Mexico niet meer naar de VS maar naar Europa? Wat betekent de militaire bevoorrading van Oekraïne voor de zwarte markt van zware wapens? ‘We zien nu al Stinger-raketten voor 15.000 euro aangeboden op het Darkweb.’ Kortom: de luiken gaan open bij de opsporingsinstanties. Ze moeten ook wel, want de tegenstander is uitgegroeid tot een multinational zonder scrupules. 

De Nederlandse staat heeft de oorlog verklaard aan de uitwassen van de drugsindustrie. Met nieuwe wapens, zoals nieuwe wetten en moderne opsporingsmethoden, gevoed door samenwerkingsverbanden met lelijke afkortingen als LIEC’s, RIEC’s en BOTOC. Op het ministerie is er tegenwoordig een directeur-generaal Ondermijning en de minister van Justitie en Veiligheid gaat op bezoek bij de gelouterde maffiabestrijders in Italië. ‘Molte grazie amici Italiani!’

Pak hun geld af

Die behoefte om professionele misdaad aan te pakken, is volstrekt begrijpelijk. De drugsmaffia heeft het afgelopen decennium zijn lelijke gezicht getoond door ongegeneerd drugsafval te dumpen, tegenstanders te vermoorden en ambtsdragers te bedreigen. Triest dieptepunt waren de moorden op de broer van kroongetuige Nabil B., diens advocaat Derk Wiersum en Peter R. de Vries, waarvan zelfs serieuze buitenlandse media schrokken.  

Dus wil de overheid haar tanden laten zien. Maar hoe? ‘Als je de georganiseerde criminaliteit echt wil raken, zet je in op het afpakken van hun geld – de voornaamste motivatie om überhaupt de criminaliteit in te gaan,’ schreef een lezer onder ons recente interview met topman Gerrit van der Burg. Hij heeft gelijk, want wat voor de bovenwereld geldt, is net zo waar voor de onderwereld: wie wil weten waar de macht zit, volgt het geld. 

Dit mantra bezigen misdaadbestrijders al decennia: raak criminelen waar het pijn doet, in hun portemonnee. De opsporing krijgt daar steeds meer middelen voor (Wwft, Financial Intelligence Unit). Rond het modieuze containerbegrip ‘ondermijning’ is zelfs een hele industrie opgetuigd. 

Maar als financieel rechercheur beland je nog steeds in een ondoorzichtig internationaal speelveld, variërend van belwinkels en kappers in achterstandswijken tot brievenbusfirma’s op Antigua en fiscale adviseurs aan de Zuidas. De opsporingspraktijk blijkt verduveld lastig. 

Voor je het weet stuit je op ongeregistreerd vastgoed in Dubai of een loan back-constructie via de Kaaimaneilanden. Hoewel onduidelijk blijft hoeveel geld er werkelijk omgaat in het grijze circuit, stellen de jaarlijkse resultaten van witwasbestrijding keer op keer teleur. 

Alles werd vloeibaar

Bureaucratie, privacy, soms zelfs de wet zitten speurders in de weg. Maar na de moord op Derk Wiersum leek alles vloeibaar te worden. Toenmalig minister van Justitie Ferd Grapperhaus (CDA) beloofde hard terug te slaan en richtte het Multidisciplinair Interventieteam op. 

In dit MIT zouden alle betrokken overheden samenwerken: het Openbaar Ministerie, politie, douane, het leger en de Belastingdienst. Er zou langdurig en diepgaand internationaal onderzoek plaatsvinden, mede gebaseerd op data-analyse en met nadruk op financieel-economische rechercheren.  

Hoe kunnen jongens, die niet hoogopgeleid zijn, hun geld zo wegzetten dat de opsporing er niet bij komt?

‘We hebben gekeken: wat missen we?’ vertelde een bij het MIT betrokken bron eerder aan Follow the Money. ‘De opsporing heeft nooit echt de tijd om goed te doorgronden hoe de systematiek van de georganiseerde criminaliteit in elkaar zit. Hoe kan het dat we niet bij het geld komen? 

En hoe kunnen jongens, die niet hoogopgeleid zijn, in zo’n constructie hun geld zo wegzetten, dat de opsporing er niet bij komt? Er is nooit tijd om daar goed naar te kijken. Het idee was om de aanwezige informatie bij alle deelnemende organisaties met andere ogen te gaan bekijken.’

Inmiddels is het MIT alweer ter ziele. Internationale financiële netwerken blootleggen kost tijd en geld, zonder garantie op snel resultaat. Het team werd gesmoord in  gepolder en kortetermijnpolitiek. ‘Ineens zijn procedures belangrijk en wordt het bureaucratisch. Daar zijn we zelf ook schuldig aan, hoor,’ gaf OM-Baas Van der Burg toe tegen Follow the Money. 

En nu? Minister Dilan Yesilgöz verwacht veel van een vergaand opsporingsmiddel als de kroongetuige. Ze wil de kroongetuigeregeling uitbreiden en ook aantrekkelijk maken voor witteboordencriminelen, zodat die facilitaire financieel specialist aan de Zuidas ook in zee durft te gaan met de Nederlandse staat. 

Van der Burg: ‘Het gaat niet altijd om grote vissen, kleinere verdachten bijvoorbeeld kunnen ook zicht bieden op de financiële huishouding, of op hoe de hazen lopen. We merken dat deze doelgroep de huidige wettelijke beperking om maximaal vijftig procent strafkorting te geven niet genoeg vindt. Daar schieten ze niks mee op.’

Maar toen we een blik wierpen op de huidige praktijk, stemde dat niet gerust. 

Jaren vooruit met gekraakte encryptie

Een andere schatkist waar politie en OM nog jaren plezier van hopen te hebben is die van de gekraakte encryptie. Het lukte de whizzkids van het Team High Tech Crime om ‘veilige’ communicatiediensten als Ennetcom, Encrochat en Sky te ontcijferen, waardoor ze zicht kregen op de miljoenen vrijpostige berichten tussen moordenaars en hun opdrachtgevers of tussen druglords en hun boekhouders. 

Een betrokken officier van justitie liet weten: ‘In de cryptodata zit alles wat we nodig hebben. Informatie over grote kopstukken, informatie over witwassen van drugsgeld, informatie over corruptie. Hier kunnen we jaren mee vooruit.’ 

Op dit juridisch onbekend terrein heeft de rechter tot op heden het openbaar ministerie het voordeel van de twijfel gegeven, ondanks protest van advocaten. Het roept ook vragen op over de rol van de politie: mag die naast haar klassieke opsporingstaak ook – grootschalig – inlichtingen verzamelen? 

Online doen internationale verdragen er niet toe, en juist daar zoekt de hedendaagse misdaad-professional zijn heil

Ondertussen lijkt het land in de ban van één familie: de Taghi’s. Chef d’équipe Ridouan mag dan achter de dikke muren van de Extra Beveiligde Inrichting in Vught zijn weggestopt, de onrust is er niet minder om. Toen bleek dat hij een neef als advocaat had ingeschakeld, schoten geharnaste rechtshandhavers in de stress en schreeuwden om beperkende maatregelen voor gedetineerden. En passant werd beroepsgroep van strafrechtadvocaten aan de schandpaal genageld als slippendragers van de drugsmaffia. 

En dat zijn dan nog ‘slechts’ de obstakels in de fysieke wereld, met landsgrenzen en waarin je weet welke buitenland-collega te benaderen voor een rechtshulpverzoek. Maar online doen internationale verdragen er niet toe. Dáár zoekt de hedendaagse misdaad-professional zijn heil. Opnieuw Van der Burg: ‘Cybercrime is voor 80 procent in handen van de georganiseerde misdaad. Het verdienmodel is groter dan dat van drugs.’

Kortom, wie het licht aandoet in de onderwereld ziet dat de productie niet stopt als er een kopstuk wordt opgepakt of een lijn wordt opgerold. Niet verwonderlijk, want wie een flexibele moraal heeft zwicht gemakkelijk voor de verleiding van miljoenenwinsten. 

Dat grove geld werkt tevens als smeermiddel voor een soepel bestaan in de bovenwereld en voorziet in de hulp van financiële professionals of corrupte ambtenaren. Douaniers die een oogje toeknijpen, gemeentemedewerkers die zorgen voor valse paspoorten, havenondernemers die hun nering beschikbaar stellen als dekmantel voor drugstransporten. 

We gaan het allemaal journalistiek onderzoeken, we’ll follow the dirty money. Daarbij kunnen we zeker hulp gebruiken. Tips, adviezen en gedachten zijn van harte welkom: yelle.tieleman@ftm.nl of via Twitter: @yelletieleman