Er gaat in Duitsland geen maand voorbij zonder dat er ergens een inval bij een bank plaatsvindt. De doorzoekingen, waarbij meestal tientallen politiemensen en fiscale onderzoeksambtenaren uitrukken, hebben vrijwel allemaal te maken met het grootste belastingschandaal uit de Duitse geschiedenis: de CumEx-fraude.

De Duitse zakenkrant Handelsblatt berichtte afgelopen week dat er wederom op verschillende plekken in Duitsland invallen hebben plaatsgevonden. Dit keer waren (oud-)bestuurders van de bank HSBC Trinkaus & Burkhardt het doelwit. De doorzoekingen vonden plaats op instigatie van het Openbaar Ministerie in Keulen, dat tegenover de krant bevestigde dat de invallen gerelateerd zijn aan een van de talrijke onderzoeken naar CumEx-fraude. Ditmaal werd ook in Nederland een doorzoeking gedaan die verband houdt met de zaak HSBC Trinkaus & Burkhardt, meldden bronnen aan Follow the Money.

Er gaat in Duitsland geen maand voorbij zonder dat er ergens een inval bij een bank plaatsvindt

‘Het woonadres van een verdachte in Nederland is doorzocht in het kader van wederzijdse rechtshulp met hulp van Nederlandse collega's,’ bevestigt het Openbaar Ministerie in Keulen. Bronnen van Follow the Money die dicht bij het Duitse onderzoek zitten, noemen de naam van de Nederlander Gerard T. die bij HSBC Trinkaus & Burkhardt werkzaam is. Gerard T. staat ook op een lijst van verdachten van het Keulse Openbaar Ministerie waarover Follow the Money beschikt.

Volgens Handelsblatt zou HSBC Trinkaus & Burkhardt in 2007 en 2008 mogelijk betrokken zijn geweest met een van de meest lucratieve CumEx-transacties ooit: die van het Duitse chemieconcern Altana dat in 2007 een recorddividend uitkeerde. In Nederland verdiende indertijd de bekende Amsterdamse beurshandelaar Allard Jakobs van All Options een vermogen aan een CumEx-transactie met Altana-aandelen.

De woordvoerder van HSBC Trinkaus & Burkhardt liet weten niet te kunnen reageren op vragen en bevindingen van Follow the Money.

Risicoloos frauderen

Het is niet voor het eerst dat het Openbaar Ministerie in Keulen met een doorzoeking in Nederland informatie over CumEx-fraude tracht te verkrijgen. Dat probeerde het ook al in de zomer van 2014 bij de clearingbank van ABN Amro, onthulde Follow the Money in 2018. Destijds ging de doorzoeking niet door en leverde ABN Amro vrijwillig informatie uit.

De term CumEx wordt in de financiële wereld gebruikt voor een transactie waarbij meerdere keren dividendbelasting van beursgenoteerde ondernemingen wordt teruggevorderd, terwijl die maar een keer is afgedragen. Volgens berekeningen van de universiteit van Mannheim werd de Duitse schatkist de afgelopen decennia voor ongeveer 12 miljard euro door CumEx-fraudeurs benadeeld.

CumEx-fraude is mogelijk omdat de administratiesystemen van beurzen rond het tijdstip dat ondernemingen de hoogte van hun dividend bekend maakten en uitkeerden, niet precies kunnen zien wie de economische eigenaar van het aandeel is. Daar maakten bankiers, beurshandelaren en financiers met behulp van fiscalisten, advocaten en accountants tientallen jaren misbruik van. In Nederland waren CumEx-transacties niet mogelijk, maar dat weerhield Nederlandse bankiers en handelaren er niet van om – met de hulp van advocaten en accountants – op grote schaal in de handel actief te zijn. 

CumEx-transacties zijn in wezen risicoloos: er werd met marktneutrale aandelen- en optietransacties tussen samenspannende partijen illegaal belastinggeld geïncasseerd. Het enige risico was dat overheden het spel zouden doorkrijgen.

In Nederland was dat al in 2005 aan de orde: toen stelde een klokkenluider bij Fortis de praktijken van zijn collega’s aan de kaak. Zijn melding werd door kranten opgepikt en nog datzelfde jaar startte de FIOD een onderzoek naar de frauduleuze CumEx-praktijken in de bancaire wereld. De FIOD stelde in 2006 bij een presentatie op het ministerie van Financiën voor het onderzoek ‘grootschalig’ aan te pakken, maar in plaats daarvan werd het stopgezet. 

In Duitsland duurde het tot 2011 voordat een intelligente medewerker van de belastingdienst de aard van de transacties van bankiers en handelaren doorgrondde. In 2012 trof de Duitse wetgever maatregelen om de fraudeurs te beletten hun activiteiten voort te zetten. In 2013 startte het strafrechtelijke onderzoek naar CumEx-fraude. Dat gebeurde in de deelstaat Nordrhein-Westfalen, de deelstaat waar de federale belastingdienst van Duitsland is gevestigd. Sindsdien is het Openbaar Ministerie in Keulen, onder leiding van hoofdofficier van Justitie Anne Brorhilker, met veel inzet bezig om de schuldigen op te sporen en te berechten.

‘Wie betrokken was, zal tot de verantwoording worden geroepen, de officier van justitie zal niemand sparen,’ zei Peter Biesenbach, de voormalige minister van Justitie van Nordrhein-Westfalen vorig jaar in een interview tegen Follow the Money. Het aantal Keulse officieren van Justitie dat zich inmiddels met CumEx bezighoudt is tot 31 uitgegroeid en ze hebben nu meer dan 1500 verdachten op de korrel. 

In het districtgerechtshof van Bonn zijn sinds 2020 al diverse bankiers tot meerjarige gevangenisstraffen veroordeeld. In december 2022 hoorde de ooit gereputeerde fiscalist Hanno Berger de rechter in Bonn het hardste vonnis tot nu toe uitspreken: een gevangenisstraf van 8,5 jaar.

ABN Amro in het vizier

Ook in andere Duitse deelstaten lopen onderzoeken naar CumEx-fraudeurs. Zo doet het Openbaar Ministerie in Hessen onder andere onderzoek naar de CumEx-activiteiten van de vroegere Fortis Bank Nederland, die sinds 2010 officieel onderdeel van ABN Amro is. Het OM in Frankfurt liet enkele malen doorzoekingen uitvoeren bij de vestiging van ABN Amro in Frankfurt. In januari bracht Follow the Money aan het licht dat de Duitse fiscus in 2011 al een voormalig onderdeel van de vestiging in Frankfurt verdacht in verband met transacties waarbij dividenden werden gestript. De vestiging was inmiddels overgenomen door een van de voormalige werknemers van ABN Amro daar, Frank H. Die werd afgelopen zomer op het Spaanse eiland Mallorca gearresteerd. Bronnen melden Follow the Money dat de ex-ABN Amro-bankier met de officier van Justitie meewerkt. 

Vorige week dinsdag meldde Handelsblatt dat het Openbaar Ministerie in Frankfurt een aanklacht tegen de bankier heeft ingediend. Volgens een woordvoerder doet het OM onderzoek naar CumEx-activiteiten in de periode 2008-2010. In die periode werkte H. nog voor de staatsbank. In december onthulde Follow the Money dat de bank in 2009 nog vol inzette op CumEx, met goedkeuring van het hoger management en controlerend accountant KPMG.