De ontvangsthal van de Chinese ambassade aan de Willem Lodewijklaan in Den Haag vult zich met gasten. Het dweilorkest Kleintje Pils speelt, meisjes van de Nederlands-Chinese school in Delft geven een balletvoorstelling en Jian Tan, de ambassadeur van China, blikt vooruit op morgen: maandag 18 juli 2022. Dan is het precies vijftig jaar geleden dat China en Nederland diplomatieke betrekkingen aanknoopten. Dat wordt nu gevierd met de aanwezigheid van oud-minister van Economische Zaken Annemarie Jorritsma, en hoge ambtenaren van de ministeries van Economische Zaken en Buitenlandse Zaken.

Tan is blij dat er zoveel mensen zijn. Vanwege de coronacrisis is de hal de afgelopen twee jaar akelig leeg geweest, verzucht hij: ‘Ik ben blij u allemaal te zien in een feestelijke sfeer.’

De ambassadeur beschrijft de relatie tussen beide landen als water dat vierhonderd jaar geleden begon te stromen, toen de zijderoute nog maritiem was. Waren deze contacten aanvankelijk slechts een ‘stroompje’, sinds 2014, toen de Chinese president Xi Jinping Nederland bezocht, is er volgens Tan sprake van een ‘rivier’ die beide landen verbindt.

De band tussen China en Nederland is nauw, zegt hij. ‘In 1996 werd de eerste luchtroute naar Nederland geopend en nu is Schiphol een van de drukste luchthavens voor reizigers en vracht van en naar China.’ Hij roemt ook de Rotterdamse haven en de in 2021 geopende treinverbinding tussen Chengdu en Tilburg: ‘Verbindingen brengen ons dichter bij elkaar en maken ons sterker. Maar nog belangrijker is dat China Nederland ziet als de toegangspoort tot Europa.’

Die beeldspraak is niet nieuw. Xi Jinping gebruikte dezelfde term bij zijn ontvangst op het Catshuis in 2014.

Chinese hoogwaardigheidsbekleders houden van bloemrijk taalgebruik, maar in dit geval klopt het als een bus. Meteen nadat China in 1999 het Go Out-beleid introduceerde, trokken Chinese bedrijven naar Nederland. En hoewel er lang niet zoveel Chinese bedrijven in Nederland zijn als bijvoorbeeld Amerikaanse, neemt hun aantal wel veel sneller toe. Hoe belangrijk Nederland voor China is, blijkt ook uit een recent rapport van de Rhodium Group: in de periode 2018-2021 belandde 87 procent van alle Chinese investeringen in Europa in slechts vier landen: het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en Nederland.

Klem tussen mensenrechten en duurzaamheid

Het moet een ‘hippe store’ worden in de Westfield Mall, een winkelcentrum in Leidschendam. Een moderne winkel voor een moderne elektrische auto: de XPeng 7. Bijna vijf meter lang en met een bereik van 550 kilometer. Deze ‘Chinese Tesla’ moet nog dit jaar in een reeks winkels in Nederland te koop zijn. Voor de uitrol is XPeng in zee gegaan met Emil Frey nv, de Zwitserse eigenaar van dealers als Pouw, Ekris en Nefkens.

De Duitstalige nieuwsbrief China Table wijdde op 11 september een recensie aan de XPeng 7 en vermoedt dat juist jonge klanten zich over de digitale snufjes zullen verheugen: ‘De prijs is gering, het bereik bovengemiddeld hoog, veiligheid en materiaal zijn ok.’ Modern, goedkoop en veilig. ‘Met die strategie willen Chinese autobouwers met hun nieuwste elektrische modellen de Europese markt veroveren,’ stelt de China Table. Het basismodel van de XPeng 7 zal rond de 48 duizend euro kosten.

Momenteel rijden er volgens de Rijksdienst voor het Wegverkeer iets meer dan 14 duizend Chinese elektrische auto’s in Nederland. Dat is bepaald geen invasie, maar marktkenners zijn ervan overtuigd dat de toekomst aan de goedkope e-cars uit China is: Nederland moet verduurzamen en lang niet iedereen heeft het geld voor een Tesla.

Recent ging een andere grote autodealer met een Chinese fabrikant van elektrische auto’s in zee: de Louwman Groep koos voor BYD. Ook Louwman wil snel showrooms openen waar de nieuwste BYD-personenwagens te koop zijn.

Terwijl BYD al ruim twintig jaar zijn Europese hoofdkantoor in Nederland heeft, vestigde XPeng hier pas in januari 2021 een holding, drie maanden later gevolgd door een werkmaatschappij. Ook SAIC Motor en Lynk & Co, dat momenteel volop adverteert op Amsterdamse billboards, zijn in Nederland gevestigd. Andere Chinese autobouwers maken vooralsnog gebruik van Nederlandse importeurs om hier voet aan de grond te krijgen.

In het voetspoor van de autobouwers zijn inmiddels ook Chinese producenten van auto-onderdelen (Autel) en accu’s (Roypow) naar Nederland gekomen.

De expansie van Chinese merken is geen gril. De Chinese overheid voert een doelbewust beleid wat betreft elektrische voertuigen. In het land zelf zorgen de vele conventionele auto’s voor te veel CO2-uitstoot, China’s autopark moet snel klimaatvriendelijker worden. Met stevige subsidies, goedkope leningen en belastingvoordelen voor de consument gaf de overheid de autobouwers ruggesteun om snel goede en goedkope elektrische auto’s op de markt te brengen.

Al in 2017 voorspelde een Amerikaanse denktank dat China’s steun voor elektrische voertuigen een nieuw ‘slagveld in de handelsoorlog’ met de Verenigde Staten zou scheppen. Met kennis opgedaan via joint ventures met Amerikaanse autobedrijven zouden Chinese autobouwers snel zelfstandig elektrische auto’s hebben kunnen bouwen. Saillant detail: de XPeng lijkt niet alleen op een Tesla, maar is volgens het Amerikaanse bedrijf zelfs de vrucht van bedrijfsspionage. In april 2020 startte Tesla een rechtszaak tegen een oud-medewerker, een Chinese ingenieur die naar XPeng was overgestapt. Hij zou de broncode van Tesla’s autopilot hebben meegenomen.

‘Chinese bedrijven zullen enorm profiteren van de transitie naar duurzaamheid, ook op het vlak van  elektrisch rijden,’ zegt Frans-Paul van der Putten, associate researcher bij Instituut Clingendael en zelfstandig adviseur. ‘Hun kennis is ongeëvenaard. Maar daar zit een dilemma aan vast. Wil je zo snel mogelijk verduurzamen, dan moet je met China samenwerken. Dan moet je importeren en mogelijk ook meer Chinese investeringen in Nederland toestaan. En wil je afstand tot China bewaren, dan lijdt je verduurzaming daaronder: die zal een stuk langzamer verlopen.’

Ook Chinese bedrijven die zich toeleggen op zonne- en windenergie weten Nederland te vinden. Een grote speler is Chint, dat in Nederland inmiddels dertien zonneparken heeft ontwikkeld en er zes in voorbereiding heeft. Als alle projecten zijn voltooid, voorzien zij ruim 200 duizend huishoudens in voornamelijk Noord- en Oost-Nederland van stroom.

‘China is wereldwijd een heel grote speler in de zon- en windenergie,’ zegt Van der Putten. ‘Nu is het aandeel van Chinese bedrijven in onze energievoorziening nog te gering om bij een eventueel conflict met het Westen grote schade aan te richten, zoals Rusland nu doet met het dichtdraaien van de gaskraan, maar we moeten dat wel in de gaten houden. Je wilt niet dat we op termijn eenzijdig afhankelijk worden van Chinese bedrijven nu wij van olie en gas af willen.’

Met de komst van Chint en andere Chinese bedrijven loopt Nederland nog een risico. De zonnepanelen op de parken van Chint komen van dochterbedrijf Astronergy. Volgens een rapport van de Britse Sheffield Hallam Universiteit neemt Astronergy belangrijke onderdelen voor de panelen af van GCL-Poly en LONGi, twee Chinese bedrijven die volgens de auteurs van het rapport een ‘hoog risico’ lopen dat in hun toeleveringsketen dwangarbeid van Oeigoeren gebruikt wordt.

LONGi vestigde zich overigens in de zomer van 2020 in Rotterdam. Er zijn meer Chinese bedrijven in Nederland die in verband worden gebracht met mensenrechtenschendingen:

De bedrijven die hier genoemd worden zijn omstreden, omdat ze door denktanks, ngo’s en kwaliteitsmedia in verband worden gebracht met de onderdrukking van de Oeigoeren en andere islamitische minderheden in Xinjiang, of omdat ze door de Verenigde Staten op een zwarte lijst zijn gezet. Al deze bedrijven hebben één of meerdere ondernemingen in Nederland. De onderliggende data kan hier bekeken worden. 

Te land, ter zee en in de lucht

In zijn toespraak ter viering van de diplomatieke betrekkingen tussen China en Nederland noemde ambassadeur Jian Tan nadrukkelijk de Rotterdamse haven. In de zomer van 2020 kwam volgens het Havenbedrijf Rotterdam 73 procent van alle containers uit Azië, vooral uit China. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) beschouwt alles wat met het laden en lossen van deze containers te maken heeft, als een ‘vitaal proces’ en als onderdeel van de vitale infrastructuur van Nederland. Verstoring daarvan kan grote economische en sociale gevolgen hebben.

Ook in deze sector zijn Chinese bedrijven buitengewoon actief. Containers worden onder meer aangevoerd door schepen van het Chinese staatsbedrijf COSCO, dat in Rotterdam diverse vestigingen heeft. ‘De containeroverslag is de belangrijkste inkomstenbron van het Havenbedrijf. Rotterdam is weer een pijler onder de Nederlandse economie. Daarin afhankelijk worden van de containerstroom uit China is dan wel een punt van zorg,’ zegt Van der Putten.

In 2015 vestigde de Chinese kraanbouwer ZPMC zijn Europese hoofdkantoor in Rotterdam; het bedrijf wil zich tevens richten op het onderhoud van offshore installaties. Inmiddels telt ZPMC meerdere vestigingen en levert het kranen aan de Rotterdamse haven. Zo arriveerden april 2020 twee van ’s werelds grootste kranen in Rotterdam, bestemd voor het overslagbedrijf Rotterdam World Gateway.

Zowel COSCO als ZPMC zijn Chinese staatsbedrijven. En zij zijn niet de enige. Follow the Money vond in totaal 37 bedrijven in Nederland die zijn te bestempelen als Chinees staatsbedrijf.

Een andere grote speler is het Hong Kong-Chinese conglomeraat Hutchison. Dat bezit sinds 2002 niet alleen Europa’s grootste overslagbedrijf voor containers, maar ook de binnenhaven van Venlo en deels die van Moerdijk, de vierde zeehaven van Nederland. Voorts heeft Hutchison een belang van 50 procent in TMA Logistics aan het Noordzeekanaal, met terminals in Amsterdam, Velsen en IJmuiden en opslagplaatsen in die eerste twee steden plus Alkmaar. 

De Chinese inbreng beperkt zich niet tot haventransport en -logistiek. Eind 2019 vestigde Eurotrans Intermodal bv zich in Nederland, dat spoortransport verzorgt. Het Chinese Sinotrans bezit twee grote wegvervoerders: SE Logistics en KLG. Tot slot zijn ook op Schiphol Chinese vrachtvervoerders actief: China Cargo Airlines Company, Air China Cargo en Global Master Cargo Netherlands.

Dat Chinese bedrijven de laatste jaren vaker Nederlandse transporteurs opkopen, is opmerkelijk, zegt Van der Putten. ‘Chinese ondernemingen richten zich op de hele transportketen, van de fabriek in China tot de consument in Europa.’

Nederlandse hightech-bedrijven zijn kwetsbaar

De regio Eindhoven behoort tot de meest innovatieve van Nederland. Blikvanger is het Veldhovense ASML, het belangrijkste bedrijf ter wereld inzake de productie van lithografiemachines die op hun beurt hoogwaardige computerchips maken. Op de High Tech Campus in die stad bevinden zich tientallen bedrijven die zich op de ontwikkeling van de allernieuwste technieken richten. Samenwerking en kennisdeling staan daar centraal.

Op die campus bevinden zich ook acht Chinese hightech-bedrijven; ze leggen zich toe op onder meer 3D-sensoring, die kan worden gebruikt voor gezichtsherkenning of zelfrijdende auto’s.

‘We weten dat een aantal bedrijven op de High Tech Campus een Chinese eigenaar hebben,’ zegt een woordvoerder. ‘Wij kunnen en willen als campus geen enkele invloed uitoefenen op welke manier bedrijven inhoudelijk met elkaar samenwerken en hoe deze kennisuitwisseling verloopt. Daarom is het beschermen van gevoelige bedrijfsinformatie de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf.’

Jonathan Holslag, docent Internationale politiek aan de Vrije Universiteit Brussel en auteur van De nieuwe zijderoute, waarschuwt voor die aanwezigheid: ‘We moeten goed letten op allerlei kleine Chinese kantoortjes en bedrijfjes in de nabijheid van onze kennisclusters en technische universiteiten. Ze zitten daar om hoogwaardige producten te verkopen, maar ook om te weten wat daar wordt onderzocht. Alleen al door hun aanwezigheid is er een grote kans op economische spionage. We moeten de deur voor samenwerking op technologisch vlak openhouden, maar we moeten ze ook goed in de gaten houden. China ziet samenwerking als een middel om op lange termijn onze technologie en onze kennis te pakken, om zelf onafhankelijk te worden. Samenwerking is goed zolang die evenwaardig is, dus zolang China ook de regels van de vrije markt volgt. Maar dat is nu absoluut niet het geval.’

De Nederlandse inlichtingendiensten waarschuwen al jaren voor (economische) spionage en technologieoverdracht. Steeds weer worden Rusland en China daarbij genoemd. In februari schreef de AIVD dat economische spionage zich vooral richt op de Nederlandse topsectoren en kennisinstellingen. Die spionage kan onder andere bestaan uit ‘economische activiteiten zoals investeringen in en samenwerking bij de ontwikkeling van sensitieve technologie’. Als andere landen er met Nederlandse technologie vandoor gaan, kan dat leiden tot ‘(ongewenste) strategische afhankelijkheid,’ stelt de AIVD.

De MIVD, de militaire tegenhanger van de AIVD, waarschuwde in zijn jaarverslag 2021 dat China voor halfgeleidertechnologie sterk afhankelijk is van buitenlandse leveranciers en daarom dringend een zelfstandige halfgeleiderindustrie wil ontwikkelen. Op dat gebied deden Chinese bedrijven in Nederland al goede zaken. Het Chinese JAC Capital kocht in 2016 twee divisies van het Nederlandse NXP (een voormalige Philips-dochter), die nu  als Ampleon en Nexperia verder gaan.

Nexperia kwam in opspraak nadat het in juli dit jaar Newport Waver Fab overnam, de grootste halfgeleiderproducent in het Verenigd Koninkrijk. Die overname wordt nu door de Britse overheid onderzocht, in het kader van de nationale veiligheid. De aandelen van Anteryon, een spin-off van Philips die lasers, lenzen en andere optische systemen maakt, zijn sinds januari 2019 voor 73 procent in handen van Jingfang Optoelectronics (WLOPT). Deze acquisitie werd grotendeels gefinancierd door de Chinese overheid.

We moeten ons goed bewust zijn van het enorme geopolitieke belang van de halfgeleidersector, een sector waarin Nederland in de internationale voorhoede zit, zegt Van der Putten.

Economische afhankelijkheid

Niet alleen Nederlandse bedrijven, ook Nederlandse overheden hebben de afgelopen jaren flink ingekocht bij in Nederland gevestigde Chinese bedrijven. Denk aan gevoelige apparatuur als politiedrones, verkeers- en bewakingscamera’s en apparatuur om containers in de Rotterdamse haven of vracht op Schiphol te scannen. Vragen over veiligheid en databescherming speelden bij de aanschaf geen rol. Overheden kozen stelselmatig voor de goedkoopste aanbieder en dat was steevast een Chinees bedrijf. Geen wonder: Chinese bedrijven kunnen goedkoper op de Europese markt opereren, omdat ze financieel en politiek worden gesteund door de Chinese staat.

Twee maanden geleden publiceerde Follow the Money over een aanbesteding van 259 elektrische streekbussen die door het Chinese BYD werd gewonnen; Nederlandse bedrijven grepen naast de opdracht. Vervoersbedrijf Keolis en de provincies Overijssel, Gelderland en Utrecht zitten nu met de gebakken peren: de bussen blijken van beroerde kwaliteit. 

Van der Putten denkt dat Nederland inmiddels alerter is inzake de dreiging van landen als Rusland en China. ‘Wat betreft toekomstige investeringen is de controle nu wel goed. Maar wat doe je met bestaande investeringen? De Nederlandse overheid zou van elk bedrijf dat in Chinese handen is, de achtergrond moeten kennen. ’ 

Holslag meent dat onze economische afhankelijkheid van China te groot is. ‘Zeker aangezien we weten dat China vroeg of laat zal proberen Taiwan in te lijven, op wat voor manier ook. Zodra dat gebeurt, worden we geconfronteerd met dezelfde situatie als nu met gas na de Russische invasie in Oekraïne, alleen zullen we dan een nog hogere prijs betalen.’

De komende weken zal Follow the Money meer publiceren over Chinese bedrijven in Nederland.

Met dank aan Tom Claessens en Dimitri Tokmetzis

Oproep

In een complex onderzoek als dit zijn onnauwkeurigheden vrijwel niet te vermijden. Kom je er een tegen? Meld ons dat! Ook hebben we zonder twijfel niet alle bedrijven met Chinese eigenaren gevonden, vooral niet wanneer het bedrijven met meerdere aandeelhouders betreft.

Ons databestand geeft de stand van zaken weer van 30 juni 2022. Een week voor publicatie hebben wij gecontroleerd of alle gebruikte KvK-nummers nog actief zijn.

Tips, correcties en aanvullingen zijn van harte welkom, liefst met documentatie.