Op veel belangrijke lijstjes, zoals die van de meest innovatieve landen ter wereld, is Nederland doorgaans in de top 5 te vinden. Om die positie vast te houden, moeten we als land continu investeren in onderzoek en onderwijs, van basisonderwijs tot universitair onderwijs en van technologische opleidingen tot wetenschappelijk onderzoek. Doen we dat niet, dan dreigt ons land op termijn uit die top te vallen, wat zou betekenen dat onze economische groei — en dus onze welvaart — onder druk komt te staan. 

Maar de Miljoenennota 2019 onthulde dat Den Haag juist verder bezuinigt op dat cruciale terrein. De reden is, kort samengevat, dat er geen geld is. Natuurlijk, elke regering, overal en altijd, moet keuzes maken. Maar dat die keuze valt op bezuinigen op onderwijs en onderzoek, kan ik als econoom niet begrijpen.

Houdbare economische groei komt voort uit twee bronnen: het aantal mensen dat werkt, en de stijging van de productiviteit van die mensen. Dankzij de vergrijzing zullen we de komende decennia op weinig bijdrage uit die eerste bron kunnen rekenen. Dat betekent per definitie dat de bijdrage uit de tweede bron in de toekomst steeds meer de motor zal zijn van de Nederlandse economie.

Talloze onderzoeken wijzen keer op keer uit dat dé manier productiviteit op te stuwen, investeren in onderzoek en onderwijs is. Nederland heeft wat dat betreft een groot voordeel ten opzichte van veel andere landen: wij halen meer uit één euro geïnvesteerd in onderzoek en onderwijs dan veel andere landen. Naar schatting ligt het rendement tussen 6 en 8 procent. Toch kiest onze regering ervoor daar minder in te investeren.

De Staat kan de komende decennia rekenen op zo’n 300 miljard euro aan inkomstenbelasting uit pensioenen

Ook de genoemde reden, dat er geen geld zou zijn, is je reinste onzin. Nederland is een van de weinige landen in de wereld net een goed gevulde spaarpot voor zijn oude dag. Onze pensioenfondsen samen hebben bijna 1.500 miljard euro in beheer; over dat enorme bedrag moet nog inkomstenbelasting afgetikt worden. Een berekening op de achterkant van een bierviltje leert dat de Staat de komende decennia kan rekenen op zo’n 300 miljard euro aan inkomstenbelasting uit de pensioenenhoek.

Volgens de meest recente opgave van het Ministerie van Financiën bedraagt de Nederlandse staatsschuld iets minder dan 314 miljard euro. Als we die zogeheten latente belastingclaim in mindering brengen op onze nationale schuld, dan luidt de conclusie dat Nederland de facto bijna geen staatsschuld heeft.

Des te meer bizar is het dan om in de regeringsplannen te zien dat we als land anno 2018 en in de jaren erna bezuinigen op onderwijs en onderzoek omdat we onder meer onze staatsschuld willen verlagen — zodat toekomstige generaties er niet mee opgezadeld worden. Als het niet om te huilen was, was het om te lachen.

Onze overheid kan die latente belastingclaim activeren en dus naar voren halen. Hoe? Door bijvoorbeeld de komende periode 300 miljard euro te lenen op de kapitaalmarkt. Op het moment betaalt de Staat 1,15 procent rente als zij een lening met een looptijd van 30 jaar afsluit. In reële termen wil dat zeggen dat als we die rente verminderen met de jaarlijkse inflatie, het ons land dus niets kost om geld te lenen. Sterker nog: we krijgen zelfs geld toe!

Laten wij het land zijn met de meeste elektrische auto’s in 2025

Die 300 miljard euro stopt de Staat vervolgens in een fonds dat de komende 30 jaar afgelost kan worden met de vrijvallende inkomstenbelasting op ons pensioengeld. Zie het als een soort nationale hypotheek. Laten we dat het Toekomst van Onze Prosperiteit, het TOP-fonds, noemen. Het geld uit dat fonds mag vervolgens alleen aan structurele investeringen worden uitgegeven die ten goede komen van onze economische groei en infrastructuur op middellange en lange termijn. Zoals, inderdaad, onderwijs en onderzoek, maar ook groene energie, moderne infrastructuur, Artificial Intelligence en de toepassingen ervan, etcetera.

Het is niet alleen onze welvaart die zou stijgen: investeringen in groene energie en moderne infrastructuur bijvoorbeeld zouden ook ons welzijn verhogen. Wij zouden allemaal letterlijk schonere lucht inademen.  

Laten we als land weer de bestemming zijn voor talloze buitenlandse delegaties die, net als destijds naar de Delta-werken, nu komen kijken naar ons superefficiënte OV, magneetzweeftreinen, CO2-neutrale steden, kraamkamers voor allerlei jonge bedrijven die spin-offs zijn van toponderzoek aan onze universiteiten. Die delegaties landen misschien wel op het nieuwe Schiphol, in de zee, een bouwkundig wonder waardoor de Randstad weer met recht kan zeggen frisse lucht te kunnen scheppen en goede nachtrust krijgt. Laten wij het land zijn met de meeste elektrische auto’s in 2025 en het land dat niet meer alleen in de top-vijf van allerlei belangrijke lijstjes voorkomt, maar die ook aanvoert. 

Vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog ontdekten we dat we veel gas onder de grond hadden. Gaswinning heeft Nederland sindsdien honderden miljarden euro opgeleverd. Onze opeenvolgende regeringen konden echter de verleiding niet weerstaan om dat geld op te maken, vaak aan allerlei zaken die niet of nauwelijks bij hebben gedragen aan structureel hogere economische groei in de toekomst.

Het gevolg is dat we anno 2018 jaloers kijken naar Noorwegen, het land dat zijn olie- en gasinkomsten wél voor een belangrijk deel opgepot heeft.   

Er zijn weinig landen die twee keer zo’n gouden kans krijgen. Laten we met die pensioenbaten niet dezelfde fout maken als destijds met onze aardgasbaten.