Er zullen op 1 januari 2023 ‘nog forse beperkingen’ zijn in het ICT-systeem achter de Omgevingswet. ‘Mede daardoor zullen dingen misgaan’. Die harde conclusies trekt het Adviescollege ICT-toetsing in een conceptadvies dat in handen is van Follow the Money. De Eerste Kamer heeft eerder laten weten de invoering van de Omgevingswet van dit advies te laten afhangen. De Kamer ontvangt het advies naar verwachting op maandag 10 oktober.

Het gewraakte systeem heet Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) en is het centrale loket waar burgers, bedrijven en overheden regelen waar nieuwe waterstofleidingen mogen komen, hoe ver een huis van een stinkende varkensstal mag staan en hoeveel stikstof bedrijven mogen uitstoten.

Het advies is om nog twee jaar de tijd te nemen om te zorgen voor een acceptabel ‘basisniveau’

Terwijl de belofte juist snellere, betere dienstverlening is, kunnen gebreken in het ICT-systeem leiden tot vertraging in de bouw van woningen en aanleg van infrastructuur. Daarvoor waarschuwde vorige week ook Neprom, de branchevereniging van projectontwikkelaars, die voorstelde om de invoering twee jaar uit te stellen.

Het adviescollege verwijst naar drie eerdere eigen adviezen over het DSO dat volgens het college vanaf het eerste moment ‘te complex’ gebouwd werd. Dat is nog altijd het geval en dus luidt het advies om nog twee jaar de tijd te nemen om te zorgen voor een acceptabel ‘basisniveau’. 

‘Het adviescollege zegt al drie jaar hetzelfde,’ zegt senator Saskia Kluit (GroenLinks). ‘Ga versimpelen.’ Ze noemt het ‘verbijsterend’ dat het kabinet en de koepels van gemeenten en provincies, die samen het DSO ontwikkelen, het toch nog steeds niet lukt de adviezen op te volgen.

Follow the Money schreef al eerder dat waarschuwingen van ambtenaren en experts voor de haperende ICT werden genegeerd.

Alle overheden moeten samen voor 1 januari het hele systeem testen, maar volgens het adviescollege geeft dat nog ‘onvoldoende zekerheid over werkbaarheid, betrouwbaarheid en stabiliteit’. Reden is onder meer dat nog niet alles dat moet worden getest af is. En zelfs als er wel wordt getest, gaat dat niet van een leien dakje: de testen zijn niet gestandaardiseerd, er is geen test voor het gehele systeem, er is geen aparte testomgeving en fouten worden niet centraal bijgehouden en geanalyseerd.

Terugvalopties

Het was het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) al langer duidelijk dat het DSO bij invoering van de Omgevingswet op 1 januari niet naar behoren zal werken. Daarvoor zijn tijdelijke noodoplossingen bedacht, waarbij gemeenten of provincies kunnen terugvallen op oude systemen. 

Nog minstens twee jaar noodreparaties nodig om de ICT-risico’s tot een ‘aanvaardbaar niveau’ terug te brengen

Het Adviescollege ICT-toetsing zegt dat die noodoplossingen weliswaar het risico op groot ICT-falen verlagen, maar dat er te weinig tijd is en dat ze te ingewikkeld zijn voor de betrokken overheden om ze vanaf 1 januari te kunnen gebruiken. 

Bij invoering op 1 januari verwacht het college dat er nog minstens twee jaar noodreparaties nodig zullen zijn om de ICT-risico’s tot een ‘aanvaardbaar niveau’ terug te brengen.

Er zullen hoe dan ook jarenlang ICT-experts nodig zijn, zelfs als de wet wordt uitgesteld. Het college noemt dat een ‘aanvullend risico’, vanwege de krapte op de arbeidsmarkt.

Op 1 november beslist de Eerste Kamer over de invoeringsdatum. Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) heeft een ‘ontwerpbesluit’ opgestuurd voor invoering per 1 januari. In een motie heeft een meerderheid van de senaat beloofd hiermee bij een positief ICT-advies in te stemmen. 

Saskia Kluit noemt het advies ‘vrij dramatisch’. ‘Het doel van de wet is dienstverlening verbeteren. We gaan hele grote transities in: woningbouw, landschap, natuur, energietransitie. Die moeten allemaal door dit systeem heen. Enorme transities gaan doorvoeren met een systeem dat rammelt in een samenleving waarin het vertrouwen al laag is, lijkt mij een heel slecht idee.’

Het Adviescollege ICT-toetsing wil pas reageren als het definitieve rapport aan de opdrachtgever, de Eerste Kamer, is aangeboden. Ook het ministerie van BZK wil tot die tijd geen commentaar geven.