Door Jeffrey Stevens De Nederlandse ziekenhuiselite is onderling zo nauw verbonden dat dit een bedreiging vormt voor ons zorgstelsel. Tot die conclusie komen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam. De verbondenheid binnen het old boys network van ziekenhuisbestuurders belemmert marktwerking, een essentieel onderdeel van het Nederlands zorgsysteem. Die conclusie trekken onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam in hun artikel Vormen de old boys een gevaar voor marktwerking in de zorg? Netwerken van ziekenhuizen zijn meer met elkaar verweven dan die in het bedrijfsleven. Zo kan een ziekenhuisbestuurder een collega-bestuurder bereiken via twee handdrukken terwijl daar in het bedrijfsleven vier handdrukken voor nodig zijn. Bestuurders en toezichthouders staan met elkaar in verbinding door middel van nevenfuncties. In totaal vervullen de 201 bestuurders van de Nederlandse ziekenhuizen en hun toezichthouders 1089 nevenfuncties. Die nevenfuncties concentreren zich binnen de publieke sector. Centrale ontmoetingsplekken zijn de Universiteit van Amsterdam, pensioenuitvoeringsorganisatie PGGM, de Sociaal Economische Raad en subsidie-organisatie ZonMW. Welke gevolgen heeft dit old boys network voor de ziekenhuiszorg? En hoe zit het eigenlijk met andere terreinen in de zorg?

Duurste zorg Europa

Nederland heeft het duurste zorgstelsel van Europa. Inmiddels heeft ons land het punt bereikt waarop het bijna 100 miljard euro aan zorg besteedt. De stelselwijziging van 2006 had voor verandering moeten zorgen, maar de beloofde kostenbesparing en efficiency zijn uitgebleven. Follow The Money is geïnteresseerd in de mensen achter deze geldbedragen. Daarom starten wij een onderzoek naar de lobby in de zorg met als hoofdvraag: wie maken onze zorg zo duur? Er zijn daarbinnen een hoop vragen waar een antwoord op moet komen. Bijvoorbeeld: hoe ziet zo’n lobbynetwerk er uit en hoe werkt het? En: is er sprake van een zorgelite die met elkaar in verbinding staat door nevenfuncties en formele- en informele ontmoetingsplekken? Wie zijn de belangrijkste beïnvloeders van overheidsbeleid en welke belangen dienen zij? Follow The Money streeft naar een zo volledig mogelijk overzicht, met namen en rugnummers, van de mensen en organisaties die de Nederlandse zorg vormgeven, inclusief hun motieven.

De houtskoolschets van het beleid

Jaarlijks gaan de leden van de top van de Nederlandse zorg samen op reis. Onder de noemer zorginnovatiereis bezoekt het gezelschap dan een inspirerend project in het buitenland. Het uitstapje heeft een ‘informatief’ karakter maar is gelijktijdig een informele overlegplek. Wie bepaalt de agenda voor deze uitstapjes? Welke informatie krijgen de aanwezigen voorgeschoteld? Wat daar precies besproken wordt blijft in nevelen gehuld. Marjanne Sint, oud-bestuurder van de Isala klinieken en PvdA coryfee, omschrijft het als een platform ‘waar de houtskoolschets voor het beleid wordt getekend’. Vertegenwoordigd zijn ziekenhuizen, farmaceutische bedrijven, topambtenaren van het ministerie, de NZa, zorgverzekeraars en diverse belangenorganisaties. Dit jaar bezocht het gezelschap Londen waar het meten van kwaliteit centraal stond. Goedkoop zijn de tripjes niet. Zo ontving de NZa in 2013 een factuur van 3950 euro voor de driedaagse reis door voorman Langejan naar Istanbul. Een jaar eerder telde de NZa 4509 euro neer voor een vierdaags bezoek aan München. Het ministerie ziet geen risico in dergelijke informele ontmoetingsplekken.

Geheim farma-overleg

Zo subsidieert het ministerie ook het Apollonetwerk met zo’n 25.000 euro per jaar. Een netwerk waarvan elke activiteit onttrokken is aan het oog van parlement en burger. Het Apollonetwerk is een initiatief van farmaceuten GlaxoSmithKline en Janssen Cilag. Enige malen per jaar voeren topambtenaren van het ministerie van Volksgezondheid en leden van colleges die toezicht houden op de zorgverzekeringen en het toelaten van medicijnen overleg in het Amsterdamse Apollo Hotel. Voor de deelnemers geldt een strikte geheimhoudingsplicht. De bijeenkomsten hebben volgens minister Schippers tot doel ‘elkaars werelden beter te begrijpen, kennis te delen en deze kennis uiteindelijk te vermeerderen.’ VWS gebruikt de resultaten van de bijeenkomsten bij het vormgeven van beleid. Ook zouden er door de kennis uit het netwerk vele honderden miljoenen aan innovatiegeld bespaard zijn. De Tweede Kamer is kritisch over deze claim omdat niet kan worden uitgelegd hoe dit geld precies bespaard wordt. Openheid over wat er ter tafel komt tijdens de bijeenkomsten is niet mogelijk als gevolg van de geheimhoudingsplicht. De enige tastbare opbrengst van het Apollonetwerk bestaat tot nu toe uit twee korte publicaties uit 2011. Genoemde voorbeelden schetsen het beeld van een troebele wereld waar de lobby hoogtij viert. Is dat werkelijk het geval? Er is al eerder een poging ondernomen om de zorglobby in kaart te brengen. Door niemand minder dan voormalig ZN-directeur en zorgconsultant Tony Lamping. Zijn conclusie: er gaat 1 miljard euro publiek geld naar lobby en belangenbehartiging in de zorg. Opmerkelijk genoeg voerde Lamping het onderzoek uit in de periode dat hij directeur was bij Zorgverzekeraars Nederland. Nergens ter wereld zijn er zoveel belangenverenigingen als in Nederland, vrijwel elk specialisme heeft een eigen lobbyclub, signaleert Lamping. Kampioen lobbyen blijkt de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen op basis van Lamping's methode, waarin het aantal invloedrijke overlegpartners centraal staat. De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie volgt op een tweede plaats. Maar er blijven veel vragen hangen. Hoe brengt Zorgverzekeraars Nederland het er zelf bijvoorbeeld vanaf? Wie financierde dit onderzoek? En welke rol speelde Lamping's functie als ZN-directeur bij de focus van dit rapport? Follow the Money wil de komende maanden ook onderzoeken hoe het lobbynetwerk in de zorg eruit ziet.

Onafhankelijk onderzoek Follow The Money

Onafhankelijk onderzoek is voor ons van groot belang. Daarom starten wij dit grootschalige, onafhankelijke onderzoek naar de lobby in de zorg. In de komende maanden gaan we verschillende onderzoeksartikelen, achtergrondverhalen en interviews maken en zo een uitgebreid dossier opbouwen over dit onderwerp. U kunt ons daarbij helpen: we kunnen al uw tips en informatie over de wereld van belangenbehartiging in de zorg goed gebruiken. Weet u iets te vertellen over de wereld van lobbyisme in de zorg? Heeft u tips over besluitvorming in de zorg?  Uw ideeën en suggesties hebben wij hard nodig. U kunt daarvoor, eventueel op vertrouwelijke basis, contact opnemen met Jeffrey Stevens (jeffrey.stevens@ftm.nl )of Eelke van Ark (eelke@ftm.nl). Follow the Money heeft samen met Yournalism 5.000 euro binnen gehaald voor dit onderzoek. Om het onderzoek voor langere tijd tot onze prioriteit te maken willen we het streefdoel verleggen naar 7.500 euro. Wij vinden dit zo belangrijk dat we hebben besloten om het resultaat van deze crowdfunding uit eigen zak te verdubbelen. Voor iedere euro legt Follow the Money een euro bij. Kijk voor meer informatie over de crowdfundingactie op Yournalism.nl.