Wie kijkt naar de ontwikkelingen van het Griekse drama van de afgelopen dagen krabt zich achter de oren en vraagt zich af of dit slagveld aan wederzijdse verwijten, beledigingen en mediaoptredens nog iets met rationele politiek te maken heeft.

Tsipras

Hierbij is niet in de laatste plaats een hoofdrol weggelegd voor de Griekse premier Alexis Tsipras, die de wereld verrast met steeds weer andere konijnen uit zijn Griekse goochelaarshoed. Eerst kwam hij ter elfder ure met het voorstel voor een referendum over de laatste voorstellen van de trojka; vervolgens lost hij het IMF niet af, maar vraagt in plaats daarvan een derde bailout-pakket aan zijn crediteuren ter waarde van 29 miljard euro, louter om bestaande leningen te herfinancieren; vervolgens liet hij weten alsnog akkoord te kunnen gaan met de voorstellen van de trojka mits er enkele kleine aanpassingen werden gedaan - beide voorstellen werden overigens direct door Merkel en haar minister van Financiën Schäuble naar de prullenbak verwezen. Schäuble verklaarde zelfs dat hij niet eens de moeite had genomen het laatste Griekse bod te lezen; en gisteren verscheen Tsipras op de Griekse televisie met een emotionele toespraak waarin hij het Griekse volk opriep om zondag 'OXI' (nee) te stemmen. [embed]https://twitter.com/tsipras_eu/status/616363119871426560[/embed] Die toespraak had weinig méér om het lijf dan dat een 'Nee' nodig was om betere voorwaarden te bedingen van de trojka, nodig om de Griekse economie een kans te geven zich te herstellen. De premier lijkt de draad totaal kwijt te zijn of zit er een welbewuste strategie achter?

Schuldreductie

De kern van het conflict tussen de nieuwe Griekse regering en de Europese instituten onder aanvoering van bondskanselier Merkel draait maar om één ding: debt restructuring, schuldverlichting, waarvan Merkel steeds heeft gezegd hier pas over na te willen denken als de Grieken akkoord gaan met de afgesproken hervormingen. Minister van Financiën Yanis Varoufakis noemde vandaag het 'programma' van de trojka echter  'de grootste fout in de economische wereldgeschiedenis'. [embed]https://twitter.com/OpenEurope/status/616531430278041600[/embed]

In datzelfde interview - vanochtend op BloombergTV - voegde Varoufakis daar nog aan toe dat er bij een 'Nee' binnen enkele uren een deal kan zijn met de instituten, aangezien beide partijen elkaar zo dicht genaderd zijn [dit werd een dag eerder inderdaad bevestigd door Commissievoorzitter Juncker, die zei dat het verschil tussen beide kampen nog maar zestig miljoen euro bedroeg, JW].  Echter, als de uitkomst van het referendum een 'Ja' oplevert, dan stapt Varoufakis op, zo verklaarde hij tegen Bloomberg. Schuldreductie is een noodzakelijke voorwaarde voor Varoufakis: 'I 'd prefer to cut my arm off than sign a deal without debt restructuring'.

Wat Varoufakis wil is een debt swap van de bestaande ECB leningen naar het Europees Stabiliteits Mechanisme (ESM). De leningen van dat permanente noodfonds kennen veel langere looptijden en lagere rentes en bijkomend voordeel is verder dat de kortlopende Griekse verplichtingen verlicht worden [alleen al dit jaar moeten de Grieken een slordige 19 miljard euro aflossen aan IMF, ECB en aan T-bills, zie hier voor een overzicht van de aflossingsverplichtingen voor de rest van dit jaar,  JW]. Bovendien zou de ECB Griekenland vervolgens weer kunnen betrekken bij haar QE opkoopprogramma, aldus Varoufakis. Nu kan de ECB dat niet doen, omdat Griekenland al aan haar 'plafond' zit en er geen dekking gegeven kan worden aan de ECB.

Dijsselbloem

Maar eerder had eurogroep voorzitter Dijsselbloem al officieel per brief aan de Griekse regering laten weten dat een dergelijke swap naar ESM-funding er niet in zit. Althans, niet nadat de uitslag van het referendum bekend is en dan bovendien afhankelijk wat die uitslag zou zijn, zo eindigde Dijsselbloem zijn korte brief aan de Griekse regering. Dijsselbloem voerde de druk op de Grieken vanochtend zelfs nog verder op door te stellen dat de Grieken bij  een 'Nee' niet hoeven te rekenen op betere voorwaarden, sterker, ze zouden dan de eurozone uitgezet worden, aldus Dijsselbloem.

Afgezien van de vraag of het wel kies is dat de voorzitter van de eurogroep publiekelijk zijn voorkeur uitspreekt over de uitslag van een referendum van een soevereine staat, is het de vraag of wat Dijsselbloem daar zegt klopt. Volgens de huidige Verdragen kan een land de eurozone alleen verlaten indien dat land een verzoek indient om de Europese Unie te verlaten [de Verdragen voorzien niet in een vertrek uit de muntunie 'sec', dat kan dus alleen als het land ook de EU vaarwel zegt,  JW].

De Grieken willen de euro helemaal niet uit

Maar de Grieken willen de euro helemaal niet uit, zegt ook premier Tsipras. Hij benadrukt keer op keer dat het referendum niet over een vertrek uit de euro gaat, maar over betere voorwaarden van de trojka voorstellen.

  [embed]https://twitter.com/tsipras_eu/status/616252998570889216[/embed] [embed]https://twitter.com/tsipras_eu/status/616259273639763968[/embed]

Veel economen steunen Griekse regering

Heel veel economen zijn het met de Grieken eens: zonder forse schuldsanering heeft het trojka-programma geen zin. Dan zitten partijen elke paar maanden met elkaar rond de tafel om opnieuw te steggelen over de herfinancieringsvoorwaarden. In een opiniestuk op de economensite MeJudice schrijven twee bekende hoogleraren economie:

'Een deel van de Griekse schuld moet worden kwijtgescholden, zodat het land weer in staat wordt gesteld om te investeren in structuurversterking van de Griekse economie (...) En het klinkt paradoxaal, maar door extra geld te lenen aan de Grieken kunnen ze eerder terugbetalen. Dat extra geld kan worden gebruikt voor nieuwe investeringen in de economische infrastructuur en niet slechts ten behoeve van herfinanciering van aflopende schuld, zoals nu het geval is. Alleen dan kan de Griekse economie de juiste investeringsimpuls worden gegeven. Uiteindelijk moet worden gewerkt aan de terugbetaalcapaciteit van de Griekse economie. In de almaar terugkerende crisisachtige discussies over afbetaling van de volgende tranche verdwijnt deze essentiële invalshoek uit het zicht en dat zal geen buitenlandse investeerders naar Griekenland lokken'. Ook het IMF verklaarde eerder dat zónder schuldreductie elk hervormingsprogramma zinloos was. En de Britse krant The Guardian meldt dat uit niet gepubliceerde stukken van de trojka blijkt, dat ook zij weten dat schuldreductie noodzakelijk is om de Grieken een faire kans te geven om haar economie weer op poten te krijgen.

Waarom lukt het partijen niet om er samen uit te komen?

Beide kampen willen dus eigenlijk hetzelfde: Griekenland in de eurozone houden en hervormingen in ruil voor schuldafboeking. Waarom lukt het partijen dan niet om er samen uit te komen? Temeer, daar de verschillen zo gering zijn en de risico's van een eventuele grexit zo groot. Een heel goede vraag, die velen zich dan ook hardop stellen. Er is meer dan één manier om een schuldreductie te bewerkstelligen. Voormalig economisch adviseur van Juncker's voorganger Barroso, Philippe Legrain, suggereerde om van de schulden een 'perpetual' te maken met een nulrente coupon. Een aflossingsvrije obligatie zonder rente. [embed]https://twitter.com/plegrain/status/616517167081725952[/embed] Waarom komen partijen er dan toch niet uit?  Een mogelijke verklaring kan zijn dat de Europese instituten de huidige Griekse regering liever kwijt dan rijk zijn. Het botert niet echt tussen partijen. Dit bleek al eerder uit het wegzenden van Varoufakis uit het directe onderhandelingsteam en het blijkt verder uit de wijze waarop partijen afgelopen weken en plein public elkaar de zwarte piet toespeelden. Premier Tsipras sprak van chantage en onrechtvaardigheid. [embed]https://twitter.com/tsipras_eu/status/615224725137133569[/embed]

Vertrouwen ontbreekt

Voor een bestendige deal en vruchtbare toekomstige samenwerking is wederzijds vertrouwen nodig en dat lijkt hier totaal te ontbreken. Vandaar dat de Europese instituten het spel hard spelen en er alles aan doen om de Griekse publieke opinie te bewerken om toch vooral 'Ja' te kiezen aanstaande zondag. De instituten weten dat bij een 'Ja' zowel Tsipras als Varoufakis hun politieke conclusies zullen trekken - dat hebben beiden immers publiekelijk laten weten. Het belooft zondag zeer spannend te worden. Volgens de laatste polls is het een nek-aan-nek race tussen 'ja' en 'nee' stemmers. Voordeel voor het 'Ja' kamp is dat de invloedrijke Grieks Orthodoxe Kerk bij monde van haar aartsbisschop liet weten vóór te stemmen. Een flinke tegenvaller voor Tsipras en de zijnen, aldus verschillende commentatoren.

ECB voert druk op: ELA-loket blijft gesloten

Intussen houdt de ECB het ELA-loket [waarmee de ECB de Griekse centrale bank toestemming geeft haar banken van verse euro's  te voorzien, JW] gesloten en handhaaft zij de liquiditeitssteun op de positie van vorige week vrijdag, daarmee de druk op de Grieken opvoerend. Het is overigens niet eens zeker of de uitslag van het referendum ook rechtsgeldig is. De Raad van Europa (geen EU instelling) noemde het referendum 'niet conform de internationale regels' en ook diverse Griekse vakbonden betwijfelen de rechtmatigheid ervan. Maar Merkel heeft aangegeven dat er niet verder onderhandeld wordt totdat de uitslag van de volksraadpleging bekend is. Voorlopig staat het referendum gewoon op de agenda. Het was Tsipras' idee, al wilde hij uiteindelijk toch dooronderhandelen. Nu komt zijn ontregelende voorstel als een boemerang terug: Merkel en Schäuble willen nu dat het doorgaat. Als Tsipras al ooit de regie heeft gehad - gezien zijn vele mislukte moves als onderhandelaar is dat nog maar de vraag - is hij die nu in elk geval kwijt. Mogelijk heeft hij zich, als onervaren politicus, verkeken op de verziekte sfeer die hij zelf veroorzaakte met zijn onverwachte voorstel. De trojka wil dat hij de hervormingsvoorstellen eerst tekent voordat er gesproken kan worden over eventuele debt restructuring. De Grieken vinden dat veel te vaag. In deze impasse rest er nu alleen nog: het referendum. Tsipras' strategie is vooralsnog mislukt, maar dat hij de regie kwijt is, betekent niet per se dat hij de draad kwijt is. En het wordt spannend komende zondag, dat blijkt uit de peilingen. Het is niet alleen heet in ons eigen land.

[Update]

Het wordt steeds gekker. Het IMF maakte op 2 juli bekend dat Griekenland minstens 60 miljard euro EXTRA nodig heeft, naast een vorm van kwijtschelding van de bestaande schuld door verlenging van de looptijden en verlaging van de rente van die bestaande schuld. The Guardian schrijft: 'IMF says Greece needs extra €60bn in funds and debt relief. International lender issues strong message to Europe by warning that Athens’ debts are unsustainable and it needs 20-year grace period on debt repayments'. Deze boodschap van een lid van de trojka werpt een ander licht op de houding van de eurogroep, de EC en de ECB met betrekking tot hun eisen aan Tsipras en de zijnen. Het komt er in wezen op neer dat ze de economische visie van Varoufakis en Tsipras onderschrijven: zonder forse schuldsanering is er geen oplossing voor Griekenland.