De jacht op crimineel geld [Recensie]

Het nieuwe boek ‘De Jacht op Crimineel Geld’  van de Vrij Nederland-misdaadverslaggevers Harry Lensink en Marian Husken geeft een interessant inkijkje in de offshore-constructies die bekende Nederlandse criminelen gebruiken. De geijkte namen worden behandeld zoals Klaas Bruinsma, Cor van Hout, Willem Endstra, Jan-Dirk Paarlberg maar ook exotischere types als ‘Rooie’ Ron de Jong en fiscalist Rob B. komen aan bod. De focus ligt niet zozeer op hoe ze hun geld hebben verdiend, maar hoe ze het (bij leven) wegsluizen, de problemen die de tegoeden post-mortem opleveren voor nabestaanden, hoe ‘zwevende vermogens’ vast komen te zitten in trusts en hoe het instrumentarium van justitie de afgelopen jaren is gegroeid om zwart geld in beslag te nemen.

Trustovereenkomst Klaas Bruinsma geopenbaard

De auteurs blinken uit in de hoeveelheid details, weten smakelijke anekdotes op te tikken uit strafdossiers en interviews, en komen ook met nieuws. Zo melden de auteurs dat er bij de bank Baumann & Cie in Basel nog ongeveer 7 miljoen euro staat geparkeerd op een nummerrekening van wijlen Klaas Bruinsma. Op de rekening blijkt meerdere keren beslag te zijn gelegd, maar de auteurs hebben iemand gevonden die claimt de rechtmatige eigenaar te zijn. ‘Het komt mij toe. Klaas heeft het van mij gestolen,’ luidt het citaat opgetekend uit de mond van broer Anton Bruinsma. Het is een interessant nieuwtje dat bovendien wordt ondersteund door een kopie van een faxbericht (van Anton aan de Zwitserse bank) en een trustovereenkomst - opgemaakt in Hong Kong - waarin Anton is opgenomen is als zogeheten additional trustee. Als Klaas iets zou overkomen dan mag Anton het beheer over de trust gaan voeren. Hoewel een zekere Hong Kong-Chinees genaamd Wong de uiteindelijke begunstigde is, heeft de beheerder (trustee) bijna carte blanche om uitgaven te doen. In de overeenkomst valt te lezen dat de trustee (Klaas of opvolger Anton) zelfstandig leningen mag verstrekken met óf zonder borgstellingen. Oftewel, het vermogen in de trust kan naar eigen inzicht gebruikt worden om leningen te verstrekken waarmee vervolgens bijvoorbeeld vastgoed, auto’s of boten gekocht kunnen worden. Het zwevende vermogen in de trust – dat bovendien de aandacht heeft van justitie - is een interessante casus die wel wat dieper uitgewerkt had kunnen worden. Wat voor soort trust is het? Revocable of irrevocable? Waarom heeft Wong – hij is tenslotte de uiteindelijk begunstigde (ubo) - geen recht op de tegoeden? Het zijn vragen waar fiscalisten waarschijnlijk wel een antwoord op hebben. Zeker als er zo’n bijzondere trustovereenkomst is opgevist door de auteurs.

Onderwereld en bovenwereld

Het boek gaat verder met de casus van hasjbaron Charles Zwolsman, die in 2007 door de Hoge Raad werd veroordeeld tot het afstaan van zijn criminele winsten – begroot op 22,5 miljoen euro. De uitspraak zorgde voor jurisprudentie om criminelen ‘te plukken’ als ze niet aannemelijk kunnen maken dat gelden uit legale bronnen afkomstig zijn. In de rest van het boek is de justitiële jacht een terugkerend thema in verschillende casussen waarin ook ruime aandacht is voor de bekende witwas-facilitators zoals de veelzijdige advocaten Evert Hingst en Arthur Toenbreker. Zij stonden in relatie tot onder meer de bekende Nederlandse criminelen Stanley Hillis en de drugshandelaar ‘Rooie’ Ron de Jong (‘In Spanje bracht hij zijn kinderen ‘s ochtends in een gele Ferrari F40 naar school, om ze aan het einde van de dag op te halen in een rood exemplaar’) die overigens – zo lezen we – het Vinkeveense huis van ‘Mister Van der Moolen’ Hans Kroon via een Zwitserland-constructie overnam.

Willem Endstra en Jan-Dirk Paarlberg

Het boek schets ook een gedetailleerd beeld van Rob B., een fiscalist die carrière maakte bij de Belastingdienst (mooi detail: ‘Hij werd mister package deal genoemd’)  en daarna de overstap maakte naar het belastingadvieskantoor Begheyn & Sneep, dat later werd ingelijfd door Deloitte & Touche. Ook hier weer bekende namen: Oscar Hammerstein verwees kleurrijke klanten naar B. door en criminelen als Willem Holleeder, Cor van Hout en Willem Endstra maakten gebruik van de kennis van B. inzake witwasconstructies door middel van holdingstructuren, trusts en coderekeningen in Luxemburg. De auteurs beschrijven niet alleen hoe de constructies (grofweg) opgebouwd zijn, maar larderen het ook met mooie details: De anonieme coderekeningen die de fiscalist opende bij de Banco del Gottardo, Zwitserland droegen namen als Tarbot, Goudvis en Paling. Verder wordt er uitvoerig stilgestaan bij de afwikkeling van de besmette erfenis van Willem Endstra. Daarna komt nog een vakgenoot uitgebreid aan bod: de investeerder/vastgoedondernemer Jan-Dirk Paarlberg, tevens oud-kantoorgenoot van Neelie Kroes, die afgleed naar de onderwereld. Hij werd vorig jaar in hoger beroep tot vier jaar cel veroordeeld voor het witwassen van Willem Holleeders’ afpersgelden (ruim 17 miljoen euro) die afkomstig waren van Endstra. Het hoofdstuk is interessant voor iedereen die zijn proces niet op de voet heeft gevolgd.

Misdaadgeld-boek

De Jacht op Crimineel Geld is geen klassiek misdaadboek waarin de hoofdmisdaden centraal staan. Het gaat om de tweede of derde aanklacht in de dagvaarding: witwassen. De auteurs zoomen zoveel mogelijk in op de gebruikte offshore-structuren, degenen die de constructies bedachten, die de nummerrekeningen openden en hoe ze soms steken laten vallen waardoor justitie ze op het spoor komt. In het boek zitten ook meerdere anekdotes van fiscalisten en advocaten die misbruik maken van hun trustbeheer en (domme) zwartgeldhouders soms zelfs zover krijgen om onherroepelijke volmachten voor hun rekeningen af te geven. De rol van alle actoren worden behandeld; van de oorsprong (vooral hasjhandel in het boek) tot de witwasfacilitors (Hingst, Paarlberg, Rob B. en Endstra) en de gangsterliefjes, die veelvuldig optreden als strovrouw. Het is een klassieke truc die recent weer opdook bij voormalig VVD-gedeputeerde Ton Hooijmaijers. De complexe structuren zijn beknopt opgeschreven zonder te verzanden in nietszeggende namen van limiteds, onbeduidende stromannen en andere passanten die niet meer aandacht verdienen dan een paar initialen. Voor extra verdieping zoals gerechtelijke uitspraken verwijzen de auteurs met voetnoten naar pagina’s achterin het boek. Slim. Het boek is daardoor behapbaar voor zowel alle 'witteboorden' die niet zijn ingevoerd in de Nederlandse penoze als ook voor de fervente misdaadjunks die minder sjoege hebben van het financiële instrumentarium.