
Hoe bankiers en beurshandelaars miljarden roofden van Europese belastingdiensten. Lees meer
In heel Europa zijn landen jaren achtereen doelwit geweest van ‘bendes’ van bankiers, handelaren en hedgefondsen. Via ingenieuze constructies pleegden zij fraude met dividendbelasting. De schade loopt in de tientallen miljarden. In Duitsland loopt een strafrechtelijk onderzoek naar diverse banken en bankiers. ‘Georganiseerde misdaad in krijtstreeppak,’ noemde een kroongetuige het. Ook in Nederland is de Belastingdienst tientallen jaren slachtoffer geweest van dividendstrippende bankiers.
The CumEx-files is een internationaal samenwerkingsverband van onderzoeksjournalisten waar Follow the Money deel van uitmaakt. Dat leidde in oktober 2018 tot de eerste een golf publicaties. Drie jaar later volgde de reprise met 16 journalistieke organisaties uit 5 continenten. De onderzoeken worden gecoördineerd door het Duitse onafhankelijke platform Correctiv. Meer weten: cumex-files.com.
KPMG adviseerde ABN Amro over frauduleuze CumEx-transacties in geschil met Duitse fiscus
Fortis Bank Nederland zette na nationalisatie in op frauduleuze CumEx-deals
De Nederlandse KAS Bank speelde een cruciale rol bij frauduleuze CumEx-transacties
Explainer: hoe werkt CumEx?
Het CumEx-schandaal: de officier van justitie in Keulen ‘zal niemand sparen’
De overheid gaat de strijd met dividendstrippers aan
Van CumEx-fraude verdachte ex-ABN Amro bankier op Mallorca gearresteerd
Hoe een Amsterdamse beurshandelaar tientallen miljoenen verdiende aan een Duits belastingschandaal
Voorzitter branchevereniging van beurshandelaren blijkt dividendstripper en treedt af
Dit zijn de Nederlandse verdachten uit de grootste belastingroof uit de geschiedenis
Inval ABN Amro / Frankfurt, 27 feb. 2020 © FTM
De jacht op CumEx-fraudeurs intensiveert
De Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen breidt zijn capaciteit om CumEx-fraudeurs voor de rechter te brengen, drastisch uit. Ook staat de eerste CumEx-fraudeur inmiddels op de internationale opsporingslijsten van Europol en Interpol. Maar structurele verbeteringen om in Europees verband grootschalige internationale belastingfraude tegen te gaan, laten op zich wachten.
Peter Biesenbach, de minister van Justitie van de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen, is op oorlogspad. Vorige week maakte de Duitse krant Handelsblatt bekend dat hij zes officieren van justitie en veertig politieagenten extra inzet om de jacht op CumEx-fraudeurs in binnen- en buitenland te intensiveren. Bij CumEx-fraude worden ingenieuze financiële constructies ingezet om meerdere malen dividendbelasting terug te vorderen, terwijl er maar één keer – of zelfs geen – dividendbelasting is afgedragen. De fraude berokkende de Duitse schatkist de afgelopen twintig jaar naar schatting tussen de 5 en 12 miljard euro schade. Het totaal aantal van CumEx-fraude verdachte bankiers, handelaren en advocaten dat door een team van ongeveer honderd mensen wordt vervolgd, staat op dit moment op 1022, in 87 verschillende procedures.
De grote motor achter de strafrechtelijke vervolgingen in Nordrhein-Westfalen is de Keulse officier van justitie Anne Brorhilker. Zij zit sinds 2012 op de zaak en behaalde vorig jaar de primeur door als eerste aanklager veroordelingen in de CumEx-affaire op haar naam te schrijven. ‘Tezamen en in vereniging met anderen gepleegde belastingontduiking, fraude en afpersing,’ luidde de aanklacht tegen de fraudeurs.
De minister van Justitie van Nordrhein-Westfalen heeft het nadrukkelijk voorzien op de lieden in de hogere managementlagen: ‘Daar zijn de beslissingen genomen’
Naast Brorhilker zullen nu in totaal 21 officieren van justitie de strafrechtelijke jacht inzetten op de vele fraudeurs, waarvan het merendeel zich in het buitenland ophoudt. Het is duidelijk dat succesvolle CumEx-daders meer dan genoeg geld hebben om zich in het buitenland te vestigen en te genieten van de vruchten van hun misdaden, zei minister Biesenbach tegen het Handelsblatt. Hij omschreef CumEx als ‘geïndustrialiseerde belastingfraude’, waarbij de internationale gemeenschap zich niet mag neerleggen. Biesenbach: ‘We zullen er alles aan doen om de uitlevering van de verdachten te bewerkstelligen.’ Hij heeft het nadrukkelijk voorzien op de lieden in de hogere managementlagen: ‘Daar zijn de beslissingen genomen.’
Internationaal opsporingsbevel
Het besluit van de deelstaat Nordrhein-Westfalen werd voorafgegaan door een stap die veel aandacht kreeg. Begin februari liet de Duitse federale recherche een opsporingsbevel uitgaan voor de Nieuw-Zeelander Paul Mora. Dat de CumEx-fraudeur op de most wanted-lijst van de Duitse overheid belandde, leidde in Duitsland en ver daarbuiten tot media-aandacht. Er liep al een internationaal arrestatiebevel tegen Mora, maar met het nieuwe opsporingsbevel belandde hij op de wereldwijde opsporingslijsten van Europol en Interpol, die hoofdzakelijk door terroristen en zware drugscriminelen worden bevolkt. De federale recherche maakte ook een duidelijk statement naar Duitse burgers: plakkaten met het mugshot van Mora werden op tal van plaatsen opgehangen en waren onder meer op het Centraal Station van Keulen te zien.
Guten Morgen aus Köln, wo die Fandungsplakate für #Mora nicht zu übersehen sind. #CumEx @Willmroth @buon_anni pic.twitter.com/kbM3C07FPt
— Nils Wischmeyer (@wischmeyer_n) February 10, 2021
Ooit haalde de voortvluchtige Nieuw-Zeelander zijn inspiratie bij het in Amsterdam gevestigde Fortis GSLA, zo bleek uit de rechtszittingen die vorig jaar in Bonn plaatsvonden. Het Handelsblatt beschreef toen een e-mail van Mora, die hij op 18 juli 2005 verstuurde. Daarin vroeg hij of zogenoemde ‘double dipping-transacties’ – waarbij meerdere malen dividendbelasting wordt teruggevorderd, terwijl er maar één keer is betaald – legaal zijn. De bankiers van Fortis antwoordden hem destijds dat dit volgens externe advocaten van de bank geen ‘problematische transactie’ was.
Voormalig CumEx-bankier Olaf Ephraim staat nu als derde op de kieslijst van Forum voor Democratie
De mailwisseling speelde zich precies in de periode af dat er voor het eerst artikelen over CumEx-transacties in de pers verschenen: Het Financieele Dagblad beschreef toen de verwikkelingen rond het geruchtmakende ontslag van twee topmanagers van de afdeling GSLA. De bewuste bankiers: Frank Vogel en Olaf Ephraim. Laatstgenoemde is op dit moment penningmeester van Forum voor Democratie en staat als derde op de kieslijst van de partij. Volgens de meest recente opiniepeilingen zal Ephraim later deze maand een zetel in de Kamer veroveren.
Gebrek aan expertise
Tussen 2001 en 2016 werd 55 miljard euro uit de schatkisten van belastingdiensten van lidstaten van de Europese Unie geroofd. In de 55 miljard zit ook het bedrag dat met een andere vorm van dividendstrippen werd buitgemaakt: CumCum. Dat is een methode waarbij dividendbelasting wordt teruggevorderd die wel is betaald, maar waar geen terugbetaling hoort plaats te vinden, omdat de eigenaar van het aandeel daar geen recht op heeft.
Bankiers, belastingadviseurs, effectenhandelaren, investeerders en financiële deskundigen hebben zich vele jaren ten koste van de staat verrijkt met CumEx-transacties. CumEx een samenvoeging van de Latijnse woorden cum (‘met’) en ex (‘zonder’). De term verwijst naar de transactie met het beursgenoteerde aandeel die ‘met’ en ‘zonder’ dividend rond dividenddatum wordt afgerond. Ook het begrip ‘dividendstrippen’ wordt vaak gebruikt in de context van CumEx, maar betekent niet precies hetzelfde. Onder dividendstrippen valt nog een andere vorm: CumCum. Bij dit type transactie wordt eveneens op onrechtmatige wijze dividendbelasting teruggevorderd, maar hierbij gaat het om een ‘lichtere’ variant, die in Europa niet strafrechtelijk vervolgd kan worden.
De kern van het CumEx-bedrog is eenvoudig: er wordt één keer dividendbelasting betaald, maar vervolgens wordt door samenspannende personen en organisaties twee keer (of vaker) dividendbelasting teruggevorderd. De betrokkenen vinden dat ze bij iedere stap legaal hebben geopereerd, maar een kind begrijpt dat dit niet in de haak is.
De precieze werking van een CumEx-transactie is ingewikkelder om uit te leggen. Hier volgt een vereenvoudigde weergave:
We nemen een Duits voorbeeld, omdat daar groepen van investeerders, bankiers en handelaren (waaronder ook Nederlanders) het vaakst met CumEx-transacties bezig zijn geweest. Drie investeerders bundelen hun krachten: A, B en C. Investeerder A heeft aandelen in een bedrijf dat genoteerd staat aan de Duitse effectenbeurs, de DAX. Volkswagen bijvoorbeeld. De aandelen zijn 20 miljoen euro waard.
Investeerder B koopt ook aandelen van Volkswagen, ook voor 20 miljoen euro. Maar investeerder B koopt de aandelen vlak voor het bedrijf dividend aan haar aandeelhouders uitkeert. Deze aandelen worden cum-dividend genoemd. Het aandeel is dan nog ‘zwanger’ van die winstuitkering en is dus meer waard. Het bijzondere: investeerder B koopt de aandelen van investeerder C, maar investeerder C bezit deze aandelen op het moment van de verkoop nog helemaal niet. Dat maakt niet uit: investeerder C hoeft de aandelen namelijk pas later te leveren. Dat heet ‘short’ gaan.
Nu betaalt het beursgenoteerde bedrijf het dividend uit: 1 miljoen euro. Het bedrijf betaalt investeerder A slechts 750.000 euro uit. De resterende 250.000 euro, oftewel 25 procent van het dividend, wordt door de staat geïnd als dividendbelasting. Investeerder A krijgt voor deze 250.000 euro een certificaat, waarmee hij onder bepaalde voorwaarden de belasting van de staat kan terugkrijgen.
Investeerder A verkoopt zijn aandelen Volkswagen nu aan investeerder C. Investeerder C heeft ze nodig, omdat hij nog steeds aan investeerder B moet leveren. Maar C betaalt geen 20 miljoen euro, maar slechts 19 miljoen euro. Dat komt omdat de aandelen minder waard zijn, omdat het dividend al uitgekeerd is. Dat heeft A al geïncasseerd. Zulke aandelen worden ex-dividend genoemd.
Nu levert investeerder C de aandelen aan investeerder B. Maar omdat investeerder B de aandelen vóór de dividenduitkering heeft gekocht en de aandelen nu 1 miljoen euro minder waard zijn, betaalt C 750.000 euro aan B. Investeerder B krijgt een belastingcertificaat voor de ontbrekende 250.000 euro. Dit certificaat - een dividendnota - wordt door een bank uitgegeven. Dat is een reden waarom er zoveel banken - ook kleinere - bij de fraude zijn betrokken.
Tot slot verkoopt investeerder B de aandelen terug aan investeerder A. Alles is weer zoals het voor de verkoop was. Denkt men. Maar hoewel de Duitse staat maar één keer de 250.000 euro aan belastingen heeft geïnd, zijn er na deze wisseltruc twee belastingcertificaten, elk van 250.000 euro. Investeerder A en investeerder B krijgen in totaal dus 500.000 euro terug van de staat, die nu een kwart miljoen euro armer is. De drie investeerders delen de buit. Ka-ching!
Bij CumCum werkt het zo: een aandeelhouder die geen recht heeft om dividendbelasting terug te vragen, verkoopt zijn aandeel tijdelijk aan een partij die dat recht wel heeft. Na inning van het dividend wordt het aandeel weer teruggeleverd aan de verkoper die al die tijd het recht op dat aandeel heeft behouden, bijvoorbeeld door een setje optiecontracten.
CumCum is volgens de Amsterdamse hoogleraar Jan van de Streek in principe agressieve belastingplanning. Die kan door de beugel zolang een partij de Nederlandse anti-dividendstripbepalingen niet overtreedt. Maar als de fiscus erin slaagt om aannemelijk te maken dat sprake is van verboden dividendstrippen, dan krijgt de partij – bijvoorbeeld een Nederlandse bank – de dividendbelasting niet terug.
De geschatte omvang van het bedrog werd eind 2018 door het internationale journalistieke samenwerkingsverband The CumEx Files naar buiten gebracht; Follow the Money maakt daar deel van uit. Ook de Nederlandse schatkist kreeg met dividendstrippers te maken. De Amerikaanse zakenbank Morgan Stanley liep ermee tegen de lamp en moet de Nederlandse staat 39 miljoen terugbetalen.
De onthullingen zorgden in Europa voor beroering en werden tot in het Europees Parlement besproken. Dat leidde tot een resolutie waarin de Europese toezichthouder European Securities and Markets Authority (ESMA) werd gevraagd onderzoek te doen naar dividendarbitrage, CumEx- en CumCum-praktijken. In juli 2019 publiceerde de ESMA zijn eerste rapport. Krap een jaar later liet ook de European Banking Authority van zich horen met een rapport, dat echter weinig om het lijf had.
De ESMA, die onder leiding staat van de Nederlander Steven Maijoor, presenteerde eind september 2020 zijn eindrapport waarin enkele voorstellen werden gedaan om deze vorm van fraude op te sporen en te bestrijden. Dat is volgens de opstellers van het rapport bepaald niet eenvoudig. Voorzover er bij financiële toezichthouders als de AFM expertise aanwezig is om de transacties op te sporen, schiet de wetgeving tekort om informatie met buitenlandse belastingdiensten te mogen delen.
De toezichthouders beschikken daarnaast niet over het mandaat om eventuele tegenmaatregelen te treffen. Dat is omdat het dividendstrippen de fatsoenlijke werking van effectenmarkten niet in de weg staat. En zelfs wanneer het mandaat van financiële toezichthouders in de afzonderlijke Europese landen zou worden uitgebreid, is het door hun gebrek aan expertise niet waarschijnlijk dat zij op korte termijn effectieve maatregelen kunnen treffen. Vandaar dat de ESMA een betere samenwerking tussen belastingdiensten en toezichthouders noodzakelijk vindt, en wetgeving aanbeveelt die het deze overheidsinstellingen mogelijk maakt informatie uit te wisselen.
Dossier
Europese landen zijn jarenlang doelwit geweest van ‘bendes’ van bankiers, handelaren en hedgefondsen. Via ingenieuze constructies pleegden zij fraude met dividendbelasting. De schade loopt in de tientallen miljarden.
Dat dit een lastige taak zal worden, staat bij voorbaat vast: regelgeving omtrent het uitwisselen van belastinggegevens vormt een hoge drempel. Landen zullen een hoge mate van urgentie moeten ervaren om hier iets aan te doen. Het is twijfelachtig of die overal wordt gevoeld. Hoewel 21 van de 27 lidstaten van de Europese Unie dividendbelasting heffen, ziet slechts een derde zichzelf als mogelijk doelwit van deze fraudepraktijken. Nederland hoort daar volgens het ESMA-rapport ook niet bij, hoewel het vaststaat dat de Nederlandse belastingdienst – getuige de zaak tegen Morgan Stanley – daar anders over denkt.
Al met al levert het ESMA-rapport weinig concreets op. Dat staat in schril contrast met de daadkracht die Duitse opsporingsinstanties de laatste jaren tonen, met name die in de deelstaat Nordrhein-Westfalen. Vlak voordat het Handelsblatt over de uitbreidingen van de justitiële troepen aldaar berichtte, hield de subcommissie voor belastingaangelegenheden van het Europees Parlement een openbare hoorzitting over de ‘belastingzwendel’ die Europa de afgelopen decennia trof. Enkele deskundigen en vertegenwoordigers van organisaties waren uitgenodigd om kort iets over hun zienswijzen op het fraudevraagstuk te vertellen. Onder hen was ook een vertegenwoordiger van de ESMA, die de uitkomsten van het rapport presenteerde.
De sfeer werd gekenmerkt door ongeloof dat het zo moeilijk blijkt om in Europa de handen op elkaar te krijgen voor doeltreffende maatregelen. Dat gevoel werd onder andere uitgedrukt door Olaya Argüeso Pérez, hoofdredacteur van het journalistieke platform Correctiv, dat leiding gaf aan The CumEX Files: ‘Journalisten uit verschillende landen kunnen de telefoon pakken en samenwerken, waarom lukt dat in Europa niet?’
20 Bijdragen
Elmar Otter 6
Want dan is mogelijk de Nederlandse Corporate governance code van toepassing op die bedrijven. Enkele passages:
‘Goed ondernemerschap en goed toezicht zijn essentiële voorwaarden voor stakeholders voor het vertrouwen in het bestuur en het toezicht. Daaronder zijn begrepen integer en transparant handelen door het bestuur en het afleggen van verantwoording over het toezicht door de raad van commissarissen.’
Principe 1.1 Lange termijn waardecreatie:
‘Het bestuur is verantwoordelijk voor de continuïteit van de vennootschap en de met haar verbonden onderneming. Het bestuur richt zich op de lange termijn waardecreatie van de vennootschap en de met haar verbonden onderneming en weegt daartoe de in aanmerking komende belangen van de stakeholders’.
‘Bij het vormgeven van de strategie wordt in ieder geval aandacht besteed aan:
vi. andere voor de vennootschap en de met haar verbonden onderneming relevante aspecten van ondernemen, zoals milieu, sociale en personeelsaangelegenheden, de keten waarin de onderneming opereert, eerbiediging van mensenrechten en bestrijding van corruptie en omkoping’.
De code is van toepassing op beursvennootschappen met een balanswaarde van meer dan € 500 miljoen.
De code hanteert het stakeholdersmodel. Wat inhoudt dat een onderneming ook rekening dient te houden met de belangen van haar stakeholders. Als het om andere schuldeisers zou gaan zou ik zeggen dat er sprake is van een onrechtmatige daad (6:162 BW). Daar is nu zeker ook sprake van voor alle belastingbetalers, maar die zijn op grond van dat artikel niet ontvankelijk. Institutionele beleggers - waaronder de pensioenfondsen - hebben hier wel een rol om op basis van de code bedrijven aan te spreken.
Dan over de AFM en de Belastingdienst. Ik denk dat de aangewezen partij de Belastingdienst is om te handhaven.
Peter Westen 1
Elmar OtterElmar Otter 6
Peter WestenE bremer
Elmar OtterOm het instrument TCI in te zetten gelden een aantal voorwaarden, het is nl best een zwaar middel. De identiteit van degene die meldt wordt in een strafrechtelijke procedure niet bekend. Informatie geldt dan ook niet als bewijs maar als sturingsmiddel.
Informatie op dit terrein (cum-ex of cumcum) kan zeker gedeeld worden.
Als je meer info wil hebben over de werkwijze, stuur me via LinkedIn een bericht.
Elmar Otter 6
E bremerAl lijkt me de beste aanpak om een koppeling te leggen tussen de betaalde dividendbelasting en de terug te vragen. Zou toch moeten kunnen lijkt me in deze digitale tijd. Je zou kunnen denken aan een vorm van certificering / uniek nummer waarop maar eenmaal de dividendbelasting terug gevraagd kan worden.
Eveline Bernard 6
Elmar OtterElmar Otter 6
Eveline BernardEveline Bernard 6
Elmar OtterElmar Otter 6
Eveline BernardDan voor jou, zo gaat het verder: 'waaronder de pensioenfondsen - hebben hier wel een rol om op basis van de code bedrijven aan te spreken.
Dan over de AFM en de Belastingdienst. Ik denk dat de aangewezen partij de Belastingdienst is om te handhaven.'
Eveline Bernard 6
Elmar OtterMijn app is up to date.
Op Firefox in Windows verschijnt wel de volledige tekst.
Ik heb het probleem al verscheidene keren gemeld. Ik heb ook verschillende andere suggesties ter verbetering van de app aangedragen.
De software afdeling van FTM reageert er nooit op. De redactie ook niet.
Caro Bollen
Eveline BernardAndries Munnik 3
Caro BollenElmar Otter 6
Eveline BernardIk ben overigens wel blij dat de proef over rating van bijdragen en artikelen voorbij is, want dat was echt een ramp op mijn Macbook Pro.
Eric Smit 11
Elmar OtterHet bedrijf dat zeer actief in de CumEx-handel was en andere fraudeurs heet geïnspireerd: het vroegere Mees Pierson dat in de jaren negentig door Fortis werd overgenomen en sinds de financiële crisis weer ABN Amro heet.
Je opmerking over de Belastingdienst (FIOD) lijkt me juist, maar de dienst in NL kan dat niet alleen. En het punt in NL is: we werden amper getroffen door CumEx. Dat Fortis GSLA een van de grootste rovers was, ging de FIOD daarom minder aan. Over de pogingen van de FIOD in 2005/6 hebben we hier geschreven:
https://www.ftm.nl/artikelen/fiod-onderzocht-cumex-al-in-2005?share=LeGm3tnzqdWZzgv0yJ5Dee67sB1UnvvzqnrVzaLxwE4uTZmN998Jzzbu
Elmar Otter 6
Eric SmitJa ik heb al je artikelen gelezen, dus daar was ik van op de hoogte.
Maar zoals ik al schreef lijkt me het beste om het systeem van dividendbelasting en teruggave zo verbeterd wordt dat twee maal of onterecht terugvragen onmogelijk wordt. Ik begrijp dat dit tijd zal gaan kosten omdat dit een technische ingreep zou inhouden en de Belastingdienst vol zit met ICT-aanpassingen die nog aangepakt dienen te worden. Maar een koppeling in de systemen van welk rechtspersoon dividend uitkeert aan wie en hiervoor belasting dient te betalen moet toch mogelijk zijn? Alle aandelen dienen tegenwoordig op naam te staan of ingeschreven in een register van een intermediair als bedoeld in artikel 1 van de wet giraal effectenverkeer (zie art. 2:82 BW). Die intermediair weet precies welke aandelen aan toonder bij wie bij haar ingeschreven staan. En daarnaast is die informatie op basis van art. 52 AWR noodzakelijk voor de belastingheffing en mag de inspecteur dus opvragen. Als ik lobbyist was zou ik een wetsvoorstel schrijven en die aan de minister van financiën of individuele Kamerleden aanbieden.
Ik kan het niet doen aangezien voor dat ministerie werk. En ik ben ook weer niet zo hoog geplaatst in de organisatie dat ik enig invloed heb op beleid en wetgeving.
Je hebt gelijk dat we dan niet alles te pakken hebben, maar wel alle dividend dat uitgekeerd wordt door rechtspersonen die voor de dividendbelasting en VPB belastingplichtig zijn.
Eric Smit 11
Elmar OtterMarco Fredriks 4
Willem van Gogh 2
Sicco Kamminga 4
Willem van GoghGJ van Broekhoven 9