‘Een afschuwelijk besluit,’ noemt Rinda den Besten het inlassen van een cliëntenstop voor Jeugdbescherming Brabant (JBB). ‘Ik heb er echt buikpijn van. Maar het kan niet anders.’ In de twee maanden na haar aantreden – Den Besten begon in april als bestuurder van JBB – zag ze de gezinnen toestromen. De werkdruk liep evenredig op. ‘De afgelopen maanden zijn daardoor zoveel medewerkers ziek uitgevallen of naar andere organisaties vertrokken, dat ik niet anders kon dan zeggen: tot hier en niet verder. We kunnen het niet meer aan.’

Dat een regionale gecertificeerde instelling de deuren dichtgooit, is nog nooit eerder voorgekomen. Die enkele keer dat een landelijke gecertificeerde instelling voor een deel van het land niet genoeg medewerkers had, kon de regionale GI het overnemen. Maar nu zijn zowel in Zeeland als Brabant geen jeugdbeschermers meer beschikbaar om nieuwe ondertoezichtstellingen uit te voeren. Daarnaast ging de jeugdbeschermerscoöperatie Briedis eerder deze maand failliet.

‘Waar moeten al die kinderen nu geholpen worden?’

‘Dat is een angstaanjagende situatie,’ zegt kinderrechter Susanne Tempel. De JBB stelde vorige week alle Brabantse wethouders van jeugdzorg van de cliëntenstop op de hoogte. Toen die brief ook bij de Raad voor de Rechtspraak op de mat viel, schoten de kinderrechters in opperste staat van paraatheid. ‘Want ja, wat nu? Hoe moeten we hier als rechters mee omgaan? Hoe moet dat met spoedsituaties? Drie maanden lang, dat is tot na de zomer, is er dus niemand die urgente zaken kan oppakken. Dan kunnen we als rechters wel ondertoezichtstellingen toewijzen, maar we vinden dat we ook een taak hebben om te monitoren wat er vervolgens gebeurt.’ 

In Tempels eigen arrondissement, Breda, stegen in de maanden april en mei de aanvragen voor een ondertoezichtstelling. ‘Zorgelijk, want dat zal in juli, augustus en september niet ineens anders zijn. Waar moeten al die kinderen nu geholpen worden?’

GI’s zitten aan hun max

De twee landelijk werkende gecertificeerde instellingen (GI’s) die in Brabant actief zijn, zullen die bal niet oppakken: ook zij hebben geen ruimte meer. In Brabant neemt JBB verreweg de meeste gezinnen onder jeugdbescherming voor haar rekening. In 5 procent van de gevallen is het Leger des Heils betrokken, de William Schrikker Stichting neemt de overige 20 procent voor haar rekening. Dat JBB nu de deuren sluit, is ‘voor ons een groot probleem,’ zegt Pim Croiset van Uchelen, bestuurder van de William Schrikker Stichting.

Want ook de twee landelijke GI’s zitten aan hun maximum. ‘Wij hebben een specialisatie in gezinnen waar een licht verstandelijke beperking een rol speelt,’ legt Croiset van Uchelen uit. ‘Ons personeel kan daardoor niet zomaar gezinnen van een andere GI overnemen: dat werk is inhoudelijk anders.’ 

Daarbij worstelen zowel het Leger des Heils als de William Schrikker Stichting eveneens met een moeilijke arbeidsmarkt. ‘In alle regio’s is het spannend wat betreft het ziekteverzuim en verloop,’ zegt Croiset van Uchelen. ‘Elke organisatie worstelt ermee. Als er zieken zijn, moet je dat werk weer verdelen over anderen, die ook al aan hun taks zitten.’

206 cases herverdelen

Eerder onderzoek van Follow the Money bevestigt dit. Uit een analyse van de jaarrekeningen tussen 2014 en 2019 bleek dat de grote uittocht van jeugdbeschermers alle GI’s voor problemen stelt. ‘De jeugdbeschermers hebben met de voeten gestemd,’ zei Leger des Heils-kapitein Harm Slomp.

‘We moeten zorgen dat niet nog meer personeel door zijn hoeven zakt’

Den Besten kan dat alleen maar beamen, al verliep de uittocht in Brabant de laatste weken wel echt in sneltreinvaart. In de twee maanden dat zij nu het bewind voert, zag ze zoveel medewerkers vertrekken of uitvallen, dat ze geen andere uitweg zag dan deze streep in het zand te trekken. ‘We kunnen het werk dat we op dit moment hebben, al niet meer aan,’ zegt ze. ‘Sterker nog: we moeten 206 cases herverdelen onder de mensen die zijn achtergebleven.’ 

JBB zal de pauze van drie maanden gebruiken om de bestaande zaken op orde te krijgen. ‘Het is van het uiterste belang dat we onze cliënten veilig houden. Dat houdt ook in dat we moeten zorgen dat niet nog meer personeel door zijn hoeven zakt.’

Meer zaken, minder medewerkers

De problemen in Brabant komen niet uit de lucht vallen. Eerder al had JBB een ‘beperkt hulpaanbod’ ingesteld. Ouders van een onder toezicht gesteld kind krijgen dan een telefoonnummer van de bureaudienst in plaats van een vaste jeugdbeschermer. Ook die beslissing was ingegeven door personeelstekorten.  

Dat is voor JBB al jaren een probleem. In 2018 piekte het verloop met 17 procent. Dat is mede een gevolg van de beslissingen die in Brabant gemaakt zijn. JBB ‘doet’ alleen de gedwongen jeugdbescherming. De vrijwillige jeugdbescherming is in Brabant overgelaten aan andere partijen. JBB moest tussen 2015 en 2017 fors reorganiseren, ook omdat het aantal ondertoezichtstellingen toen afnam. Daardoor kon JBB tijdelijke contracten niet verlengen.

De afgelopen twee jaar stapelde het werk zich echter op. In 2020 verwees de kinderrechter 1958 keer door naar JBB en moest de organisatie 186 ondertoezichtstellingen meer verstouwen dan in 2019. Met het faillissement van Briedis en de teloorgang van Intervence in Zeeland kwamen ook kinderen vanuit die GI’s naar de Brabantse jeugdbescherming. En dat terwijl het personeelsbestand niet groeide: in 2018 had JBB 405 medewerkers in dienst, in 2021 404.

Een recept voor ellende, en die kwam er ook. Mede door de manier van financieren. De tarieven zijn over het algemeen in heel Brabant niet kostendekkend, stelt JBB. In Zuidoost-Brabant krijgt JBB namelijk per gezin betaald, niet per ondertoezichtstelling. Momenteel bemiddelt de Jeugdautoriteit voor ‘faire’ prijzen.

‘Alleen geld is niet de oplossing’

De woordvoerder, die voor de gemeente Tilburg namens alle Brabantse gemeenten spreekt, laat weten dat geld niet het meest prangende probleem is. ‘Zeker, geld speelt een rol, maar dit structurele probleem valt niet te versimpelen tot een hoger tarief en dan is het opgelost.’

‘Dat klopt,’ reageert Rinda den Besten. ‘Want zelfs al krijgen we een morgen een pot geld, dan nog zijn de mensen er niet.’ Op vacatures krijgt JBB al maandenlang nauwelijks respons. Bij de detacheringsbureaus hoeft ze niet aan te kloppen, zegt Den Besten, want daar droogt de poule van medewerkers eveneens op. 

‘We doen dit niet om welke agenda dan ook door te drukken, maar omdat we niet anders kunnen’

Wat wel een rol speelt, is dat JBB de afgelopen jaren nauwelijks heeft kunnen investeren in een gezond personeelsbeleid. ‘We hebben ook niet kunnen investeren in een flexibele schil, om een toename in werkzaamheden op te vangen.’

Den Besten benadrukt dat de cliëntenstop geen middel is om de onderhandelingen met gemeenten onder druk te zetten: ‘We doen dit niet om welke agenda dan ook door te drukken, maar omdat we niet anders kunnen.’ Voor de zomer moet de mediation voor beide partijen tot een bevredigende uitkomst leiden. Den Besten ziet dat liever gisteren gebeuren dan vandaag. ‘Er moet op de kortst mogelijke termijn een oplossing komen.’

Niet alleen Brabant staat onder druk

Vandaag overleggen de Brabantse gemeenten met alle betrokkenen wat ze nu moeten doen. ‘Voorop staat dat we de hulp aan kinderen, die de komende maanden bescherming nodig hebben, moeten borgen. Hoe dan ook,’ zegt de woordvoerder. ‘Dat nu bij JBB het ventiel eraf vliegt, is een probleem dat niet alleen in Brabant speelt. De druk is niet langer houdbaar, het systeem moet anders worden ingericht. We zullen bij het bedenken van een oplossing ook zeker het Rijk betrekken.’

Ook kinderrechter Susanne Tempel beraadt zich met haar collega’s op actie. ‘We moeten waken voor een domino-effect. We zagen vanuit Zeeland de olievlek zich naar Brabant verspreiden. Dus wat nu? Als we jeugdbeschermers uit Limburg wegtrekken, zitten ze daar omhoog, en zo verder. Dit probleem moeten we niet per gemeente of regio willen oplossen.’

Van de Brabantse jeugdbescherming komt de oplossing niet. ‘Wij hebben deze stap gezet, omdat we het gewoon niet meer weten,’ zegt Den Besten. ‘Natuurlijk zullen we ons mengen in discussies over oplossingen, maar pas nadat we onze rust hebben hervonden.’

Dit artikel is aangepast om maandag 21 juni om 10.25 uur. JBB moet niet 150 cases herverdelen, maar 206. De tarieven zijn in heel Brabant niet kostendekkend. De wijze van financieren in Zuidoost-Brabant is niet daar niet (alleen) debet aan.