Het gebeurt zelden dat Boudewijn Poelmann, de grote baas van de Postcode Loterij, uit zijn tent wordt gelokt. Johan Cruijff kreeg het postuum voor elkaar de loterijbaas iets te laten zeggen over betalingen aan zijn persoon, terwijl Poelmann zich anders nooit uitlaat over zaken. Althans, zijn biograaf Auke Kok wist dat klaar te spelen. Het ging natuurlijk wel over de geldhonger van de bekendste Nederlander aller tijden en over de schimmige geldstromen waar Poelmann als gulste Nederlander ooit, een handelsmerk van heeft gemaakt.

Onlangs dwong de door de Postcode Loterij gesteunde Johan Cruyff Foundation (JCF) de biograaf van Johan Cruijff, Auke Kok, tot een rectificatie. Kok kon voor de rechter zijn bewering niet hard maken dat Johan in periode 1998-2003 ongeveer een miljoen per jaar ontving van de JCF. Carole Thate is voormalig directeur van de JCF en is nu general manager van de World of Johan Cruyff. Dat is een organisatie die zichzelf de nobele taak heeft toebedeeld over de nalatenschap van Cruijff te waken. Misschien was Thate niet geporteerd van de ‘talloze gebreken’ van Cruijff die Kok als eerste journalist grondig over het voetlicht bracht in zijn 639 pagina’s tellende biografie. Nou ja, Kok had dus nog iets grondiger te werk mogen gaan, dan had hij de rechter een beter verhaal kunnen vertellen.

Hoe dan ook: in de rechtszaal werd Thate emotioneel over de beweringen van de biograaf, zo bleek uit dit verslag in de Volkskrant. ‘“Dit is heel kwalijk,” zei Thate terwijl de tranen over haar wangen biggelden. “Niet alleen voor de Foundation, maar ook voor Cruijff. Ik wens hem dit niet toe, de familie niet, hij heeft nooit een cent aan de Foundation verdiend. We hebben dit altijd bewust gescheiden gehouden.”’ 

Op Twitter noemde Thate de beweringen over de extra verdiensten van Cruijff ‘laag en vals’:

Toen het voor de JCF voordelige vonnis naar buiten kwam, liet Thate op Twitter merken dat ze als voormalig top-hockeyspeelster het vieren van overwinningen nog niet is verleerd:

‘Alsjeblieft niet gaan spitten’

De Johan Cruyff Foundation vond zichzelf intussen heel transparant, maar daar viel al snel op af te dingen. In een ander artikel van de Volkskrant dat een week na de rechtszaak verscheen, werd Kok gedeeltelijk gerehabiliteerd: er bleek tóch een geldstroom van de Postcode Loterij naar Johan Cruijff te zijn geweest. De krant heeft contracten ingezien waaruit dat blijkt. Hoewel, ‘contracten’ lijkt me een overdreven term.

‘In de afsprakenbrief komt te staan dat Cruijff jaarlijks een extra bedrag krijgt van ten hoogste 1 miljoen gulden en ten minste 100 duizend gulden,’ schrijft de Volkskrant. ‘Dat geld komt uit de bedragen die de Sponsorloterij naar Terre des Hommes (en dus indirect naar de Foundation) overmaakt.’

En verhip, dan verschijnt opeens Boudewijn Poelmann die daar iets over te zeggen heeft. ‘Tijdens de rechtszaak viel ineens onze naam. Voor je het weet lopen wij schade op,’ zegt hij. Poelmann bleek ooit boos te zijn geweest dat Cruijff meer centen had weten te ritselen dan Poelmann wist. Heel apart. Maar ik werd vooral getriggerd door de laatste alinea van dit artikel, waarin Thate het volgende opmerkt:

‘Er is nooit geld van de Foundation naar Johan gegaan, dat soort dingen hebben we altijd strikt gescheiden gehouden. Wij hoeven als Foundation niet te verantwoorden hoe Cruijff zijn geld verdiende. Hij had wel meer commerciële overeenkomsten met andere partijen. Laten we alsjeblieft niet gaan spitten in hoe hij zijn geld verdiende.’

Laat ik spitten nu tot mijn roeping hebben verklaard. Wat me bijvoorbeeld opviel is dat Thate via Twitter de webwinkel Cruijff.com aanprijst. Nadere bestudering van de website maakt me niet duidelijk of die commerciële activiteiten nu de erven Cruijff of de JCF ten goede komen. Het lijkt me logisch dat in elk geval Ferenc van der Vlies, vriend en hagiograaf van de ‘verlosser’ en uitbater van het sportmerk Cruijff, er iets mee te maken heeft. Voor iemand die als bestuurslid namens de JCF op transparantie hamert, lijkt me die onduidelijkheid niet gewenst. Dit even terzijde.

Ik maakte uit het artikel op dat slechts één partij bereid is openheid van zaken te geven: Terre des Hommes. Daarom heb ik die vorige week een paar vragen gesteld. Ik wilde weten hoe het zat met die betalingen aan Cruijff. Ik kreeg het volgende antwoord:

‘Op 22 november schreef de Volkskrant over de betrokkenheid van Terre des Hommes bij betalingen aan Johan Cruijff. Deze berichtgeving blijkt te kloppen.

Uit ons archief blijkt dat beide besturen, van Terre des Hommes en de Johan Cruyff Welfare Foundation, destijds op de hoogte waren van de afspraken en elkaar informeerden over de administratieve afhandeling ervan.

Zoals de heer Ron van Huizen tegenover de Volkskrant heeft verklaard is deze constructie indertijd bedacht om Johan Cruijff aan boord te houden van de te sluiten overeenkomst tussen de loterijen (Stichting Fondsen Promoties) met de Johan Cruyff Welfare Foundation en Terre des Hommes. Dit nadat zijn zaakwaarnemer had laten doorschemeren de vergoeding te mager te vinden. Door de gemaakte afspraak komt het er dus op neer dat ‘de miljoen’ voor Johan Cruijff, 50/50 werd gegenereerd uit de gelden die door de loterijen ter beschikking van beide stichtingen was gesteld. Dit gebeurde buiten medeweten van de loterij om. Dat met deze afspraak ook een deel van de gelden bedoeld voor de JCWF aan Johan Cruijff zijn betaald was bij het bestuur van de JCWF bekend.

Uit de aparte afsprakenbrief dd. 21 juli 1998 in ons archief, blijkt dat de toenmalige directeur van Terre des Hommes, de heer Ron van Huizen, met de heren Johan Cruijff en Cor Coster deze nadere afspraken heeft gemaakt. In deze afsprakenbrief is overeengekomen dat 10% van de jaarlijks te ontvangen bijdrage van de Stichting Fondsen Promoties (sponsor- en postcodeloterij), bestemd voor de beide stichtingen (TdH en JCWF), in de vorm van advieswerkzaamheden aan een nader door de heer Cruijff te bepalen rechtspersoon zou worden betaald. Dit gedurende de looptijd (5 jaar) van het contract tussen de Stichting Fondsen Promoties met Terre des Hommes en de Johan Cruyff Welfare Foundation.

Johan Cruijff heeft zich in het kader van deze afspraken voor Terre des Hommes en de Johan Cruyff Welfare Foundation ingezet en inderdaad kennis, ervaring en inzet ingebracht om het gezamenlijke sport- en schoolproject in India, van de grond te krijgen. Ook heeft de samenwerking met Johan Cruijff Terre des Hommes veel goodwill en mogelijkheden opgeleverd om in meerdere landen nieuwe projecten op te zetten.’

Was getekend: Jos de Voogd, woordvoerder van Terre des Hommes.

Niet vrij van last

Deze afsprakenbrief is dus opgesteld voor het tekenen van het officiële contract, wat volgens de Volkskrant op 17 augustus 1998 gebeurde. Uit het bovenstaande blijkt dat de donatie aan beide fondsen niet vrij van last was, zoals noodzakelijk is bij een donatie door de Postcode Loterij aan een ANBI-instelling. ‘Vrij van last’ betekent dat je als gulle gever geen enkele voorwaarde mag stellen bij een gift. Iets quid pro quo regelen – voor wat, hoort wat – is dan ook streng verboden. Artikel B4 van de vergunning van de kansspelautoriteit is hier zeer duidelijk over: ‘De vergunninghouder keert de afdracht vrij van last uit aan de begunstigden.’ 

Een armlastige stichting als Terre des Hommes kan Johan Cruijff geen miljoen gulden per jaar beloven zonder de garantie van een suikeroom: de Postcode Loterij

In het afsprakenbriefje stond dat 10 procent van de jaarlijkse donatie van 10 miljoen gulden (5 miljoen voor de JCF en 5 miljoen voor Terre des Hommes) zou worden doorgesluisd aan een door Johan Cruijff aan te wijzen vennootschap. Uitdrukkelijk meldt Terre des Hommes dat dit alles gebeurde buiten medeweten van de loterij. Dat is natuurlijk uiterst onwaarschijnlijk. Een armlastige stichting als Terre des Hommes kan Cruijff geen miljoen gulden per jaar beloven zonder de garantie van een suikeroom: de Postcode Loterij. Wat Cruijff zou doen voor zijn jaarlijkse miljoen wordt dan ook bepaald door de Postcode Loterij; wie betaalt, bepaalt.

Het is opmerkelijk dat betalingsverplichtingen van Terre des Hommes, die over een periode van 5 jaar kunnen oplopen tot 5 miljoen gulden, alleen zijn vastgelegd in een afsprakenbriefje. Dat in het afsprakenbriefje wordt gesproken namens de JCWF is niet zo vreemd; Ron van Huizen was de gehele contractperiode van 1998 tot 2003 behalve voorzitter van Terre des Hommes ook bestuurslid (secretaris) bij de JCWF. Dit vertelde Van Huizen mij in in een gesprek. Volgens hem hield de JCWF in 1998 ook kantoor bij Terre des Hommes. Het is heel toevallig dat de twee-pettenperiode van Van Huizen heeft geduurd tot de afloop van het contract met Johan Cruijff in 2003.

Side letter

Vanwege deze verwevenheid van Terre des Hommes met de JCWF is het niet vreemd dat Auke Kok dacht dat die miljoen gulden afkomstig was van de JCWF. Wel is het opmerkelijk dat de uiteindelijke omvang van de betalingen door Terre des Hommes en de JCWF aan Cruijff afhankelijk zijn van het succes van de Sponsorloterij. Zo’n afsprakenbriefje, ook wel een ‘side letter’ genoemd, wordt gebruikt om zaken buiten een contract om te regelen. Waarom dit nodig was is mij wel duidelijk: de Postcode Loterij mag bij een donatie aan een ANBI-instelling niets terug verlangen, de donatie moet vrij van last zijn.

[Beeld: ANP / Hans Steinmeier.  Cruijff bij de persconferentie van Terre des Hommes Nederland, de Johan Cruijff Foundation en de Nationale Postcode Loterij/Sponsorloterij over een samenwerkingsverband; augustus 1998.]

Na het tekenen van het contract heeft Cruijff zich wellicht ingezet voor de promotie van projecten van Terre des Hommes en de JCWF. Zeker is dat Johan Cruijff zich na het tekenen van het contract heeft ingezet voor de promotie van de Sponsorloterij (waarvan de naam in 2011 veranderde in de Vriendenloterij). Mede dankzij de inzet van Cruijff werd deze loterij een groot succes. Promotiekosten voor de Sponsorloterij worden dus gedeeltelijk betaald uit de gelden die bestemd zijn voor goede doelen. Met een side letter blijft dit handelen buiten het zicht van de accountant, de rvc en de toezichthouders. 

Het gekke is dat niemand in deze affaire het raar vindt dat een goededoelenstichting een miljoen gulden per jaar neerlegt voor een ambassadeur. Dat miljoen is jaarlijks betaald zonder nadere omschrijving van de verlangde of uitgevoerde werkzaamheden. De huidige acht ambassadeurs van Terre des Hommes doen hun werk, precies zoals je zou verwachten, onbezoldigd.

In mijn verleden als analist ben ik vaker side letters tegengekomen. Ahold gebruikte side letters om zijn accountants en aandeelhouders te misleiden. Toen dit bekend werd, is de directie (waaronder Cees van der Hoeven en Michiel Meurs) ontslagen en strafrechtelijk vervolgd. Maar dat terzijde.

Op basis van het afsprakenbriefje maakte Terre des Hommes, namens TdH en de JCWF, jaarlijks een miljoen over naar Imperial Clarion BV (het bedrijf van Cruijffs schoonvader Cor Coster, dat het ‘merk’ Cruijff in licentie heeft). In een reactie schrijft de Johan Cruyff foundation mij:

‘Dat er een commerciële afspraak was tussen Terre des Hommes en Johan Cruijff zelf is correct. Het toenmalige bestuur van de Foundation was op de hoogte van een dergelijk afspraak tussen Terres de Hommes en Johan. Alleen Terre des Hommes heeft, conform die afspraak, over de periode 1998-2003 betalingen gedaan aan Johan Cruijff. Terres des Hommes heeft u en ons hier inmiddels over geïnformeerd.’

De Johan Cruyff Foundation ontkent hier niet volmondig dat Terre des Hommes de betalingen ook namens de JCWF heeft verricht, zoals gememoreerd in de afsprakenbrief.

De betaler bepaalt

De betrokkenen bij deze affaire, waaronder Ron van Huizen en Boudewijn Poelmann, benadrukken in de Volkskrant dat er niets onoorbaars is voorgevallen. De feiten vertellen echter een ander verhaal: dat van een machtige loterijbaas die zich graag omringt met beroemdheden, maar de rekening daarvan neerlegt bij goede doelen die afhankelijk zijn van loterijgelden. 

De advocaten van Houthoff mogen trots zijn op hun werk: zij hebben ervoor gezorgd dat de andere helft van de waarheid niet boven water kwam

Het lijkt erop dat Carole Thate tijdens de rechtszitting de halve waarheid heeft verteld. Johan Cruijff heeft inderdaad niet rechtstreeks geld ontvangen van de JCF, maar ik durf te wedden dat het nooit tot een rectificatie was gekomen als de rechter het hierboven beschreven afsprakenbriefje onder ogen had gekregen. De advocaten van Houthoff mogen trots zijn op hun werk: zij hebben ervoor gezorgd dat de andere helft van de waarheid niet boven water kwam en dat hun cliënt de gewenste rectificatie kreeg.

De JCWF heeft indirect gepoogd de reputatie van de Postcode Loterij te beschermen. Misschien kreeg ze daarbij enige aanmoediging van Poelmann, maar gezien het feit dat de JCWF over 2018 voor ongeveer 40 procent van haar baten afhankelijk was van de goededoelenloterijen, was dit waarschijnlijk niet eens nodig. Ook Carole Thate weet dat de betaler bepaalt. Op Twitter merkte Thate op dat er altijd een zorgvuldige scheiding was tussen Johans privé/commerciële activiteiten en fondsen bestemd voor de Foundation. De afsprakenbrief maakt duidelijk dat de woorden ‘altijd’ en ‘zorgvuldig’ beter weggelaten kunnen worden. De traantjes van Thate waren duidelijk krokodillentranen.

Wat mij betreft mag het bij de rechter afgedwongen inlegvelletje wel weer uit Koks biografie van Cruijff. Wat me echter meer interesseert, is of er nog andere afsprakenbriefjes zijn waarmee de Postcode Loterij goededoelenstichtingen dwingt om een deel van de door haar toegezegde gelden door te sluizen naar een door haar aan te wijzen begunstigde? Ik ga weer verder spitten.

Wordt vast weer vervolgd!