'Time for honesty, unity and solidarity' luidde het onderschrift bij de State of the Union toespraak van EC-opperhoofd Juncker. In zijn ruim 77 minuten durende speech ruimde Juncker een vol uur in voor de onophoudelijke toestroom van vluchtelingen. Juncker had serieus werk gemaakt van zijn boodschap aan het Europese Parlement (EP), dat een democratische vertegenwoordiging wil zijn van de 28 lidstaten die de Europese Unie (EU) nu telt.  De voorzitter van de Europese Commissie (EC) sprak het parlement keurig afgewisseld in het Duits, Engels en Frans toe. Niet zonder gevoel voor humor liet Juncker weten toch nog ‘grote delen’ van zijn speech te hebben weggelaten wegens 'tijdgebrek'. Zijn uitspraak ontlokte op sociale media de nodige hilariteit. De bedoeling van de State of the Union is de relatie tussen de EC en het EP te verstevigen, waarbij zowel teruggeblikt wordt op het voorbije jaar als vooruitgekeken naar het komende.  Tegelijkertijd ontvouwt de EC haar visie en toekomstplannen. Junckers boodschap was helder: de oplossing van 'de crisis aller crises', zoals hij de vluchtelingencrisis noemde, ja eigenlijk de oplossing voor alle Europese problemen, is méér Europa, niet minder. Volgens Juncker was het dit keer geen 'business as usual' maar hoog tijd voor een politieke move voorwaarts. ‘It is time to speak frankly about the big issues facing the European Union. Because our European Union is not in a good state. There is not enough Europe in this Union. And there is not enough Union in this Union’, aldus de voorzitter van de Commissie. Dat wil Juncker veranderen en wel onmiddellijk. Hij wees op de lange historie van Europese migratie: van de Hugenoten in de 17e eeuw tot de vele vluchtelingen gedurende de Tweede Wereldoorlog. Juncker vermeldde niet dat de huidige toestroom mensen van buiten Europa betreft.

Europa is 'een baken van hoop en stabiliteit' voor mensen uit het Midden-Oosten en Afrika

Europa – zo zei hij – is 'een baken van hoop en stabiliteit' voor mensen uit het Midden-Oosten en Afrika. Daar was hij trots op. Juncker wees erop dat het aantal vluchtelingen slechts 0,11 procent van de totale EU bevolking uitmaakt. Ter vergelijking noemde hij Libanon, waar het aandeel vluchtelingen maar liefst 25 procent is. Niet iedereen is het overigens eens met die getallen. De Perzisch-Nederlandse rechtsgeleerde Afshin Ellian wijst er op dat dit een verkeerde en zelfs misleidende voorstelling van zaken is. Ellian schreef daar, ook op 9 september over: 'Ik hoorde Eurocommissaris Frans Timmermans zeggen dat het hier nul komma nul nul zoveel procent van de Europese bevolking betreft. Dat is niet waar en dat weet hij ook. Het gaat hier om veel meer mensen uit het Midden-Oosten en Afrika die zich in de Unie willen vestigen. De Europese Unie bestaat uit 28 landen, maar immigranten willen slechts naar een paar landen in het westen en noorden van Europa. (...) Denkt u dat zij voor de vrijheid van meningsuiting of godsdienstvrijheid naar de EU willen verhuizen? De meeste soennitische strijders in Syrië vechten voor het vestigen van een sharia-regime'.

TINA

Volgens Juncker is er geen alternatief. De refugee crisis móet gemanaged worden. En wel door een verdeelsleutel op te leggen aan de lidstaten. Dat is althans wat Juncker wil. Tegelijkertijd beseft hij dat het water Griekenland, Italië en Hongarije aan de lippen staat en wil hij deze landen ontzien. Ook de Baltische staten, die bezwaar hadden aangetekend tegen de quota, worden ontzien, evenals de niet-Schengen landen. Zo komt het zwaartepunt te liggen op Duitsland, Nederland en Frankrijk. Frankrijk wordt ontzien door de EC, die het land telkens uitstel geeft om te voldoen aan de afgesproken criteria.

Bovenop de eerder vastgestelde 40.000 moeten er nog eens 120.000 vluchtelingen opgevangen worden

Bovenop de eerder vastgestelde 40.000 moeten er volgens Juncker nog eens 120.000 vluchtelingen opgevangen worden, in totaal dus 160.000. Hij is van plan om volgende week, op 14 september, de Europese Raad te verzoeken om de voorstellen van de Commissie te aanvaarden.  Europa heeft in het verleden de fout gemaakt onderscheid te maken tussen joden, christenen en moslims. Er is geen religie, geloof of filosofie als het gaat om vluchtelingen, aldus Juncker.

Meer Europa

Daarom is er meer Europa nodig. ‘Winter is coming’. Nu moet Europa haar humane gezicht tonen, aldus Juncker. Reden waarom er nu een permanent mechanisme in het leven moet worden geroepen om toekomstige vluchtelingenstromen in goede banen te leiden. 'We need more Europe in our asylum policy. We need more Union in our refugee policy', luidden Junckers woorden. De weg daar naartoe is een permanent mechanisme voor asielpolitiek, analoog aan het permanente noodfonds ESM (Europees Stabiliteits Mechanisme). Juncker gaf aan dat de Commissie begin volgend jaar met een uitgewerkt voorstel gaat komen, waarin migratie op Europees niveau wettelijk geregeld wordt.

Veel landen waaronder een aantal Oost-Europese, Denemarken en Groot-Brittannië zijn niet enthousiast

Of dit er uiteindelijk ook van gaat komen is de vraag. Veel landen, waaronder een aantal Oost-Europese, Denemarken en Groot-Brittannië zijn niet enthousiast. In Nederland is het de vraag wat de VVD van premier Rutte als definitief standpunt zal innemen. Weliswaar gaf de verantwoordelijke staatssecretaris Dijkhoff de afgelopen dagen in meerdere media optredens aan achter de Europese aanpak te staan, maar hij gaf daarbij ook aan dat er afspraken moeten worden gemaakt voor een structurele oplossing op de lange termijn. Die oplossing ligt wat hem betreft in opvang in de regio. Ook fractievoorzitter Halbe Zijlstra zit hard op die lijn. Coalitiepartij PvdA vindt de voorstellen van Juncker over het asielbeleid prima. Ze zijn geheel in lijn met de opvatting van de sociaal-democraten. Of dit tot de zoveelste clash binnen de regering gaat leiden, moet worden afgewacht. Al eerder struikelde de coalitie bijna over de kwestie 'Bed, bad en brood', over wat te doen met uitgeprocedeerde en dus illegale asielzoekers. Migratie was niet het enige onderwerp waarover Juncker sprak, al vormde dat wel  verreweg de hoofdmoot van zijn State of the Union. Ook op de onderwerpen Griekse crisis, eurozone en de Europese economie stipte Juncker een aantal punten aan.

Eurozone

Ten eerste herinnerde hij eraan dat lidmaatschap van de eurozone volgens de verdragen 'irrevocable', onomkeerbaar, is. Je kunt er wel in, maar nooit meer uit.  De euro is daarmee tevens een politieke munt. Dat bleek eens temeer uit Junckers toelichting bij het onderhandelingsproces met Griekenland: '.. it is not a technical question whether you increase VAT not only on restaurants, but also on processed food. It is a political and social question'.  Hetzelfde gold voor de btw-verhoging voor medicijnen en de hervorming van de pensioenen, zo voegde hij er aan toe. Ook dat waren geen technische, maar politieke besluiten. De deal met de Grieken was onafhankelijk van welke regering er straks komt te zitten: ook die zullen zijn gebonden aan de gemaakte afspraken met de trojka.

Lessen

Juncker had van de Griekse crisis een aantal lessen geleerd, zei hij. Onder meer dat er dringend behoefte is aan een meer coherente eurozone. Het liefst met een eigen mandaat, een eigen minister van Financiën en eigen belastingen. De werkloosheid is immers nog steeds hoog en de economische groei laag. Junckers investeringsplan om 315 miljard euro aan te wenden voor die groei kwam ook nu weer ter sprake. Het EFSI-fonds (European Fund for Strategic Investments) is hiermee belast en Juncker wist trots te melden dat uit dit fonds de verlaagde energierekening van 40.000 Franse huishoudens was betaald en dat er 6.000 banen waren geschapen (via een grootschalig energiezuinig investeringsproject voor Frankrijk). Ook in Spanje en Ierland, twee andere zwakke eurobroeders, waren er succesvolle projecten met het EFSI gerealiseerd. Of dit rendabele investeringsprojecten waren, vermeldde Juncker er niet bij.

Juncker wil vol inzetten op een diepere integratie van de eurozone en de EU

Juncker wil duidelijk vol inzetten op een diepere integratie van de eurozone en de EU. Er moet een Kapitaalmarkt Unie en een Energie Unie komen en het Plan van de Vijf Presidenten moet gezwind ter hand genomen worden, zo verklaarde hij tegenover het EP. Juncker wees erop, dat het EP nauw bij de gang van zaken betrokken zou worden, voorzitter Martin Schulz was tenslotte niet voor niets een van de vijf ondertekenaars. Begin 2017 moet die diepere integratie van de eurozone een feit zijn, aldus de Commissievoorzitter. En ook dit vereist politieke besluitvorming: 'You cannot run a single currency on the basis of rules and statistics alone. It needs constant political assessment, as the basis of new economic, fiscal and social policy choices'. Ook wil Juncker een Europees Depositogarantiestelsel, een nog ontbrekend onderdeel van de vier fasen van de Bankenunie. Dit betekent dat bedragen tot 100.000 euro van depositohouders zullen worden gegarandeerd, voor alle EU-ingezetenen. Nieuw was Junckers voorstel om de voorzitter van de Eurogroep [nu de Nederlandse minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, red.] een speciale plaats te geven in internationale financiële organisaties, zoals het IMF. Daarmee zou de eenheid van de eurozonelanden worden bevestigd. Hoe dit voorstel zich verhoudt tot de belangen van de niet-euro landen vermeldde Juncker niet.

ESM

Daarnaast moeten de belastingen worden 'geharmoniseerd'. Niet alleen met mooie woorden, maar ook met daden, zo waarschuwde Juncker. Die harmonisatie moet niet alleen gelden voor bedrijven maar ook voor burgers. En behalve de belastingen moeten ook de verschillende Europese arbeidsmarkten worden geharmoniseerd, zodat mensen uit verschillende landen gemakkelijker elders in de eurozone aan de slag kunnen gaan en ondernemers tegen dezelfde voorwaarden als in hun eigen land bedrijven kunnen starten in andere lidstaten. Om dat alles mogelijk te maken is een eigen eurozone schatkist (Euro Area Treasury) nodig, een eurozone belastingkantoor, met een speciale rol voor het permanente noodfonds ESM.

Het ESM heeft een onbeperkte financiële capaciteit en staat buiten de nationale parlementen

Dat ESM heeft in beginsel een onbeperkte financiële capaciteit en staat buiten de nationale parlementen. Dat wil zeggen dat, wanneer de Raad van Gouverneurs via de directeur van het ESM om geld van de lidstaten vraagt,  die landen dat dan moeten overmaken. En wel binnen zeven dagen. De nationale parlementen hebben daar dan niets meer over te zeggen. Waardoor de nationale lidstaten buitenspel staan bij het beheersen van deze geldstromen.

Brexit

Niet euro-landen als Groot-Brittannië doen hieraan niet mee, toch doet in dat land de gedachte opgeld aan een brexit, een vertrek van Groot-Brittannië uit de EU. Premier Cameron wil een in or out-referendum organiseren en de afspraken met de EU herzien, met name op financieel vlak en op het gebied van regelgeving. Dus wijdde Juncker een passage in zijn speech aan de Britten. Juncker herhaalde maar weer eens dat hij de Britten er graag bij wil houden en verklaarde er alle vertrouwen in te hebben dat er een 'fair deal' kan worden gesloten met Groot-Brittannië. Hoe precies, werd niet duidelijk. De laatste twee onderwerpen besteedde Juncker aan de kwestie Oekraïne en aan het onderwerp klimaatverandering. Over Oekraïne hield hij zich op de vlakte. Hij wees erop dat de sancties tegen Rusland gerechtvaardigd waren en dat de belangen van met name de Baltische staten zeker gesteld moesten worden. Over het klimaat verklaarde hij ernaar te streven dat in 2030 de CO2-uitstoot met 40 procent afgenomen moet zijn en dat het Europa's prioriteit is om een robuuste wereldwijde klimaatdeal te sluiten. Opnieuw zonder in detail te treden over mogelijke maatregelen daarvoor.

'We need more Europe'

Juncker concludeerde: 'We have to change our way of working. We have to be faster. We have to be more European in our method. Not because we want power at European level. But because we need urgently better and swifter results. We need more Europe in our Union. We need more Union in our Union'.