Verhoging van de kredietopslag: bijna iedereen met een lening met variabele rente is er mee bekend. Of het nu om een hypotheeklening gaat of zakelijk krediet, klanten zijn sinds 2009 massaal meer gaan betalen. Het heeft banken vele miljarden extra marge opgeleverd. Commotie hierover is er nauwelijks geweest, de opslagen zijn braaf betaald, tot plezier van de banken en haar aandeelhouders. Dat is opmerkelijk want het gaat in dit geval om een nieuwe opslag waarvan de hoogte en achtergrond in nevelen is gehuld: de liquiditeitsopslag. Voor de crisis bestond dit type opslag niet. Banken waren van oudsher gewend om goedkoop kort in te lenen om die bedragen met een marge lang uit te zetten. Maar na de crisis sloeg het wantrouwen toe en konden banken niet meer goedkoop van elkaar lenen. Banken die zich niet alleen met spaargeld konden financieren – volgens banken veroorzaakt door de beruchte Nederlandse funding gap – moesten ook de kapitaalmarkt op voor financiering, door het uitgeven van obligaties bijvoorbeeld. Daarmee namen de fundingkosten toe en nam de winstgevendheid af.

Carte blanche voor renteverhoging?

In hun communicatie aan klanten stellen banken dat zij te allen tijde gerechtigd zijn eenzijdig de rente-opslag te verhogen, waarbij ze verwijzen naar de algemene voorwaarden. De kredietcrisis en daardoor veranderde 'marktomstandigheden' zouden de verhoging rechtvaardigen – meer uitleg is er niet. Dat roept vraagtekens op, want als je jezelf het recht toekent om eenzijdig de voorwaarden van een overeenkomst te wijzigen, dien je tenminste uit te leggen waarom je dat doet. Er moet immers een grens zijn aan de bevoegdheid de opslag te verhogen, anders zouden banken carte blanche hebben om rentes naar believen op te stuwen. Dat zou impliceren dat ze hun ondernemingsrisico volledig kunnen verplaatsen naar de klant. Als banken verkeerd hebben ingekocht, dan kunnen ze dat op deze manier altijd compenseren.

Boetevrije aflossen onmogelijk

Bij euriborleningen verkocht met een renteswap is dat nog opmerkelijker, aangezien rentswaps juist zijn gepresenteerd als een manier om de rente op een lening te fixeren. Achteraf bleek dat dus helemaal niet het geval. Bovendien zou je volgens de algemene voorwaarden van euriborleningen vervroegd boetevrij moeten kunnen aflossen na een opslagverhoging. Maar omdat de rente sterk is gedaald, hebben renteswaps een grote negatieve marktwaarde ontwikkeld, met als gevolg dat ondernemers alleen van de renteswap afkunnen tegen betaling van een hoge afkoopsom. Met andere woorden: boetevrij aflossen is onmogelijk. Er is voor zover mij bekend nog maar één uitspraak van een hogere rechter waarin de opslagverhoging van een hypotheeklening van tafel ging, maar daar had de bank het woord 'vaste opslag' gebruikt – dat was gewoon niet handig. In andere zaken werden bezwaren niet gehonoreerd. Desondanks groeit het juridisch verzet tegen de opslagen. In meerdere lopende procedures wordt de handelwijze van banken aangevochten.

'Van enige openheid en transparantie was geen sprake. Zelfs niet na twee schriftelijke verzoeken'

Bij het Gerechtshof Amsterdam diende eind vorig jaar een zaak tegen Deutsche Bank, van een klant die zich verzet tegen een opslagverhoging van een half procent in 2011. Tijdens de zitting eind vorig jaar zei zijn advocaat over de communicatie van de bank: 'Een verdere uitleg en cijfermatige onderbouwing werd niet gegeven. Van enige openheid en transparantie was geen sprake. Zelfs niet na twee schriftelijke verzoeken.' De advocaat concludeert: 'Een algemene verwijzing naar de bankencrisis en het bestaan van een liquiditeitsopslag zonder enige cijfermatige en transparante onderbouwing volstaat niet.' Als dat wel zou volstaan, 'zijn alle klanten overgeleverd aan de willekeur van de Bank aangezien al haar vergaande rechten/bevoegdheden verankerd liggen in juridische, eenzijdige stukken waarop de klanten geen enkele, maar dan ook geen enkele, invloed hebben.'

Vragen aan Deutsche Bank

De klant van Deutsche wil daarom in elk geval antwoorden hebben op de volgende vragen, blijkt uit de pleitnota die we vertrouwelijk inzagen: -Waarom heeft de bank haar langlopende risico’s niet gedekt? -Als de bank haar eigen risico’s niet kon indekken, waarom bood ze dan wel massaal dit product aan? En had het dan niet op haar weg gelegen om aan te geven dat niet alleen de euriborrente kan wijzigen maar ook de opslag? -Wat was nu de extra kostenpost van de bank in 2011 en hoe verhoudt zich die tot deze verhoging? Hoe kan cliënt, maar ook de rechtelijke macht en toezichthouders, dit controleren? -Is er een eenduidige berekeningswijze voor alle klanten met hetzelfde product? -Is de liquiditeitsopslag nu lager dan in 2011? Waarom is de opslag dan niet verlaagd? -Nu cliënten geen antwoorden op de bovenstaande vragen krijgen, hoe kan dan worden gecontroleerd wanneer de verhoging er weer af zou moeten?

Vraag aan de lezer

Het zijn interessante vragen, die voor FTM onderwerp zijn van onderzoek. Wij willen weten hoe de opslagen tot stand zijn gekomen, of ze geoorloofd zijn en waarom er zoveel onduidelijkheid over is. Daarbij vragen we uw hulp. Als u een euriborlening heeft, laat ons dan weten wanneer en met hoeveel de rente is verhoogd. En door welke bank. Stuur ons indien mogelijk (geanonimiseerd) brieven van banken over de opslagverhoging. Die zullen we niet publiceren, maar dienen slechts om een goed beeld te krijgen. Direct reageren kan natuurlijk ook hieronder. Ons emailadres is opslag@ftm.nl