Op zondag 13 december vlogen drie Dreamliners Boeing 787 vanaf Schiphol naar Flamingo Airport  op Bonaire, met elk zo’n 300 passagiers. Navraag bij KLM en TUI leert dat er deze week veel gevlogen wordt naar Bonaire. In een week tijd, van zondag 13 tot zondag 20 december, gaat het in totaal om circa achttien vluchten van TUI en KLM naar Bonaire. Dat zijn bij een volle bezetting dik 5000 toeristen. Voor een eiland met 20 duizend inwoners is dat bijzonder veel.

De meeste vakantiegangers reizen af met een specifiek doel. Zorgeloos borrelen in de strandtenten, uitgebreid tafelen in een restaurant, en slenteren over Bonaire. De vakantiegangers willen weg uit Nederland, waar code rood heerst. Ondanks de verplichting om op Schiphol een negatief testresultaat te overleggen, kleven er gezondheidsrisico's aan de instroom van Nederlandse toeristen. PCR-testen zijn niet 100 procent betrouwbaar, en tussen test en vertrek kan iemand alsnog geïnfecteerd zijn geraakt. Zo kunnen er alsnog besmette mensen op het eiland aankomen.

Zodra er achttien coronapatiënten zijn opgenomen, loopt de zorg op Bonaire spaak

Dat terwijl er een beperkte zorgcapaciteit is. Bonaire heeft maar één ziekenhuis, het Hospitaal Fundashon Mariadal. Dat heeft in totaal 36 bedden. Achttien daarvan zijn beschikbaar voor coronapatiënten: twaalf gewone bedden, en zes ic-bedden voor mensen die beademd moeten worden. Soms moet een patiënt worden overgeplaatst, omdat niet alle gespecialiseerde zorg kan worden geleverd. ‘Omdat wij een klein ziekenhuis zijn hebben we niet alles in huis. In zulke gevallen moet er worden overgegaan op uitplaatsing naar nabijgelegen ziekenhuizen waarmee we samenwerken, zoals het CMC op Curaçao,’ zegt Hans Avis, anesthesioloog bij het ziekenhuis. Maar die uitvalsbasis lijkt weg te vallen: op Curaçao stijgt het aantal besmettingen sterk.

Avis is bezorgd. Nu gaat het nog goed – volgens de metingen van 15 december zijn er zes actieve gevallen van covid-19 op Bonaire – maar zodra er achttien coronapatiënten zijn opgenomen, loopt de zorg spaak. Daarnaast vreest Avis voor besmetting onder het personeel van het ziekenhuis. ‘In Nederland kun je dan een beroep doen op ander zorgpersoneel. Hier is die flexibiliteit een stuk minder. We hebben maar een beperkt aantal medewerkers. Als die besmet raken, houdt het een beetje op. We hebben weinig reserve.’ Ook de spoedeisende hulp is beperkt: die beschikt over een tarts, een ambulancechauffeur en maximaal twee verpleegkundigen.

Bij een sterke toename van coronagevallen kan op Bonaire de druk op de gezondheidszorg te groot worden. Dat is eerder gebeurd  bij de eerste uitbraak in april, maar toen kon de zorg nog rekenen op het marineschip Karel Doorman, dat als ‘floating hospital’ fungeerde. De bedoeling was dat het schip er drie maanden zou liggen; dat werd korter, omdat de coronagevallen snel terugliepen .

Slechte naleving van toch al soepele maatregelen

Op Bonaire is tegenwoordig aanzienlijk meer toegestaan dan in Nederland: zo zijn privé-bijeenkomsten van maximaal 25 personen toegestaan, en is de horeca open. Die ruimte wordt gretig benut door de toeristen en lokale horeca-ondernemers. Maar de relatief soepele regels worden slecht nageleefd.

‘Straks hebben we meer toeristen dan strandstoelen’

Elke dag zitten alle restaurants en strandtenten vol. Er zijn steeds meer feestjes. Een kleine ondernemer zegt: ‘Op vrijdag is het bij ons gewoon cultuur dat je een biertje gaat drinken buiten de deur. De echt grote jongens in de horeca zetten er zo een tafeltje extra bij als hun restaurant vol zit.’ Het verontrust de ondernemer om de ene Dreamliner na de andere te zien landen en de Nederlandse toeristen te zien binnenstromen. ‘Straks hebben we meer toeristen dan strandstoelen.’

Waar in Nederland ondernemers liever vandaag dan morgen hun zaak weer open doen, zijn ze op Bonaire ambivalent. ‘Ook de ondernemers maken zich zorgen over de toename van het aantal toeristen. Aan de ene kant zijn we erg blij met toeristen, want dat is goed voor de handel. Aan de andere kant is het een tikkende tijdbom. Het is wachten totdat het fout gaat.’

Maandagavond 14 december: toespraak vanuit het Torentje 

Afgelopen maandag zat Nederland gekluisterd aan de buis toen Mark Rutte ’s avonds de natie toesprak. Het gaat niet goed, meldt hij. De besmettingen lopen sterk op, de druk op de zorg wordt te groot. De conclusie: een harde lockdown is onontkoombaar. Een van de nieuwe maatregelen is een negatief reisadvies: ‘Reis niet naar het buitenland en boek geen reis tot half maart.’

Bonaire ligt aan de andere kant van de wereld, zo'n tien uur vliegen vanaf Schiphol. Maar Bonaire is geen buitenland, waarvoor dat negatieve reisadvies geldt. Net als Sint Eustatius en Saba is Bonaire een ‘ bijzondere gemeente ’. Ze vallen onder het Koninkrijk der Nederlanden: de eilanden hebben een eigen bestuur, maar zijn anders dan Curaçao en Sint Maarten niet autonoom.

Voor Bonaire gold tot woensdagavond 16 december code geel: reizen naar het eiland was toegestaan, mits maximaal 72 uur van tevoren een negatief testresultaat kon worden overlegd op Schiphol. Die dag kreeg het eiland code oranje. Het is zeer de vraag of dat op tijd was. De nieuwe code voor Bonaire leidt echter niet tot een abrupte stop van de toestroom van toeristen. Zo vlogen er donderdag 17 december nog drie Dreamliners naar Bonaire.

Hoewel Rutte in het Kamerdebat van 15 december zei te zullen gaan ‘praten’ met Schiphol en de luchtvaartmaatschappijen, is de inzet daarvan minimaal: ‘Wij gaan opnieuw in gesprek met de vliegtuigmaatschappijen om ze te wijzen op het negatieve reisadvies.’ Er is nog geen enkele vlucht van KLM en TUI naar Bonaire geannuleerd, ook die van komend weekend niet. Een vliegverbod is kennelijk niet aan de orde. Het blijft bij een ‘dringend advies’ om niet te gaan.

Rutte haalt in datzelfde Kamerdebat uit naar de Nederlanders die besluiten het vliegtuig te pakken om elders vakantie te vieren: ‘Als je de komende weken de onbeschaamdheid aangaat om op wintersport te gaan of om te gaan vliegen terwijl je er helemaal niets te zoeken hebt [..] dan is dat gewoon asociaal. Dat moet je nu gewoon niet doen: er is niet voor niets een negatief reisadvies.’ Ook minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen (VVD) maakte zich publiekelijk boos over de grote hoeveelheid reizigers op Schiphol. De regering verwijt mensen kortom dat zij de mazen benutten die het kabinet zelf heeft opengelaten.

Bonaire krijgt toeristen die niet meer naar Curaçao mogen

In september liepen de besmettingen op Bonaire op. Daarom verzocht Edison Rijna, de gezaghebber van Bonaire, het ministerie van Buitenlandse Zaken, om het eiland code oranje te geven . Daarna kwam het virus snel onder controle. Op 22 oktober kon bekendmaken dat er dertien dagen achtereen geen nieuwe besmettingen waren opgedoken. Rijna verzocht het ministerie om weer naar code geel te mogen. Dat gebeurde twee weken later, op 4 november; het negatieve reisadvies werd opgeheven.

Op 16 november werden de maatregelen versoepeld . Sindsdien zijn privé-bijeenkomsten met maximaal 25 mensen en evenementen met maximaal 50 procent van de capaciteit (tot aan 50 mensen) toegestaan. Ook is bezoek aan horeca, kerken, sportscholen, gokhallen, sauna’s, casino’s en bioscopen toegestaan. Alleen de discotheken blijven gesloten. Dit is een groot contrast met het nabijgelegen Curaçao, waar een avondklok en drooglegging van kracht is.

Op Bonaire gold al een vliegverbod voor de Verenigde Staten en Canada. Dat maakt dat de economie van Bonaire nog meer dan anders draait op toeristen uit Nederland. Toen op 8 december bekend werd dat Buitenlandse Zaken Curaçao op code oranje zou zetten, verlegde reisorganisatie TUI – dat veel vluchten naar Curaçao gepland had staan – de capaciteit naar Aruba en Bonaire. Die twee eilanden hebben immers nog code geel.

Voor Bonaire zijn de inkomsten uit het toerisme welkom, maar tegelijkertijd stijgt daarmee de kans op nieuwe besmettingen aanzienlijk.

Bewoners Bonaire bezorgd

Dat de situatie op het eiland zorgelijk is, komt deels doordat er zoveel toeristen uit een gebied met code rood worden toegelaten, deels doordat er in het algemeen laks wordt omgegaan met de voorzorgsmaatregelen. De relatief soepele maatregelen worden in toenemende mate overtreden , en het bestuur dringt niet aan op handhaving. Een ondernemer: ‘Als het eilandbestuur niks van zich laat horen, dan gelooft de lokale bevolking wel dat het goed zit.’

Met zijn beperkte zorgcapaciteit is Bonaire zeer kwetsbaar voor een grote uitbraak. Het is kiezen tussen twee kwaden: ofwel een economische crisis doordat de inkomsten uit toerisme wegvallen, ofwel het risico op een gezondheidscrisis door de enorme instroom van Nederlandse toeristen.

Vooralsnog lijkt het eilandbestuur van Bonaire te kiezen voor de economie. Want de opschaling naar code oranje viel er om diezelfde reden slecht. Bonaire liet op 16 december weten: ‘Met deze maatregel wordt de economie van Bonaire, die net weer op gang kwam, weer hard getroffen [..] Nu er sinds enkele weken weer toeristen naar het eiland kwamen, waren velen hoopvol voor de toekomst.’ Dat ‘niet alle toeristen zich aan de hier geldende maatregelen houden,’ zoals het bestuur op zijn crisiswebsite stelt, is kennelijk geen al te grote reden tot zorg.

Daags erna, op 17 december, zei Rijna in een toespraak : ‘Het kleurt om Bonaire heen en waar toeristen vandaan komen steeds donkerder waardoor het risico dat het virus geïmporteerd wordt steeds groter wordt. In dat kader waren wij ook bezorgd over de vluchten die werden omgeboekt van Curaçao naar Bonaire. Als overheid moeten wij zorgen dat er een balans is tussen het aantal toeristen omhoog brengen en het virus buiten de deur houden.’ Het uitgangspunt is dus nog steeds dat het aantal toeristen ‘omhoog’ moet.

Volgens een eilandbewoner is er nauwelijks meer sprake van communicatie. ‘Dagelijks kunnen we wel een update zien van het aantal besmettingen, maar voor de rest horen we niks van ze. We worden niet herinnerd aan de regels, ook niet of we het goed doen, helemaal niks.’ Hij verwacht niet veel van het lokale bestuur: ‘Ze grijpen pas in als het kalf al verdronken is.’

In die zin heeft Bonaire meer gemeen met Nederland dan wij hier denken.