Het kabinet gaat onderzoeken of het de industrie kan verplichten duurzame waterstof af te nemen. Over vier jaar zou zo’n verplichting al kunnen ingaan, schrijft minister Rob Jetten voor Klimaat en Energie (D66) in zijn gisteren gepresenteerde beleidsprogramma. 

Dat is potentieel niet alleen goed nieuws voor het klimaat – meer groene waterstof vermindert het gebruik van fossiele energie – maar vooral ook voor de producenten van waterstof. Het betekent namelijk een afzetgarantie voor het product. Of zoals het ministerie schrijft: ‘Deze afnameverplichting is een noodzakelijk instrument om marktpartijen meer zekerheid te geven over de ontwikkeling van de vraag naar waterstof.'  

Een van die marktpartijen is Shell. Op het hoofdkantoor van de olie- en gasreus zal dan ook verheugd zijn gereageerd. Want, toeval of niet, dit is letterlijk waarvoor het bedrijf al jaren lobbyt: ‘stimuleringsmaatregelen voor gebruik van waterstof’, zo blijkt uit Wob-documenten die zijn vrijgegeven door de provincie Groningen. 

Uitgekiend plan

Na olie en gas heeft Shell waterstof als energiemarkt ontdekt en het concern spant zich ervoor in om de productie en afname van de groene energiedrager aan te zwengelen. Belangrijk voor die ontwikkeling is NortH2, een gigantisch windmolenpark dat ergens boven de Waddenzee moet verrijzen en dat in 2030 vier gigawatt duurzame stroom moet opwekken voor de productie van groene waterstof. Volgens de provincie Groningen, ook nauw betrokken, is NortH2 groot genoeg om ‘decennia de waterstofmarkt te beheersen’.

Het gebruik van groene waterstof voor de energietransitie is omstreden. De productie is niet efficiënt: 20 tot 30 procent van de benodigde groene stroom gaat daarbij verloren. Vervolgens moet het gas onder grote druk worden opgeslagen, wat het rendement met nog eens 10 tot 20 procent verlaagt. Critici waarschuwen dat waterstof niet bijdraagt aan de reductie van de CO₂-uitstoot. Volgens hen kan de schaarse groene stroom daarom beter direct als elektriciteit worden ingezet.

Voor de aanleg van het NortH2 windmolenpark trekt Shell de kar namens een consortium van bedrijven, met name in de energiesector. Alleen, een markt voor groene waterstof is er nog niet. Uit Wob-documenten wordt nu duidelijk dat, onder leiding van Shell, een uitgekiende lobby is opgezet om het NortH2-project ‘politiek te laten landen’.

‘Relatie-building’ en ‘policy asks’

Zo maakt het consortium in de aanloop naar de kabinetsformatie een werkverdeling voor het bewerken van politici en hoge ambtenaren. Elke deelnemer krijgt een lobbydoelwit aangewezen. Toenmalig minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat (VVD) staat op het lijstje van Gasunie en Shell. De toenmalige Groningse gedeputeerde Nienke Homan (GroenLinks) moet langs bij de Tweede Kamerfracties van haar eigen partij en de PvdA. 

Ook minister Rob Jetten, toen nog fractievoorzitter van D66, is aan de beurt. Hij en zijn partijgenoot Matthijs Sienot staan op het lijstje van Shell.

Maar alleen een ‘politieke landing’ is niet genoeg. Het consortium zit in zijn maag met het doorbreken van een kip-eiprobleem: als Nederland grootschalig waterstof produceert, wie gaat het dan afnemen? 

Groene waterstof maken is mede door inefficiëntie en gebrek aan productie- en distributiecapaciteit namelijk duur. Een belangrijke beoogde afzetmarkt is de industrie, en die moet dus verleid worden om te investeren in een overstap. Het consortium lobbyt daarom bij topambtenaren van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat voor stimuleringsmaatregelen. 

Door deze doelstellingen verplicht op te leggen, verzekert het kabinet Shell van een gegarandeerde afzetmarkt

In de hiervoor gemaakte presentatie staat onder het kopje ‘Essentieel beleid’:
‘Afname: Introduceer (sectorale) stimuleringsmaatregelen voor gebruik van waterstof, (...) die resulteren in een level playing field voor de industrie en introduceer prikkels voor eindgebruikers om te switchen naar groene waterstof, bijvoorbeeld sectorale targets.’

Of het te danken is aan Shells lobby is niet duidelijk, het ministerie gaf geen antwoord op onze vragen. Maar het zijn precies deze ‘sectorale targets’ die in de gisteren gepresenteerde kabinetsvisie een prominente rol spelen. De term betekent dat er per sector (bijvoorbeeld industrie of vervoer) doelstellingen komen voor het aandeel waterstof in de energiemix. Door deze doelstellingen verplicht op te leggen, verzekert het kabinet Shell van een gegarandeerde afzetmarkt. 

Opsteker

Jettens beleidsprogramma is nog niet definitief, het ligt nu ter inzage voor het publiek. Desondanks is zijn voornemen een opsteker voor Shell. Het bedrijf streeft ernaar de belangrijkste speler te worden in de (groene) Nederlandse waterstofeconomie. 

Follow the Money onderzoekt samen met RTV Noord de rol van Shell in de waterstoftransitie. Niet alleen in Den Haag, ook in de provincie Groningen wordt daarvoor hard gelobbyd. Dat er successen te vieren zijn, blijkt uit het beleidsprogramma dat de minister gisteren bekendmaakte: van verleiden van de industrie is daarin geen sprake meer. Als de plannen doorgaan, komt er dwang aan te pas met een afnameverplichting die voor het businessmodel van Shell essentieel is.