Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) had een deel van zijn zomervakantie aangewend om er eens goed voor te kunnen gaan zitten: het derivatengebruik bij semi-overheidsinstellingen. Een probleem dat sinds het Vestia-schandaal hoog op de politieke agenda is komen te staan. Maar wat Omtzigt betreft schortte er nog het een en ander aan de analyse van minister Dijsselbloem en de maatregelen die door hem werden getroffen. De zomerse overpeinzingen van het Kamerlid leverde een initiatiefnota op die afgelopen september publiekelijk werd gemaakt. Het doel: 'Het doen van een aantal aanbevelingen die grote financiële rampen voor de publieke sector helpen voorkomen.'

Vestia: wereldtop

Omtzigt wees nadrukkelijk op de grootste ramp die zich had voorgedaan: 'In het rijtje rogue traders, die hun bank miljardenverliezen bezorgd hebben met illegale transacties, misstaat de Vestia-casus niet', schreef hij. Het specualatieve-drama van Vestia kan inderdaad ruimschoots de internationale competitie aan en behoort het schandaal in omvang zelfs tot de absolute wereldtop, zo constateerde Follow the Money-columnist Roel Janssen. Maar tot zijn verbijstering maakt niemand zich er nog echt druk om. Omtzigt is één van de zeldzame Kamerleden die zich wél druk maakt over speculerende semi-overheidsdienaren, getuige zijn omvangrijke nota. Daarin nam hij enkele scherpe standpunten in. Ook inzake het drama rond slibverwerker SNB dat vorig jaar door Follow the Money aan het licht werd gebracht. Omtzigt meende onder andere dat sommige antwoorden van minister Dijsselbloem over SNB ‘zeer ongepast’ waren en hij meende dat ze ‘ten onrechte een geruststellend beeld’ gaven van de toestand bij de ‘speculerende’ slibverwerker. ‘SNB is een tijdbom geworden,’ stelde Omtzigt vast, ‘maar niet voor de Minister.’ De tijdbom die in de zomer voor de speculerende slibverwerkers steeds luider begon te tikken, werd in oktober - na ruim een jaar onderhandelen - door Deutsche Bank onklaar gemaakt. Een ongeluk werd daarmee afgewend.

Reactie Dijsselbloem

Omtzigt had in zijn nota vier aanbevelingen gedaan om op structurele wijze ongelukken te kunnen vermijden. Deze luiden als volgt:  

1. Scherp richtlijnen en eisen voor verslaglegging aan
2. Introduceer principle-based toezicht met een uniform toezichtskader voor alle (semi)publieke instellingen, ook voor participaties van (lagere) overheden
3. Centraliseer en professionaliseer het toezicht op derivaten
4. Sanctioneer niet-naleven van regelgeving

  Maandag reageerde minister Dijsselbloem namens het kabinet op de initiatiefnota van Omtzigt. 'Het is een interessante, maar onvolledige reactie', laat Omtzigt Follow the Money weten. In het kort: in twee van de vier punten - punten 2 en 3 -  ziet Dijsselbloem geen brood en bij punt 4 bestaat er nog onduidelijkheid. Over punt 2: Het kabinet ziet - zo is ook de trend bij de toezichthouders - meer in het strikt naleven van regeltjes (rules-based toezicht). Omdat 'toezichthouders daar behoefte aan hebben', aldus Dijsselbloem.

'Het is een interessante, maar onvolledige reactie'

In zijn nota maakte Omtzigt duidelijk nog steeds voor de talenten van de alchemisten uit de financiële sector te vrezen, die altijd weer een product kunnen construeren dat het regeltje net weet te omzeilen. In dat verband had hij het ook verstandig gevonden dat er een centraal toezicht kwam (punt 3), daar op sector-niveau de toezichthouders (in het geval van SNB de provincie) vaak finaal door de bankiers en verzekeraars worden weggespeeld. Helaas, Dijsselbloem ziet er weinig in. 'De regering herhaalt het standpunt dat zij het toezicht op derivaten niet wil centraliseren. Dat is een gemiste kans', zegt Omtzigt. 'Voor lagere overheden ligt dat nu nog bij provincies. Je kunt van provincies niet verwachten dat zij allemaal een afdeling hebben, waar men ingewikkelde derivatenconstructies en embedded derivaten kan herkennen en beoordelen. Het zou echt logischer geweest zijn om dat toezicht op een plek of maximaal een paar plekken te laten plaatsvinden.'

'Stappen voorwaarts'

Tot zover het mindere deel. De nijvere Christen-democraat haalde ook punten binnen. Omtzigt: 'Minister Dijsselbloem neemt onze suggestie over om derivaten, die verstopt zitten in bijvoorbeeld leningen (zogenoemde embedded derivaten red.), ook onder het nieuwe strenge toezicht te laten vallen. En hij belooft een aanscherping van de verslaglegging. Dat zijn twee mooie stappen voorwaarts.' De CDA'er is een stuk minder enthousiast over het feit dat Dijsselbloem niet alle deelnemingen van overheden onder toezicht stelt. 'Twee grotere uitwassen deden zich voor bij het Slibverwerkingsbedrijf Noord Brabant - waarvan een aantal waterschappen alle aandelen bezitten - en bij Groningen Seaports. Die kunnen nu doorgaan waarmee ze bezig waren en als dat problemen oplevert draait de belastingbetaler daar nog steeds 100% voor op. Ik vind dat onverstandig.' Verder is er volgens het Kamerlid nog veel onduidelijkheid over de aansprakelijkheid van bestuurders. 'Indien zij de nieuwe regels willens en wetens overtreden en daarmee dus onverantwoord risico nemen, dat afgewenteld wordt op de overheid, zijn zij dan aansprakelijk of niet? Op deze vraag moet een antwoord komen', aldus Omtzigt. Kortom, er blijft voor Omtzigt - en velen met hem - nog het nodige te wensen over. In zijn eigen woorden: 'Ik ben hongerig naar meer'.