Minister Kamp van Economische Zaken was helder in zijn deze week verschenen brief aan de Tweede Kamer. De NAM mag niet zomaar belasting aftrekken over aardbevingsschade in Groningen. ‘In het geval dat de schade door of vanwege de NAM financieel vergoed wordt, is btw-aftrek door de NAM niet mogelijk, aangezien de gedupeerde opdrachtgever is van de herstelwerkzaamheden,’ aldus de minister. 

Met deze uitspraak kwam Kamp tegemoet aan een ruime wens van de Kamer om duidelijkheid te verschaffen omtrent de belastingaftrek van de NAM. Hierover was ophef ontstaan nadat Annemarie Heite, een gedupeerde bewoonster uit het Groningse Bedum, aandacht had gevraagd voor een mogelijk frauduleuze constructie van de gasproducent. Zij sloot een vaststellingsovereenkomst met de NAM, waarin de sloop en nieuwbouw van haar boerderij geregeld werden. Naar eigen zeggen werd zij echter gedwongen om een depotconstructie aan te gaan, waarbij bouwfacturen op naam van de NAM werden gesteld, terwijl zij zelf toch echt de opdrachtgever was. De NAM zou op deze manier btw kunnen aftrekken en zo een flink bedrag van de kosten die het bedrijf maakt terug kunnen krijgen van de fiscus. Bedrijven mogen btw over facturen namelijk terugvragen van de belastingdienst, particulieren niet.

'Zeer ongebruikelijk'

Heite was bang dat ze zo gedwongen zou meewerken aan een mogelijk onjuiste btw-aangifte en vroeg fiscaal advies bij de belastingadviseurs en -specialisten van het Amsterdamse adviesbureau Tax Connections. Zij stelden naar aanleiding van Heites zaak dat deze juridische constructie, die de NAM afdwong, ‘zeer ongebruikelijk’ en mogelijk strafbaar is.

De belastingspecialisten stelden dat deze juridische constructie, die de NAM afdwong, ‘zeer ongebruikelijk’ en mogelijk strafbaar is

In mei van dit jaar wou staatssecretaris Wiebes van Financiën echter nog weinig kwijt over deze ongebruikelijk zaak. In antwoord op Kamervragen beriep hij zich steeds op de fiscale geheimhoudingsplicht inzake individuele belastinggevallen. Over een mogelijke afspraak tussen de NAM en de belastingdienst kon hij evenmin iets loslaten. Het enige wat Wiebes wel duidelijk kon maken was dat facturen op naam van de opdrachtgever moeten staan en dat het recht op btw-aftrek alleen bestaat als die opdrachtgever een ondernemer is.

Wie is opdrachtgever?

Minister Kamp onderschrijft Wiebes’ uitspraken in zijn nieuwe brief aan de Kamer. Hij voegt er echter aan toe dat de NAM officieel opdrachtgever kan worden van bouw- of herstelwerkzaamheden wanneer er een vaststellingsovereenkomst is gesloten tussen de gedupeerde en de NAM. In dat geval zou btw-aftrek door de NAM dus wel degelijk mogelijk zijn.

In een reactie aan de minister gaf de NAM aan in de loop van 2015 besloten te hebben facturen van complexe schadegevallen waarin de gedupeerde de opdrachtgever is wel op naam van de NAM te laten stellen. Dit gebeurde volgens de NAM in een beperkt aantal zaken. Volgens het gasbedrijf heeft dit ‘als voordeel voor bewoner en aannemer dat de NAM garant staat voor de betaling.’ Maar, geeft het bedrijf aan: ‘Er is voor deze complexe gevallen waarvoor de NAM niet rechtstreeks opdrachtgever was, geen btw verrekend door de NAM. Inmiddels is ook in de gevallen waarin de NAM niet rechtstreeks de opdrachtgever is, besloten dat facturen niet langer op naam van de NAM worden gesteld.’

Blijkbaar voelden de juristen van Shell ook nattigheid bij deze twijfelachtige constructie van hun dochteronderneming

Oftewel: We hebben de facturen wel tijdelijk op onze naam laten zetten, maar dit nooit gebruikt om belasting af te trekken. Inmiddels zijn we hier ook mee gestopt.

Blijkbaar voelden de juristen van Shell (voor 50 procent eigenaar van de NAM) ook nattigheid bij deze twijfelachtige constructie van hun dochteronderneming.

Die twijfel was niet voor niets, zo blijkt nu. Minister Kamp heeft een duidelijke boodschap aan de NAM: ‘Als er sprake is van opdrachtgeverschap voor herstel van schade of sloop en nieuwbouw door een particuliere gedupeerde kunnen de facturen niet op de naam van NAM worden gesteld. Dit kan alleen als daar een vaststellingsovereenkomst aan ten grondslag ligt waarin het opdrachtgeverschap bij NAM wordt gelegd (via contractsovername).’

De NAM lijkt nu dus onder deze politieke en maatschappelijke druk te zijn bijgedraaid. Nog tot vorige week moesten gedupeerden uit Groningen hun facturen op naam van de NAM zetten, zo vernam Follow the Money. Die eis heeft het gasbedrijf per direct laten varen. Heite: 'Dit zou wel eens de eerste vrucht kunnen zijn van onze inspanningen om deze praktijken aan te kaarten.'

In een reactie tegenover RTV Noord liet PvdA-Kamerlid Ed Groot weten dat het antwoord van Kamp ‘glashelder’ is. ‘De btw-plicht kun je niet verplaatsen. De Groningers die vermoedden dat hier iets niet in de haak was, hebben het bij het rechte eind,’ aldus Groot.

Onder druk gezet

Wat betreft de gevallen van complexe schade, zoals die van Annemarie Heite, laat de NAM het volgende weten: ‘NAM heeft in geen enkel geval gedreigd om schade niet te herstellen, gezien de wettelijke schadeherstelplicht. Ook heeft NAM geen druk uitgeoefend naar zowel claimant als betrokken aannemers om aan te zetten tot valsheid in geschrifte (het onder druk zetten om facturen op naam van de NAM te zetten).’

Annemarie Heite reageert verbaasd op deze uitleg. Volgens haar werd zij wel degelijk gedwongen om akkoord te gaan met het opdrachtgeverschap van de NAM, via een vaststellingsovereenkomst met depotconstructie. Naar eigen zeggen waren deze afspraken een ‘dealbreaker’ voor de NAM. Zonder deze constructie zou er geen overeenkomst mogelijk zijn, werd haar verteld. Het was een kwestie van 'take it or leave it,' aldus Heite. 

In antwoord op de minister ontkent de NAM nu dus echter glashard dat Heite onder druk is gezet.

Follow the Money tekende Heite’s ervaringen met de NAM eerder al op in een artikel. Ook het KRO-NCVR-programma Brandpunt besteedde deze week uitgebreid aandacht aan het gevecht van gedupeerden met de NAM. De ontluisterende aflevering over boer Nijhoff en zijn strijd tegen het 'systeem NAM' is hier te bekijken. 

Complexe gevallen

De NAM geeft aan dat slechts minder dan 1 procent van de gevallen een complex schadegeval betreft. In totaal zijn er sinds 2012 zo’n 60.000 schademeldingen gedaan bij de NAM (of het latere Centrum Veilig Wonen dat de schadeafhandeling overnam). Minder dan 1 procent hiervan zou echter betekenen dat dit nog steeds enkele tientallen tot maximaal 600 gevallen betreft. Bij eerdere navraag door Follow the Money gaf de NAM aan dat er in ongeveer 10 situaties gebruik wordt gemaakt van zo'n vaststellingsovereenkomst met depotconstructie.

Alleen in die tien gevallen zou btw-aftrek nu dus gerechtvaardigd zijn, zegt Kamp. Over het onder druk zetten door de NAM laat de minister zich wederom niet uit.

Annemarie Heite is het echter nog steeds niet eens met Kamps uitleg. 'Of er nu een vaststellingsovereenkomst is gesloten of niet, ik blijf de eindgebruiker van mijn eigen huis, en daarmee de uiteindelijke opdrachtgever van de werkzaamheden.'

'Ik blijf eindgebruiker van mijn eigen huis, en daarmee de uiteindelijke opdrachtgever van de werkzaamheden'

Het besluit van Kamp roept daarmee ook vragen op over de versterkingswerkzaamheden aan publieke gebouwen. Minister Kamp maakte eerder deze week nog bekend zo'n 290 miljoen euro uit te trekken voor de versterking van scholen in het aardbevingsgebied. 'Wordt de NAM in dat geval ook de opdrachtgever?' vraagt Heite zich af.

Zelfs als de btw-aftrek juridisch mogelijk zou zijn, is het volgens Heite nog steeds volstrekte willekeur. 'Wie bepaalt wat een complex geval is? Die 10 mensen waar de NAM het over heeft zijn nu gewoon de klos omdat ze met dure schade zitten en niets anders kunnen dan een vaststellingsovereenkomst aan te gaan. De NAM zou gedwongen moeten worden om die depotconstructies per onmiddelijke ingang op te heffen. Dat zou de Groningers recht doen.'

De NAM laat in een reactie weten zich aan de bestaande regels over belastingaftrek te houden. 'We trekken enkel belasting af wanneer dat wettelijk mogelijk is. Wanneer een overeenkomst wordt gesloten met een bewoner, dan worden de afspraken vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst. De minister geeft aan dat aftrek van belasting mogelijk is, mits er overeenkomst is tussen de NAM en de bewoner en dit is vastgelegd in zo'n vaststellingsovereenkomst.'

Dit artikel is tot stand gekomen met de Lira Startsubsidie voor jonge journalisten van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.