In de dagen na het Brexit-referendum domineerden de desastreuze gevolgen van de Britse uitreding de nieuwskolommen. Een historisch zwakke pond, dreigende recessie en de angst voor een spook dat door Europa waart — het spook van het nationalisme. Tussen de stroom aan post-brexitberichten en talloze analyses over hoe het zover had kunnen komen, viel de aankondiging over de nieuwe positie van Manuel Barroso niet bijzonder op. De voormalig voorzitter van de Europese Commissie (EC) zou aan de slag gaan als non-executive voorzitter en adviseur bij Goldman Sachs, zo kondigde de zakenbank aan.

Barroso gaat werken bij het in Londen zetelende Goldman Sachs International, de grootste dochteronderneming van de Amerikaanse investeringsbank. Tegenover de Financial Times zei de Portugees er alles aan te zullen doen om de negatieve effecten van de Brexit te verzachten. ‘Ik ken de EU natuurlijk goed en ken ook de Britse omstandigheden relatief goed. Als mijn advies kan helpen, dan ben ik uiteraard bereid om een bijdrage te leveren,’ zo verklaarde Barroso tegenover de krant. Met de uitgebreide kennis en het omvangrijke netwerk van de oud-Commissievoorzitter in de gelederen kan de bank een uitgekiende lobbystrategie opstellen om Europees beleid te beïnvloeden.

‘Wie van Europa heeft gehouden, moet dit niet doen’

Moreel onacceptabel

Ondanks de grote ophef over het Brexit-referendum, bleef het nieuws over Barroso niet onopgemerkt. Zijn overstap maakte de nodige kritiek los, waarbij met name de ongekend felle reacties in de hoogste echelons van de Franse regering opvallend waren. In zijn jaarlijkse televisie-interview op Quatorze Julliet — 14 juli, de nationale feestdag van Frankrijk — bestempelde de Franse president Hollande de beslissing van Barroso als ‘moreel onacceptabel’. Hollande riep nog eens in herinnering welke bedenkelijke rol Goldman Sachs had gespeeld in de Griekse schuldencrisis en de Amerikaanse huizencrisis. Enkele dagen ervoor had zijn staatssecretaris voor Europese Zaken, Harlem Desir, al ongemeen fel uitgehaald naar Barroso. Volgens Desir had Barroso, EC-voorzitter van november 2004 tot november 2014, de EU geen slechtere dienst kunnen bewijzen. Hij noemde de overstap ‘schandalig’. Ook minister van Financiën Michel Sapin liet zich niet onbetuigd. ‘Wie van Europa heeft gehouden, moet dit niet doen,’ sprak de bewindsman. Om daaraan toe te voegen: ‘Maar het verbaast me niet van Barroso.’

Op veel steun uit zijn Europese midden kon Barroso ook niet rekenen. Een deel van het Europese ambtenarenapparaat noemde de stap ‘schokkend’ en stelde dat Barroso ‘onze institutie in diskrediet brengt’. De ambtenaren riepen huidig Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker op een ferm standpunt in te nemen over de kwestie. Een parlementaire informele werkgroep voor transparantie en integriteit overhandigde in een brief dezelfde boodschap. De overstap beschadigt volgens de werkgroep ‘de reputatie van de Commissie en bedreigt de geloofwaardigheid van de EU’. De brief is door leden van zeven van de acht Europese fracties ondertekend, waaronder een lid van de Europese Volkspartij waar Barroso’s eigen partij deel van uitmaakt.

Afkoelperiode

Een eerste reactie van Juncker kwam aan het eind van de maand in een interview met de Belgische krant Le Soir. ‘Ik zou het niet hebben gedaan’, luidde de bescheiden maar veelzeggende reactie van de Commissievoorzitter. Volgens Juncker is het een individuele beslissing en heeft Barroso de regels niet overtreden.

De Europese Commissie kent een afkoelingsperiode van 18 maanden voor hun leden. Gedurende die periode mogen voormalige leden ‘niet lobbyen of de belangen behartigen bij leden van de Commissie of hun staf voor zijn/haar bedrijf, cliënt of werkgever op onderwerpen die zij in hun portefeuille hadden.’ In die maanden dient de Commissie toestemming te geven voor posities in de private sector. Voor Barroso eindigde die periode op 1 mei en hij was dus niet verplicht goedkeuring te vragen voor zijn nieuwe betrekking. Als compensatie voor deze beperkingen ontvangen voormalig commissieleden drie jaar wachtgeld. Afhankelijk van de duur van de ambtsperiode bedraagt dat 45 tot 60 procent van hun salaris (tussen de 21.000 en 25.500 euro per maand). Bij een nieuwe betrekking wordt het salaris aangevuld indien het lager is dan dat het oude.

Bij een nieuwe betrekking wordt het salaris aangevuld indien het lager is dan dat het oude

Neelie Kroes

Heel wat oud-eurocommissarissen weten de afkoelperiode — die Barroso in zijn tijd met zes maanden verlengde — niet zonder toestemmingsverzoek uit te zitten. Neelie Kroes kreeg voor haar adviesfunctie bij de Amerikaanse zakenbank Bank of America Merrill Lynch in november vorig jaar goedkeuring. Aankloppen bij de Commissie was niet nodig voor haar nieuwe baan bij Uber. Het omstreden taxibedrijf, waar Kroes zich in haar periode als commissaris voor Digitale Agenda positief over uitliet, maakte in mei haar benoeming bekend, drie dagen nadat haar afkoelperiode afliep.

Op kritische vragen van het Belgische actualiteitenprogramma Terzake over deze overstap reageerde Kroes als door een wesp gestoken. De interviewer confronteerde haar met een uitspraak die ze tijdens haar benoemingsgesprek in 2004 deed. ‘De belangrijkste zin die ik opschreef en hier vanmiddag uitleg, is dat ik na mijn periode bij de Commissie geen verantwoordelijkheid neem in de private sector, zelfs niet bij een Bed & Breakfast,’ zei Kroes destijds. Toen ze ruim tien jaar later met deze uitspraak werd geconfronteerd, luidde haar commentaar: ‘Ik heb mij aan de regels gehouden. U kunt mij niet verhinderen dat ik op buitengewoon transparante wijze mijn verantwoordelijkheid neem.’

Petitie

Verschillende Europese NGO’s die zich inzetten voor meer transparantie zijn vorige week een petitie gestart om de afkoelperiode te verlengen naar drie jaar. Ook willen de NGO’s dat er een volledig onafhankelijke ethische commissie in het leven wordt geroepen die Commissarissen ook na hun ambtstermijn kan sanctioneren indien zij de regels voor nieuwe banen overtreden. De organisaties hopen zo snel mogelijk 100.000 handtekeningen op te halen en ze aan Juncker te overhandigen. De teller staat inmiddels op ongeveer 57.000 handtekeningen.

Waarom is drie jaar zoveel beter dan anderhalf jaar? Volgens Vicky Cann van Corporate European Observatory en Alter-EU, is 18 maanden echt veel te kort: ‘Contacten en inside-informatie zijn dan nog steeds actueel. Drie jaar is geloofwaardiger en ook beter te handhaven. De agenda van de Commissie is dan grotendeels vernieuwd.’ Cann vindt een verdubbeling van de afkoelperiode voor Barroso echter niet ver genoeg gaan. Commissievoorzitters dienen vijf jaar lang af te zien van een positie waarin specifieke belangen worden behartigd. Volgens haar had Barroso zijn nieuwe functie bovendien nooit mogen aanvaarden: ‘Sommige nieuwe functies zijn nooit in overeenstemming met de voorwaarde uit het Europese Verdrag om met integriteit en discretie te handelen. Ik vind Barroso’s rol bij Goldman Sachs strijdig met die voorwaarde.’

Pensioen

De roep om Barroso aan te pakken voor zijn nieuwe baan bij Goldman Sachs, wordt van verschillende kanten ondersteund door te wijzen op de mogelijkheid om Commissarissen ook na hun afkoelperiode te bestraffen als zij gaan lobbyen. De NGO’s en de kritische ambtenaren en Europarlementariërs wijzen op artikel 245 van het Verdrag betreffende de werking van de EU. Daarin staat: ‘Bij hun ambtsaanvaarding verbinden zij [Commissieleden, red.] zich plechtig om gedurende hun ambtsperiode en na afloop daarvan de uit hun taak voortvloeiende verplichtingen na te komen, in het bijzonder eerlijkheid en kiesheid te betrachten in het aanvaarden van bepaalde functies of voordelen na afloop van die ambtsperiode.’

‘Sommige nieuwe functies zijn nooit in overeenstemming met de voorwaarde om met integriteit en discretie te handelen’

Indien de Europese Raad of de Commissie vindt dat het aangaan van een ‘bepaalde functie’ niet in overeenstemming is met de ‘eerlijkheid en kiesheid,’ kan een gang naar het Europese Hof worden gemaakt. Het is dan mogelijk om het pensioen van een Commissaris te korten. Commissarissen kunnen het verzoek indienen om vijf jaar voor de pensioenleeftijd al pensioen te ontvangen. Maandelijks krijgt men dan 70 procent van wat op de 65-jarige leeftijd wordt uitgekeerd. Barroso (60) heeft dat verzoek gedaan. Volgens de Franse onderzoeksjournalistieke website Mediapart krijgt Barroso sinds april ruim 7500 euro per maand aan pensioen van de EU.  

Momentum

De kans is echter klein dat deze procedure in gang wordt gezet. De Belgische ere-directeur-generaal van de Europese Commissie, Pascal Lamy, schreef in een opinieartikel dat Barroso moet worden gestraft. In zijn ogen zou een overstap naar een Amerikaanse bank niet zijn opgekomen bij mannen als Delors en Mansholt. Dat het nieuws bekend werd in de tijd van Brexit en de tragedie in Nice komt de Commissie en het parlement volgens hem niet slecht uit. De Europese instituties willen hun vingers niet branden aan zo’n gevoelige zaak.

Toch lijkt langzaam het besef te groeien dat carrièrestappen als die van Barroso zeer schadelijk kunnen zijn voor de reputatie van de EU. Buiten de vraag of de petitie ook daadwerkelijk effect heeft, gaat er wel een helder signaal van uit volgens Alberto Alemanno, professor Europees recht aan de HEC in Parijs en oprichter van de burgerlobbyorganisatie Good Lobby. ‘De petitie maakt duidelijk dat het afwijzen van dergelijke banen “het nieuwe normaal” is voor politici. Vanuit burgerperspectief gezien is de beslissing van Barroso onacceptabel en toont hij een gebrek aan respect voor zijn vorige functie. Zeker als je bedenkt dat hij lobbyist-in-chief wordt bij de bank die Griekenland in de Eurozone bracht om vervolgens te speculeren op haar rampspoed.’   

Waardevolle tijd is echter verloren gegaan. De petitie werd pas een maand na de aankondiging van Goldman Sachs gestart. Dit laat volgens Alemanno pijnlijk duidelijk zien hoe gebrekkig de coördinatie is tussen ngo’s die voor dezelfde zaak strijden. Vicky Cann blijft echter hoopvol. Zij denkt niet dat het momentum verloren is gegaan: ‘Ik verwacht meer activiteit in september, na het zomerreces. Meerdere europarlementariërs zijn zeer kritisch, net als de Europese Ombudsman. Ik verwacht niet dat deze zaak snel van de agenda gaat.’