Morgen stemt het Europees Parlement (EP) over de vraag wie haar nieuwe voorzitter gaat worden. Martin Schulz zwaait af omdat hij mee wil doen aan de Duitse verkiezingen later dit jaar. Zeven kandidaten hebben zich aangemeld voor de post. Reden voor EU-website Politico om een verkiezingsdebat te organiseren in het Brusselse Royal Palace, op steenworp afstand van de Europese instellingen.

De keuze voor een publiek debat is op zichzelf vreemd. Er is immers helemaal geen sprake van een openbare verkiezing waarbij burgers een keuze kunnen maken: alleen Europarlementariërs mogen stemmen. Uit het Twitter-gedrag van de Nederlandse vertegenwoordigers blijkt echter dat die belangrijkere bezigheden hadden dan het Politico-debat. Dat maakt meteen duidelijk wat dit debat is: een vorm van amusement voor EU-geïnteresseerden, niet een informatiebron waar stemmers hun oordeel op zullen baseren. Het wil dan ook niet lukken om er een informatief debat van te maken.

Zeven kandidaten

De zeven kandidaten komen uit zeven verschillende fracties; alleen de EFDD-fractie van de Britse UKIP heeft geen eigen kandidaat. Probleem is echter dat vijf van de zeven fracties zo klein zijn dat de kans op een overwinning van hun kandidaat gering is. Dat geldt voor de liberale ALDE (o.a. D66 en VVD), de conservatieve ECR (o.a. ChristenUnie en SGP), de linkse GUE/NGL (o.a. SP en PvdD), de Groenen (o.a. GroenLinks) en de eurosceptische ENF-fractie (o.a. PVV). Inhoudelijk maakt van deze kandidaten de voormalige Belgische premier Guy Verhofstadt (ALDE) nog de meeste kans.

De keuze voor een publiek debat is op zichzelf vreemd

De twee belangrijkste kandidaten komen allebei uit Italië: Gianni Pittella, de huidige fractievoorzitter van de sociaaldemocraten (S&D, met o.a. PvdA) en Antonio Tajani (EVP, met o.a. CDA), een van de huidige vicevoorzitters van het Europees Parlement en oud-Eurocommissaris. Alle kandidaten worden bij dit debat strikt gelijk behandeld, al zijn hun kansen immens verschillend. De kans dat een Britse Groene politica als Jean Lambert gekozen wordt is erg klein, laat staan de Roemeense euroscepticus Laurentiu Rebega.

Straatsburg en bevoegdheden

Martin Schulz heeft het voorzitterschap van het Europees Parlement meer allure en status gegeven. Dit is in hoge mate symbolisch en dus proberen de kandidaten een eigen symboliek over te brengen. De linkse kandidaat van GUE — Eleonora Forenza — profileert zich als een feminist afkomstig uit een generatie die met het bestaande bezuinigingsbeleid in Zuid-Europa te maken heeft gehad. De conservatieve Helga Stevens benadrukt dat ze een buitenstaander is en de Britse Groene politica Jean Lambert zegt dat haar nationaliteit in tijden van de Brexit een voordeel is.

Deze symboliek zal voor Europarlementariërs waarschijnlijk weinig verschil maken, net als de vele standpunten die de kandidaten hier naar voren brengen. De liberale Guy Verhofstadt mag vertellen dat hij meer EU wil en dat het parlement meer bevoegdheden zou moeten krijgen. De kandidaten spreken ook over de vraag of de tweede locatie van het parlement in Straatsburg moet worden afgeschaft. Maar het Europees Parlement gaat helemaal niet over deze zaken en als het er wel over zou gaan, is het niet de EP-voorzitter die de politieke lijn bepaalt.

Weg met de grote coalitie

De plaats waar de voorzitter het meeste verschil kan maken is de zogeheten ‘conference of presidents’ waar de fractievoorzitters en de secretarissen-generaal van de fracties aan deelnemen. Bij deze uiterst besloten vergadering kan de EP-voorzitter zijn stempel drukken, maar het blijft in nevelen gehuld hoe dit precies verloopt. De vraag is vooral of de voorzitter rekening wil houden met de belangen van kleinere fracties. Over dit vraagstuk is door het vertrouwelijke karakter van de conference of presidents geen echt debat te voeren.

De belangrijkste kwestie is of er überhaupt een echt open debat in het Europees Parlement mag plaatsvinden

De belangrijkste kwestie die daarmee resteert is of er überhaupt een echt open debat in het Europees Parlement mag plaatsvinden of dat alles vooraf al wordt voorgekookt. In theorie hoeft er in het EP niets voorgekookt te worden omdat coalitie en oppositie niet bestaan. Onder Schulz werd er vaak vooraf een coalitie gesmeed van sociaaldemocraten en christendemocraten, waardoor de andere fracties niets meer hadden in te brengen. Sociaaldemocraat Pittella benadrukt in dit debat talloze keren dat hij met deze praktijk wil breken.

Die belofte lijkt essentieel om kans te maken. Of dit het debat in het Europees Parlement voor meer burgers aantrekkelijk zal maken, blijft afwachten.