
Steeds vaker zien binnen- én buitenlandse bedrijven ons onderwijs als een interessante markt. Het is mooi dat ondernemingen zo betrokken zijn, maar het moet er niet toe leiden dat zij ook hun stempel op het Nederlandse onderwijs drukken. In dit dossier onderzoekt Follow the Money de keiharde business achter onze scholen.
Profileer- en publicatiedwang: wetenschap in de greep van het geld
Voor open science-project gaat de EU in zee met... Elsevier
Hoe de digitale halsband van Magister de privacy van schoolkinderen nekt
FTM Audio - Gemeentes paaien expats met subsidie op privaat onderwijs
Gemeentes paaien expats met subsidie op privaat onderwijs
Rondje om de school: wel duur, niet bewezen effectief
"Sprinkhaankapitalist" verovert de schoolboekenmarkt
Schoollunch? Leer die kinderen koken!
Wetenschappers en cateraars hongeren naar de verplichte schoollunch
De lobby voor schoollunches draait op volle toeren
Voedselonderwijs: maatschappelijk verantwoord of sluikreclame?
De overheid investeert miljoenen in programma’s voor voedselonderwijs. Deze bieden echter mogelijkheden voor bedrijven en belangenorganisaties om kinderen te bereiken tot in het klaslokaal. Helpen de programma’s kinderen bewuster met voeding om te gaan of is deze vorm van onderwijs gewoon moderne kindermarketing?
Dankzij allerhande afspraken binnen de voedingsindustrie wordt marketing gericht op kinderen steeds verder aan banden gelegd. Tegelijkertijd wordt voorlichting over voedsel steeds verder uitgebreid. De overheid wil ‘kennis over gezonde en duurzame voeding met de paplepel ingieten,’ zeggen de staatssecretarissen Martijn van Dam (Economische Zaken) en Martin van Rijn (Volksgezondheid). Ze willen het voedselonderwijs versterken door middel van nieuwe programma's en stellen bijna 6 miljoen euro extra beschikbaar.
Positief, zou je zeggen. Maar is dat wel zo? Bij één van de belangrijke onderdelen van het voedselonderwijs wordt die paplepel namelijk vastgehouden door bedrijven en belangenorganisaties. In mijn vorige artikel heb ik laten zien hoe bedrijven en belangenorganisaties een commercieel stempel drukken op het voedselonderwijs. Bedrijven hebben ondanks alle afspraken tenslotte nog steeds een sterke prikkel om kinderen kennis te laten maken met hun producten.
Wat het kind niet kent…
Voor die bedrijven is deelnemen aan de voorlichtingsprogramma’s van de overheid misschien wel dé manier om kinderen te bereiken. Het grootste programma, Smaaklessen, is een goed voorbeeld. Het wordt gecoördineerd door het Voedseleducatie Platform, waarvan de leden geen diëtisten of voedingsdeskundigen zijn, maar bedrijven en belangenverenigingen.
Voor bedrijven is deelnemen aan programma’s van de overheid dé manier om kinderen te bereiken
Deze organisaties, waaronder Alpro, Cargill, FrieslandCampina, Nestlé, Rabobank en FNLI, hebben via de ledenraad een adviserende rol binnen het onderwijsprogramma. Ook dragen ze ‘in totaal 50 procent van het budget bij,’ aldus coördinator Rinelle van den Top. Via het topsectorenbeleid wordt de andere helft publiek gefinancierd.
Door mee te doen kan een bedrijf dus én advies uitbrengen in een groot educatief programma, én — commercieel interessant — proberen kinderen te laten ‘wennen’ aan producten in een vertrouwde omgeving: het klaslokaal.
Merktrouw
De factsheet van Het Voedsel Educatieplatform bevestigt dat bovenstaande bedrijven lid zijn, maar vermeldt daar wel direct onder: ‘objectieve educatie is hét uitgangspunt van het Platform. Product- en merkpromotie is uitgesloten, evenals aandacht voor producten buiten de Schijf van Vijf.’ Van den Top laat weten dat merk- en productpromotie ‘volstrekt niet aan de orde is’. Een onafhankelijke toetsingscommissie en raad van toezicht waken over het beleid, zegt ze. ‘Het is dus uiteraard niet aan de orde dat we producten van FrieslandCampina of welk bedrijf dan ook aanraden of promoten.’
Dit zijn simpele geruststellende woorden, maar uit filmpjes van het Youtube-kanaal Smaaklessen (zie afbeeldingen) blijkt dat kinderen wel degelijk een Rabobank-koksmuts op hebben, een keycord van FrieslandCampina om hebben en bijvoorbeeld Appelsientje (product van Frieslandcampina) drinken.
Hier en daar sijpelt wel degelijk enige merkpromotie door
Ondanks de onafhankelijke raad van toezicht en de toetsingscommissie sijpelt hier en daar dus zeker enige merkpromotie door. Hoe dan ook raken de kinderen vertrouwd met de merken die in het schap van de supermarkt staan.
Een medewerker van Foodwatch heeft over de betrokkenheid van bedrijven een helder standpunt: ‘Scholen horen reclamevrij te zijn. Wat aan kinderen verteld wordt, daar moet geen commerciële partij achter zitten.’ Het probleem met producten in het klaslokaal zit hem volgens Foodwatch in de ‘merktrouw’: kinderen leren merken kennen en zijn daardoor eerder geneigd die merken te kiezen. Het kan wel zijn dat de eerste kennismaking via gezonde producten gaat, maar als onder dat merk ook een hele rits ongezonde producten bestaan, worden die ongezonde producten indirect ook gepromoot.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
De Alliantie Stop Kindermarketing ongezonde voeding laat weten dat het onderwerp op de agenda staat, maar vooralsnog ontbreekt een gezamenlijk standpunt. De Hartstichting, een van de partijen binnen de Alliantie, is niet principieel tegen de betrokkenheid van commerciële partijen. ‘Zolang de producten voldoen aan de schijf van vijf en passen binnen een gezond voedingspatroon voor kinderen, er erkende autoriteiten bij betrokken zijn en er geen sluikreclame plaatsvindt, zijn wij niet tegen. Je kunt jezelf de vraag stellen: hoe realistisch is een wereld zonder merken?’
Bedrijven zeggen betrokken te zijn bij het Voedseleducatie Platform in het kader van de programma’s die ze hebben voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. In een reactie zegt FrieslandCampina bijvoorbeeld dat het bedrijf om deze reden educatie op het gebied van voeding en leefstijl stimuleert: ‘Naast een financiële bijdrage om het programma mogelijk te maken, is onze rol in het Voedseleducatie Platform met name te helpen om de koppeling naar de praktijk te maken. Van het noemen of aanbieden van producten of merken is totaal geen sprake; Smaaklessen en Smaakmissies zijn volledig vrij van reclame of verwijzing naar merken.’
‘Een programma zonder merken is niet realistisch’
Na het tonen van de keycords erkent de medewerker van FrieslandCampina dat dit inderdaad wel een reclamemiddel is. Ze zegt echter ook dat het bedrijf pas sinds 2014 bij het Platform betrokken is, terwijl het filmpje in het kanaal Smaaklessen uit 2013 komt. Voor zover de medewerker weet zijn de producten die op de filmpjes te zien zijn door de school zelf aangeschaft, en niet aangeboden door het bedrijf.
Commerciële paraplu
In lijn met het Nederlandse voedingsbeleid — waarbij zoveel mogelijk zaken aan de markt gelaten worden — spraken de FNLI (Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie) en Stichting Reclame Code onlangs (vrijblijvend en zonder al te veel overheidsinmenging) af om kinderidolen van verpakkingen van ongezonde producten te halen. De gezellige Minions, K-3 en Frozen-plaatjes verdwijnen van populaire zoete kinderproducten. Maar terwijl kinderverpakkingen versoberen, opent de overheid met de investering van minstens 6 miljoen euro echter ook meteen weer een achterdeur, door bedrijven en belangenverenigingen te betrekken bij het voedingsonderwijs.
Zo kan het dat dezelfde producenten die Dora of Disneyprinsessen op verpakkingen van zoete producten plakken, ook aan schoolkinderen uitleggen waarom je diezelfde producten beter niet kan kopen. Door de associatie met kinderen en onderwijsprogramma’s komen de bedrijven ook nog eens lekker positief in beeld.
Het lokaas is dus weg, maar met hun stempel op de uitvoering van overheidsprogramma’s hebben de voedselbedrijven wel een effectief alternatief: invloed in kinderonderwijs. Het is een duidelijke neoliberale noot in het Nederlandse voedselonderwijs: duidelijkheid bieden, voorwaarden creëren, maar consumenten lekker zelf laten kiezen — ook als het kinderen zijn.
Wat betreft het filmpje: dit is een filmpje met een overzicht van allerlei activiteiten die te maken hadden met Smaaklessen. Het shot in dit filmpje met de keycords is van de Week van de Smaak uit 2011. Daar was o.a. een congres voor kinderen (VetFitNoord). Op dat congres is ook aandacht besteed aan het vijf jarig bestaan van Smaaklessen (o.a. omdat Pierre Wind bij beide initiatieven betrokken is). Dit congres is niet door het VEP (Voedseleducatie Platform) georganiseerd. Blijkbaar hebben kinderen tijdens dat congres een keycord gekregen.
Het VEP (en wij als partner ook) realiseert zich heel goed dat er in deze tijd grote terughoudendheid moet zijn met betrekking tot reclame en sponsoring op scholen en bij kinderen. Daar staan we allemaal achter en werken we allemaal aan mee. Maar ook wij kunnen niet voorkomen (ook nu niet) dat er af en toe lokale initiatieven zijn (met een plaatselijke supermarkt, een plaatselijke appelkweker of een plaatselijke melkboer) waar een keer iets weggegeven wordt aan kinderen. Alle activiteiten die vanuit het VEP zelf worden georganiseerd en natuurlijk het lesmateriaal zelf is zonder reclame of merken.
Als FrieslandCampina vinden wij het belangrijk dat kinderen ook op school leren waar hun voedsel vandaan komt en wat het voor je doet. Dat zit niet in het standaard curriculum van scholen en kan op deze manier wel mogelijk gemaakt worden.
32 Bijdragen
Roland Horvath 7
Eten is op korte en lange termijn veel belangrijker dan we ons veelal -willen- realiseren. Door het feit dat iedereen buitenshuis werkt raakt het -gezonde, voedzame- voedsel in het gedrang. Nochtans zijn we wat we eten.
Overigens, de praktijk om allerlei voedsel nodeloos te overladen met vet, suiker en tarwe moet ophouden. Tarwe vermindert het verzadigingsgevoel zodat men meer eet. Tarwe wordt zelfs in snoep gemengd. De voedselindustrie mag als een maffia, een misdaadsyndicaat worden gekarakteriseerd.
Nog iets, voedsel productie moet meer lokaal minder globaal om het landbouwareaal en de kwaliteit te vergroten, via invoerrechten. Dus we hebben een combinatie van vrije handel en protectie nodig wat de VS al altijd sedert hun ontstaan in 1787 gehad hebben. NL en BE zijn te klein om kippen en eieren te produceren voor China hoe graag ook sommigen dat zouden willen. Het gaat daarbij niet alleen om het mestoverschot.
De wereldhandel in voedsel is voor meer dan 90% in handen van slechts 4 Grote Multinationale Ondernemingen GMO met een gezamenlijke omzet van 250 miljard per jaar. Dat is economisch ongezond en staatkundig gevaarlijk. Splitsen die vier.
Lydia Lembeck 12
Roland HorvathHet is natuurlijk ook handig om de Jamie Oliver methode toe te gaan passen en veel scholen doen dat al. Minder vet, minder suiker en minder nep. Omdat de ouders dat allemaal nog wel gehad hebben (nep eten van vaak afvalvlees en/of vis en aardappelen) krijgen de kids geen groenten thuis. Hier is het nog niet zo erg, maar dat er objectief onderwijs gegeven moet worden, met de nadruk op moet (vetgedrukt) is een feit dat vaststaat.
Frans
Lydia LembeckYourick Untied 1
FransRoland Horvath 7
Yourick UntiedJan-Marten Spit
Roland Horvather missen overigens wel meer elementaire zaken in het onderwijs.
schoolverlaters hebben typisch geen flauw benul van politicologie (en dus menig volwassene ook niet), en lopen rond met een geromantiseerd beeld van een staatsbestel dat niet bestaat, behalve dan op televisie.
bij extensie, werking en effectiviteit van propaganda.
iedere nederlander wordt geacht de wet te kennen, maar scholen besteden er geen tot amper aandacht aan.
Lydia Lembeck 12
Jan-Marten SpitOeps... BSO.... ik bedoel BASIS SCHOLEN.
Jan-Marten Spit
Lydia Lembeck"Objectieve manieren van lesgeven bestaan ook zonder de wetenschap"
De opties zijn:
a) objectief maar niet feitelijk
b) niet objectief
c) objectief en feitelijk
a is geen lesgeven maar ouwehoeren, b is geen lesgeven maar indoctrineren en c is lesgeven.
dus, 'objectieve manieren van lesgeven' is per definitie wetenschap.
Lydia Lembeck 12
Jan-Marten SpitEn spijkers op laag water zoeken is tamelijk flauw.
Jan-Marten Spit
Lydia Lembeck"En spijkers op laag water zoeken is tamelijk flauw."
nog flauwer dan iets roepen, niet ingaan op op onderbouwde kritiek, en dan het debat proberen te vermijden met een ad-hominem?
als je 1 voorbeeld kan geven van een 'objectieve manier van lesgeven' die niet wetenschappelijk van aard is, beschouw ik je pleidooi om leeringen bloot te stellen aan opinie, religie, onderbuikgevoelens of de medewerker communicatie van een op winst gerichte onderneming niet als een pijnlijke vergissing.
Lydia Lembeck 12
Jan-Marten SpitJan-Marten Spit
Lydia LembeckLydia Lembeck 12
Jan-Marten SpitMaartenH 10
Yourick UntiedLydia Lembeck 12
Yourick UntiedOnderwijs over voeding is wel degelijk noodzakelijk, omdat het aantal mensen dat niet meer kan koken en geen verstand heeft van voedsel, sterk groeit.
Lydia Lembeck 12
FransFrans
Lydia LembeckLeren lezen, schrijven en rekenen is "snel geld willen prevaleren" ? Wat een onzin!
Lydia Lembeck 12
FransAanvullen: https://www.gezondheidsplein.nl/nieuws/kennis-over-gezonde-voeding-ontbreekt-vaak/item119913
Eveline Bernard 5
FransFrans
Eveline BernardJan-Marten Spit
Pieter Ahsmann 5
Lydia Lembeck 12
Pieter AhsmannFrans
Pieter AhsmannZou het te maken hebben met een overheid die door lobby "vers" als term zodanig gedevalueerd heeft dat werkelijk alles wat op de verpakking staat geen enkele echte waarde meer heeft? Wist u dat bijv vlees jaren ingevroren mag worden en daarna bij de eerste ontdooing alsnog als vers mag worden verkocht?
Lydia Lembeck 12
FransWeer
aanvullend:
http://www.komkommernet.nl/komkommer/nieuws/inzicht-belang-gezond-voedsel-ontbreekt/
Pieter Ahsmann 5
FransLydia Lembeck 12
Pieter AhsmannFrans
Pieter AhsmannNiet meteen weer in die standaard extreme maakbaarheidsdenken reflex schieten...
Lydia Lembeck 12
FransPieter Ahsmann 5
FransMarla Singer 7
Er is zat informatie te weten en als je het kaf van het koren scheidt dan zul je genoeg leren om belangrijke keuzes te kunnen maken die je de rest van je leven gaan helpen.
Als je over bepaalde zaken twijfelt kan je het ook aan professionals navragen.
Dat heel veel voeding in de supermarkten vol zitten met ongezonde rotzooi is een feit. (Tot aan suikers in groentes toe.) Dat ze die met allerlei marketing trucjes aan de man proberen te brengen is ook een feit. Dat ze daarbij niet schuwen om via een omweg onze kinderen proberen te indoctrineren is geen nieuw verschijnsel. Dat ze het nu wat meer verdekt proberen is een teken dat hun oude manier van marketing niet goed genoeg (meer) werkt. Wie kent de oude 'schijf van vijf' campagne niet? Dat was ook een verkapte marketing campagne.
Los van wat een overheid wel of niet doet en misinformatie wel of niet toestaat is het de taak van de ouders om hun kinderen (en zichzelf) goed te informeren over voeding. Die verantwoordelijkheid kan en mag je niet overlaten aan de overheid of het bedrijfsleven.
Lydia Lembeck 12
Marla Singer