‘We betreuren de gevonden tekortkomingen ten zeerste en nemen deze zaak heel serieus,’ zei voorzitter van de Raad van Commissarissen van ING Hans Wijers in het persbericht dat afgelopen dinsdag het afscheid van de financiële topman Koos Timmermans begeleidde. Het bericht kwam ruim een week nadat bekend werd dat de bank een megaschikking met het Openbaar Ministerie overeen is gekomen wegens ‘ernstige nalatigheden bij het voorkomen van witwassen.’ Gezien de ernst van de zaak en de vele reacties van ‘stakeholders’, achtte de Raad van Commissarissen het noodzakelijk om ook iemand uit de Raad van Bestuur verantwoordelijk te stellen voor het falen van de bank. 

Mensen die Timmermans kennen, omschrijven hem volgens de Volkskrant als een ‘even aardige als integere bestuurder’ en een ‘bescheiden Rotterdammer’. Mogelijk zou hij zichzelf hebben opgeofferd om de positie van bestuursvoorzitter Hamers te kunnen redden, speculeerde de krant.

Hoe dan ook, de woorden van Hans Wijers deden enkele mensen met een goed geheugen denken aan de zomer van 2012. Destijds was het bestuursvoorzitter Jan Hommen die in verband met een megaboete van 619 miljoen dollar van de Amerikaanse overheid zei dat ING ‘ernstige en onacceptabele’ overtredingen had begaan. De ernstige feiten toonden ‘een heel ander ING dan waar vandaag de dag voor wordt gewerkt,’ zei Hommen. En: ‘Sinds het begin van de onderzoeken heeft ING voortvarende stappen gezet om de naleving van wet- en regelgeving binnen de organisatie te versterken en het besef onder medewerkers van bedrijfsrisico’s te vergroten.’

De man die daar mede voor verantwoordelijk was, zag ruim zes jaar later zijn loopbaan bij ING definitief op oneervolle wijze tot een einde komen: Koos Timmermans. 

Even terug naar die zomer van 2012, toen de feiten rond de eerste megaboete van ING naar buiten kwamen en ING internationaal aandacht trok. Volgens The Office of Foreign Assets Control (OFAC) van het Amerikaanse ministerie van Financiën stroomden er tussen het begin van de jaren 90 tot en met 2007 zo’n 1,6 miljard dollar illegaal over de rekeningen van de Nederlandse systeembank. Het ging om geldstromen die van en naar landen liepen die door de Amerikaanse overheid als ‘schurkenstaten’ werden gezien en op een economische sanctielijst waren geplaatst: Cuba, Iran, Soedan en Libië.

Leidinggevenden van ING in landen als Frankrijk, België, Roemenië, Cuba en Curaçao overtraden opzettelijk de wet. Maar die overtredingen gebeurden niet alleen bij kantoren in het verre buitenland: ook bij de afdeling ING Wholesale op het Amsterdamse hoofdkantoor waren medewerkers jarenlang bezig met het vervalsen van stukken en het verhullen van de identiteiten van klanten.

OFAC formuleerde dat in de schikkingsovereenkomst onder andere op deze wijze:

‘Payment processing manuals developed at ING Havana and NCB instructed employees to give special attention to payment details for any name or company related to Cuba in order to avoid confiscation by unaffiliated U.S. banks. Senior management within ING Curacao, with the knowledge of ING Groep Compliance and Legal, regularly reminded ING Curacao staff, by email and verbally, to avoid Cuba references in payment instructions. Staff members who failed to comply with the instructions were subject to oral reprimands, warning letters, or termination.’

Bankmedewerkers van ING gingen zelfs zo ver dat ze meehielpen om voor enkele Cubaanse banken stempels te vervalsen, zodat de betalingen in de Verenigde Staten geen aandacht zouden trekken. ING droeg daarmee actief bij aan de pogingen om de achterliggende entiteiten voor de Amerikaanse Justitie te verbergen. Uit de schikkingsovereenkomst blijkt bovendien dat de bank het onderzoek van de Amerikaanse autoriteiten probeerde te dwarsbomen.

‘ING werkte niet consequent mee met OFAC waar het om expliciete informatieverzoeken ging,’ zo staat te lezen in de overeenkomst uit 2012 (in handen van FTM, zie hieronder). Wanneer opgevraagde informatie uiteindelijk werd verschaft, ging dat gepaard met ‘grove manipulatie’ (‘heavily redacted’, noemt de overeenkomst het).

‘Misschien ernstiger dan de overtredingen zelf is het gemak waarmee meer dan tien jaar fraude werd uitgevoerd en afgedekt. De direct verantwoordelijken binnen de bank komen er te makkelijk mee weg. Van bankiers mag een vergaande integriteit worden verwacht,’ schreef Het Financieele Dagblad in juni 2012.

Afgelopen dinsdag merkte de krant ook op dat het blazoen van ‘trouwe soldaat’ Koos Timmermans niet geheel onbevlekt was: hij was immers de enig overgebleven bestuurder die er mede-verantwoordelijk voor was dat de bank in 2009 bij de overheid moest aankloppen voor staatssteun. Omdat ING de risico’s van de Amerikaanse hypotheken niet goed had ingeschat, stond de bank op omvallen.

Maar een veel grotere smet op de reputatie van Timmermans, die afgelopen week niet werd benoemd, is zijn rol als verantwoordelijk bestuurder bij de megaschikking met het Amerikaanse ministerie van Financiën in 2012.

Onderdeel van de schikking met de Amerikaanse overheid was dat ING maatregelen zou treffen waarmee het risico in de toekomst voor herhaling van ‘overeenkomstig gedrag’ (‘similar conduct’) zou worden geminimaliseerd. Één van de handtekeningen onder de overeenkomst is die van Koos Timmermans. Ruim zes jaar later komt het Openbaar Ministerie tot de conclusie dat het gedrag van ING niet is verbeterd. Juist de controlemechanismen binnen de bank om integriteitskwesties als witwassen te voorkomen, zijn veronachtzaamd.

‘Uit het onderzoek is gebleken dat ING NL over een lange periode structureel te weinig heeft geïnvesteerd in het voldoen aan zijn wettelijke verplichtingen,’ schreef het OM in het begeleidende feitenrelaas. Geld verdienen was voor ING belangrijker dan het waarborgen van zijn poortwachtersfunctie bij het bestrijden van financieel economische criminaliteit. Oftewel: ‘business boven compliance’.

Ralph Hamers is de man van de business, zo bleek al bij aanvang van zijn bestuursvoorzitterschap. Bankiers moesten verkopers zijn, volgens Hamers: ‘Sales, sales sales, wordt het credo.’ Maar Koos Timmermans was de man die verantwoordelijk was voor compliance. Zo bleek ook overduidelijk uit de schikkingsovereenkomst met OFAC van het Amerikaanse ministerie van Financiën.

Of OFAC zich vorige week bij ING heeft gemeld, wil woordvoerder Raymond Vermeulen niet zeggen. Hij kan wel zeggen dat de Amerikaanse toezichthouder SEC zich meldde en ‘die heeft laten weten dat zij geen nadere stappen zullen nemen’. Volgens de ING-woordvoerder zijn de maatregelen die in 2012 met OFAC werden overeengekomen ook ‘uitgevoerd zoals afgesproken’.

Advocaat en voormalig officier van Justitie Robert Hein Broekhuijsen is voor zijn cliënt Sam van Doorn al jaren bezig met ING: ‘ING heeft jarenlang meegewerkt aan honderden dubieuze betalingen per jaar, waarvan het destijds helder had moeten zijn dat deze geen andere strekking konden hebben dan belastingontduiking en witwassen,’ zei Broekhuijsen eind vorig jaar tegen FTM. Volgens de voormalig officier van justitie maakte ING zich hiermee schuldig aan ‘schuldwitwassen’. Zijn cliënt Van Doorn heeft vorige week aangekondigd via een artikel 12-procedure bezwaar aan te willen tekenen tegen de schikking van het OM met ING.

Broekhuijsen zet nu ook vraagtekens bij de rol van Timmermans. ‘Hij wist sinds 2012 als geen ander dat de compliance binnen ING niet op orde was. Hij wist ook dat er niet genoeg in werd geïnvesteerd en wist dus ook dat er opnieuw problemen zouden kunnen ontstaan. Ik vraag me af of het Openbaar Ministerie dit heeft onderzocht. Het OM kon niemand vinden die schuldig was, maar dat is moeilijk vol te houden.’