Het Functioneel Parket doet strafrechtelijk onderzoek naar een joint venture van KPMG en een projectontwikkelaar, waarin de ontwikkeling van het nieuwe hoofdkantoor in Amstelveen is ondergebracht. De joint venture en de projectontwikkelaar (het in Vught gevestigde bedrijf Meijon) worden verdacht van belastingfraude over 2009 en 2010 en valsheid in geschrifte. Reeds een aantal jaren zoemde het rond dat de partners van KPMG privé grote bedragen hadden verdiend met een fiscale constructie waarbij het oude hoofdkantoor, dat enkele honderden meters van het nieuwe hoofdkantoor lag, werd verlaten voor het nieuwe hoofdkantoor. Hoewel dit niet de eerste fraudezaak en ook niet de tweede, de derde, de vierde of de vijfde fraudezaak is waarbij KPMG betrokken is, heeft KPMG met deze zaak wel een duidelijke grens overschreden.

Criminele zelfverrijking

In een eerdere column over de zaak KPMG Ballast Nedam constateerde ik dat het voortbestaan van KPMG door die fraudezaak nog niet serieus bedreigd werd. Daarvoor had ik twee argumenten. Het eerste argument was dat de Europese Commissie en de andere leden van de big four (Deloitte, Ernst & Young en PwC) bezwaren hadden tegen verdere concentratie van de big four tot een big three. Mijn tweede argument was dat het frauduleus meedenken met cliënten voor elke grote accountantsorganisatie tot op zekere hoogte voor klanten een aantrekkelijke commerciële presentatie is. Dat is het nog steeds maar met het onderhavige fraudeonderzoek is iets nieuws aan de hand. KPMG heeft een duidelijke grens overschreden door niet alleen mee te werken met frauduleus gedrag van cliënten maar lijkt ditmaal uitsluitend ten eigen bate tot frauduleus gedrag te zijn afgedaald.

Die nieuwe insteek kan voor veel controle – en adviesklanten van KPMG een reden zijn om bij KPMG te vertrekken

  Het fiscaal gesjoemel met het nieuwe hoofdkantoor en het vermoedelijk misdrijf van valsheid in geschrifte hing in geen enkel opzicht samen met de belangen van enige cliënt en was ook in geen enkel opzicht gericht op hulp of verdediging van een controle- of adviescliënt. Het onderzoek richt zich in dit geval puur op criminele zelfverrijking van de partners.

Modderpoel

Die nieuwe insteek kan voor veel controle – en adviesklanten van KPMG wel degelijk een reden zijn om bij KPMG te vertrekken. Het eigen, grote en gereputeerde, adviesbureau KPMG Meijburg dreigde in deze modderpoel ten onder te gaan maar kreeg vanochtend een enorme opsteker doordat dagblad De Telegraaf wist te melden: “Pikant is verder dat KPMG belastingadviezen over de bouwkosten, afkomstig van hun eigen top-fiscalisten bij KPMG Meijburg, naast zich neer heeft gelegd.” Deze mededeling, althans dit feit, kan niet alleen de redding vormen voor KPMG Meijburg maar zou ook de ondergang van KPMG Accountants kunnen betekenen. Dit betekent namelijk dat KPMG accountants willens en wetens op fraudebestrijding gericht advies aan de laars heeft gelapt. Voor een adviesbureau is deze gang van zaken fnuikend.

De belastingadviseurs kunnen zich positief profileren door afscheid te nemen van KPMG accountants

Een eventueel uiteenvallen van het KPMG concern zal vermoedelijk beginnen met het uittreden van KPMG Meijburg. Die belastingadviseurs kunnen zich positief profileren door afscheid te nemen van KPMG accountants. Bovendien kunnen zij het zich ook nauwelijks veroorloven om langer samen te werken met accountants die zich aan fiscale fraude hebben schuldig gemaakt. KPMG Meijburg moet wel geweten hebben dat hun adviezen door KPMG accountants zijn genegeerd en zij kunnen nauwelijks verbaasd zijn over het onderzoek door het openbaar ministerie. Voor KPMG Meijburg is het nu een uitgelezen moment om afscheid te nemen van KPMG accountants. Zij hebben bewezen dat zij kennelijk hun fiscale adviezen niet door hun klanten laten schrijven, maar ze zelf naar beste weten opstellen.

Schuldbekentenis

De voormalige bestuurder van KPMG, Jaap van Everdingen, had de leiding over de joint venture waarin het nieuwe hoofdkantoor was ondergebracht. Hij heeft zich als zodanig afgemeld, maar bovendien heeft hij zich als partner van KPMG afgemeld. Dat kan moeilijk anders dan als een schuldbekentenis geïnterpreteerd worden. Bovendien moet rekening worden gehouden met strafrechtelijke vervolging van Jaap van Everdingen. De beslissing om de fiscale adviezen van KPMG Meijburg in de prullenbak te gooien en eventuele valse aangiften te doen moet formeel gesproken door hem genomen zijn. Wellicht dat hij al op de hitlijst van het OM staat maar wanneer dat niet zo is kan hij er elk moment op terecht komen. Echter, zijn verdwijning uit de totale KPMG organisatie is niet alleen een schuldbekentenis. Het is ook een offer want alle partners van KPMG hebben geprofiteerd van de fiscale constructies en fiscale aangiften. Het zou opmerkelijk zijn wanneer die partners niet geweten zouden hebben dat de fiscale adviezen van KPMG Meijburg in de prullenbak verdwenen zijn. Het vertrek van Jaap van Everdingen past in een schema waarbij de andere partners van deze wetenschap vrijgepleit moeten worden. Wanneer ook andere partners van de eventueel gepleegde fiscale fraude hebben geweten zou vaststaan dat KPMG echt een criminele organisatie is geweest. De aanzet voor het vrijpleiten van de andere partners is reeds gegeven door de eigen huisadvocaat (De Brauw Blackstone) als externe onderzoeker te presenteren en met een onderzoek naar de gang van zaken te belasten. De Brauw Blackstone zal vermoedelijk oog hebben voor de mate waarin de andere partners via notulen of e-mails op de hoogte zijn gebracht van de gang van zaken. Het is niet bekend of het OM reeds beslag heeft gelegd op die zaken, maar ook al zou het OM die documenten reeds in veiligheid hebben gesteld, dan nog zal De Brauw Blackstone zich vermoedelijk meer concentreren op het strafrechtelijk vrijpleiten van de andere partners dan op het verrichten van enig onderzoek. De gang van zaken illustreert eens te meer het standpunt dat ik reeds jaren geleden formuleerde namelijk dat de accountantscontrole weinig zinvol is. Een andere illustratie van die stelling is dat de Europese Centrale Bank zelfstandig de balansen van alle grote banken in de eurozone zal gaan onderzoeken om te bezien of de betreffende banken nog wel voldoende levensvatbaarheid hebben. De directie van de ECB hecht kennelijk, en terecht, geen waarde aan alle onvoorwaardelijk goedkeurende verklaringen die bij die bankbalansen zijn afgegeven.   Pieter Lakeman is voorzitter van de Stichting SOBI en is adviseur, ook bij het indienen van tuchtklachten.