Voormalig EU Commissaris voor Handel Karel De Gucht had een moeilijke maand, afgelopen oktober. Eerst moest hij op 9 oktober het, al eerder uitgelekte, TTIP mandaat openbaar maken. ‘I’m delighted’, zei hij daarover. Vervolgens moest hij op 30 oktober instemmen met een verzoek om zich door het Europese Hof van Justitie te laten adviseren over de status van handelsakkoorden. Hierover zei hij: 'I have been saying for months that we need to clarify the interpretation of the Lisbon Treaty as regards trade matters.’

Bilateraal verdrag

Hoe hangen De Guchts ‘delighted’ en ‘clarify’ nu met elkaar samen? Het aankomende handelsverdrag TTIP is een bilateraal verdrag. Dit betekent dat er wordt onderhandeld over een verdrag dat betrekking heeft op afspraken tussen afzonderlijke landen, in dit geval de Verenigde Staten (VS) en een Europees land. Toch onderhandelen bij TTIP de Europese lidstaten niet mee. De Europese Commissie onderhandelt namens de lidstaten met de VS, dit is een stuk effectiever volgens de Commissie. Europese lidstaten zijn verontrust vanwege de vergaande bevoegdheid van de Commissie in de onderhandelingen, die mogelijk tornt aan nationale regelgeving. En vanwege de aanhoudende storm van kritiek op het verdrag in het algemeen. In juni 2014 vroegen 21 verschillende Europese parlementen – onder leiding van de Nederlandse Tweede Kamer – aan de Commissie om TTIP als een ‘gemengd akkoord’ te bestempelen.

Gemengde akkoorden sluit de Europese Commissie af na goedkeuring van zowel het Europees Parlement, als van alle 28 lidstaten afzonderlijk

Gemengde akkoorden sluit de Europese Commissie af na goedkeuring van zowel het Europees Parlement, als van alle 28 lidstaten afzonderlijk. Dit in tegenstelling tot eenzijdige akkoorden, die niet door de lidstaten hoeven te worden geratificeerd. Als TTIP zo’n gemengd akkoord wordt, is ratificatie per afzonderlijke lidstaat dus verplicht. Op 16 oktober zegde de Commissie toe het handelsverdrag door nationale overheden te laten ratificeren ‘als dit nodig blijkt te zijn’.

Gemengd akkoord of niet?

Over de vraag wat nu precies een gemengd akkoord inhoudt – en of TTIP hieronder moet vallen – is veel onduidelijkheid. De Gucht noemde het dan ook slechts ‘waarschijnlijk’ dat TTIP de status van een gemengd akkoord zal krijgen. Naar aanleiding van de het verzoek van de lidstaten vroeg De Gucht het Europese Hof van Justitie op 30 oktober 2014 om te bepalen wat de bevoegdheden zijn van de Commissie in het onderhandelen van bilaterale handelsakkoorden. Hij verpakte dit verzoek door in eerste instantie de status van het handelsverdrag tussen de EU en Singapore op te vragen. In die aanvraag wordt al wel een toespeling op TTIP gedaan gemaakt: ‘In case of the EU-US trade talks, for instance, there will most likely be a number of elements that will require ratification by national parliaments.‘

Het verzoek ligt nog altijd op het bureau van de Commissie

Het Europese Hof van Justitie heeft sinds De Guchts uitspraak van 30 oktober nog altijd geen verzoek van de Commissie ontvangen. Uit navraag bij de Commissie blijkt dat het verzoek van De Gucht nog altijd op het bureau van de Commissie ligt. Volgens een woordvoerder van de Commissie Handel (DG Trade) is indienen van het verzoek ‘overgelaten aan de Commissie Juncker’. Momenteel werkt de juridische afdeling van de Commissie hieraan. Vragen betreffende deze zaak werden in eerste instantie afgedaan door te wijzen op het kern van het verzoek: wat zijn de bevoegdheden van de Commissie met betrekking tot het handelsverdrag tussen Europa en Singapore? De woordvoerder erkende wel dat de uitspraak ook voor TTIP van belang kan zijn, maar over ‘de grondwettelijkheid van TTIP kan enkel worden besloten als het volledig uitonderhandeld is.’ De huidige Commissaris voor Handel Cecilia Malmström zei bij haar ‘Commission Hearings’ op 29 september 2014 dat TTIP waarschijnlijk een gemengd akkoord wordt, en dus de goedkeuring moet krijgen van alle 28 lidstaten afzonderlijk. Er moet volgens Malmström - die afgelopen maandag in The Guardian een vurig pleidooi hield voor TTIP - nog wel ‘clarity’ komen over de precieze macht van de Commissie met betrekking tot het afsluiten van handelsakkoorden.

‘They screwed it’

In een recent interview zegt Oud-EU Commissaris voor Handel Pascal Lamy (een voorganger van De Gucht) en later de hoogste baas bij de World Trade Organization (WTO) – op z’n zachtst gezegd – ongelukkig te zijn met de werkwijze van de Commissie omtrent TTIP. Met name de aanvraag om van TTIP een gemengd akkoord te maken, valt slecht bij Lamy. Hiermee belast de Commissie zich met een ‘enorme complexiteit’ is te lezen in het interview. Ook het gebrek aan transparantie van de Commissie vindt Lamy een slechte zaak. Hij concludeert: ‘They screwed it.’

 Lamy is niet te spreken over de competenties van de nationale overheden. Ze zullen enkel ‘onzinnige zaken’ toevoegen aan TTIP

Lamy is ook niet te spreken over de competenties van de nationale overheden. Ze zullen enkel ‘onzinnige zaken’ toevoegen aan TTIP zegt hij. Cruciaal voor de toekomst van TTIP is volgens Lamy om de Duitsers over te halen: ‘If you can’t win over German public opinion, it’s going to be tough. It’s the country that so far has been the anchor of EU trade policy – pro open trade, with a proper understanding of how it works – which has drifted and turned anti TTIP. This is a serious problem’.

Tweede Kamer mag het zeggen

Als TTIP de status van een gemengd akkoord krijgt, zal de Tweede Kamer zich over de goedkeuring mogen buigen. Voor goedkeuring van bilaterale handelsverdragen is de regering immers verplicht de Tweede Kamer te raadplegen. Vorig jaar op 20 februari 2014 vroeg Tweede Kamerlid voor Groenlinks Jesse Klaver in een motie om duidelijkheid over de vraag of de Tweede Kamer inderdaad geraadpleegd zal worden. Op 29 oktober 2014 vroeg Tweede Kamerlid voor SP Jasper van Dijk aan de Minister of TTIP ter goedkeuring aan de parlementen van de Europese lidstaten worden voorgelegd. Minister van Buitenlandse Handel Lilianne Ploumen reageerde instemmend op 19 november 2014: ‘CETA en TTIP hebben daardoor een gemengd karakter. Dit betekent dat de akkoorden door zowel de EU als de lidstaten goedgekeurd zouden moeten worden. Het kabinet zet daarop in, samen met andere lidstaten. Ik zie mij daarin gesteund door het initiatief van uw Kamer om samen met andere nationale parlementen de Commissie te verzoeken om TTIP aan te merken als gemengd akkoord.’

Voor of tegen TTIP?

Als TTIP wordt behandeld in de Tweede Kamer is het goed mogelijk dat verdrag alsnog wordt goedgekeurd. Op de vraag wat de verschillende partijen zouden stemmen in de Tweede Kamer als ze TTIP nu kregen voorgelegd antwoordde alleen de SP met een stellig ‘nee’. Groenlinks is tegen TTIP in de huidige vorm en zegt: 'het is onwaarschijnlijk is dat we hier voor gaan stemmen'. De VVD kon nog geen antwoord geven omdat de onderhandelingen nog bezig zijn en zal het ‘eindresultaat toetsen op de vraag of dit verdrag Nederland welvarender maakt’. D66 wilde ook nog niet vooruitlopen op de zaak. Wel geeft een voorlichter aan: ‘D66 staat open voor handelsverdragen. Daarbij zullen we de inhoud kritisch beoordelen.’ De Partij van de Arbeid, het CDA en de PVV hebben nog niet gereageerd. Voorlopig zijn de onderhandelingen over invulling van het vrijhandelsakkoord TTIP tussen de EU en de VS nog gaande. Pas bij overeenstemming moeten - mogelijk - de 28 lidstaten hun goedkeuring geven. In Nederland is die goedkeuring de taak van de Tweede Kamer. Volgens oud-commissaris Lamy is een snel besluit rondom TTIP nog niet waarschijnlijk: ‘The notion that it can be done in two years is either a huge lie, which is what politicians should not do, or a deep misunderstanding of what they were after, which is also worrying.’