
Van stikstofcrisis tot dierenwelzijn: Follow the Money onderzoekt de belangen in de dierenbusiness. Lees meer
De intensieve veehouderij speelt in veel hedendaagse vraagstukken een centrale rol: de stikstofcrisis, de uitstoot van broeikasgassen, de opkomst van zoönosen. Follow the Money onderzoekt de belangen in de dierenbusiness.
Nederland heeft de ambitie de wereld te voeden met vlees, eieren en zuivelproducten. Jaarlijks exporteren we voor ruim 16 miljard euro aan vlees (8,7 miljard) en zuivel (8,2 miljard). Daar staat tegenover dat we granen en soja moeten importeren (ter waarde van zo’n 3 miljard euro) om al onze koeien, varkens, geiten en kippen te kunnen voeden.
Intussen wordt de grootschalige vleesindustrie een steeds groter probleem. Ze legt meer en meer beslag op de schaarse ruimte, vergiftigt de bodem en het (drink)water, en staat aan de wieg van dierziekten die soms ook mensen kunnen treffen (Q-koorts). En dan de dieren zelf. Steeds minder mensen vinden het acceptabel dat ze louter omwille van onze honger naar vlees worden geboren, vetgemest en geslacht.
In dit dossier onderzoekt Follow the Money de belangen achter de vleesindustrie, of en hoe er veranderingen mogelijk zijn, en welke krachten een omwenteling in de weg staan.
Stoppen en hun grond verkopen aan de overheid voelt als ‘verraad’ voor deze boeren
Hoe komen we uit de stikstofcrisis? De zeven brandende kwesties in de landbouw
Wiebe Draijer hoopte de Rabo en de landbouw te vergroenen – hij bleef steken in gepolder
Remkes’ revolutie: VVD-veteraan verbouwt Nederland
Provincies bleven op grote schaal vergunningen verlenen voor controversiële ‘stikstofarme’ stallen
Een kwart van Nederland is voor koeien, en die grazen het kapot
Meer verdienen met minder vee? Het kan, als de boer het wil
Landbouwmiljonairs en minimumlonen: Europees subsidiebeleid vergroot ongelijkheid onder boeren
Boeren grijpen kunstmestcrisis aan om hun mestoverschot te lozen
Poetin zet ook de Nederlandse boer het mes op de keel
Het is oorlog in Europa: met de Russische invasie van Oekraïne is voor het eerst sinds 1968 een Europees land binnengevallen. Welke gevolgen heeft dit conflict voor Nederland en Europa? Lees meer
Het is oorlog in Europa: met de Russische invasie van Oekraïne is voor het eerst sinds 1968 een Europees land binnengevallen. Welke gevolgen heeft dit conflict voor Nederland en Europa?
In dit dossier zoeken we uit wat de geldstromen van en naar Rusland ons vertellen. We analyseren de rol die Nederland speelt in het schaakspel van de Russische machthebbers en schatrijke oligarchen – van Groningen, de Zuidas tot en met Den Haag.
Podcast | Heleen over de Linden: ‘Een autoritaire leider wegkrijgen lukt eigenlijk nooit met sancties’
Geld, voedsel, generators: alles is welkom, maar waar blijven de zware wapens?
Dit zijn de 11 Russische oligarchen die te machtig zijn voor de Europese sanctielijst
Follow the Money in Kyiv: zo houdt Oekraïne zijn economie draaiende
De gaslobby maakte ons afhankelijk van Rusland en bepaalt nu wéér het beleid
Hoe de mentor van Baudet een schakel werd in Poetins pr-machine
Europa rekent zich rijk met afromen van ‘droomwinsten’ op elektriciteit
Wat heeft Gazprom nog te zoeken in de Noordzee?
Poetins wanhoopsmobilisatie
Uitputtingsslag Oekraïne: wie breekt het eerst?
Een van de grote kalimijnen in Rusland en Belarus waar grondstoffen worden gewonnen voor kunstmest. © Viktor Drachev
Poetin zet ook de Nederlandse boer het mes op de keel
De oorlog in Oekraïne raakt niet alleen de mondiale graanproductie, maar ook de productie van kunstmest. Schaarste aan grondstoffen en hoge gasprijzen maken chemische meststof peperduur. Boeren en fabrikanten maken zich zorgen over de toekomst van hun bedrijven. Dat dwingt de land-en tuinbouwsector tot drastische keuzes. Of de boeren nu willen of niet, het voedselsysteem gaat op de schop.
- Hoge gasprijzen door de oorlog in Oekraïne raken de Nederlandse boer en de kunstmestfabrikant.
- De boer moet veel meer voor zijn kunstmest betalen, en ziet dat niet terug in hogere prijzen voor zijn producten.
- Fabrikant Yara is een grootverbruiker van gas voor de productie van zijn stikstofkunstmest. De Nederlandse vestiging in Sluiskil draait nog, maar in Frankrijk en Italië heeft het bedrijf al fabrieken stil moeten leggen vanwege te hoge productiekosten. Yara stond al voor de enorme opgave om zijn afhankelijkheid van aardgas terug te brengen, en die opgave is alleen maar nijpender geworden.
- Ondertussen gaan er stemmen op om de verduurzaming van de landbouw op de lange baan te schuiven, om de voedselzekerheid in Nederland niet in gevaar te brengen.
- Onzin, zeggen deskundigen: we krijgen hier geen lege schappen, en het is alleen maar verstandig om minder kunstmest en bestrijdingsmiddelen te gebruiken.
- Dit is deel 1 van een tweeluik over dit aspect van de mestproblematiek.
Deze zomer kunnen ze hun suikerbieten, zomergerst en aardappelen nog telen en oogsten, vertelt Evelien Drenth, akkerbouwer uit het Oost-Groningse Vlagtwedde. ‘Maar in de herfst weet ik niet hoe we het gaan doen.’ De prijzen voor kunstmest zijn vervijfvoudigd sinds afgelopen september, zegt ze, en de voedselprijzen zijn nog niet even hard meegestegen. Drenth maakt zich dus zorgen over de toekomst van haar bedrijf, net als veel akkerbouwers die zij via haar werk bij LTO Nederland en het Gronings Agrarisch Jongeren Kontakt spreekt.
‘In september hebben we het geld van de oogst nog niet binnen en moeten we al wel gaan investeren voor het volgende jaar. Het gaat er dan echt om spannen hoe ver de bank wil meegaan in je rekening-courant. Niemand heeft al kunstmest klaarstaan voor 2023.’
Wat heeft Vladimir Poetin hiermee van doen?
Heel veel, want het bemesten van akkers en weides is een kwestie van geopolitiek. Al voordat hij Oekraïne binnenviel, beperkte de Russische president de uitvoer van grondstoffen voor kunstmest, zoals kalium en fosfaat. Rusland – en bondgenoot Belarus – hebben daar grote voorraden van.
Ook ammoniumnitraat, een van de belangrijkste grondstoffen van kunstmest, ging al nauwelijks meer de grens over.
Na de invasie van Oekraïne schoten de prijzen van kunstmest omhoog, deels door de schaarste van de grondstoffen en deels door de stijging van de gasprijzen. Inmiddels wil Poetin niet alleen het gas, maar ook de Russische kunstmest en de grondstoffen daarvoor in roebels betaald krijgen.
Productie stilgelegd
Op een woensdagmiddag in maart staat Follow the Money op het industrieterrein van het Zeeuws-Vlaamse Sluiskil, waar de grootste kunstmestfabriek van Nederland is gevestigd. De Europese productielocatie van het Noorse concern Yara beslaat het volledige industrieterrein van in totaal 140 hectare, en roept associaties op met de Rotterdamse en Amsterdamse havens en Chemelot in Geleen. Met drie ureumfabrieken, twee ammoniumnitraatfabrieken, een grote kade waar jaarlijks 600 zeeschepen en 1.000 binnenvaartschepen uit de hele wereld worden geladen, zo’n 35.000 trucks en meer dan 1.000 treinwagons, is het een gigantisch industrieel complex.
Yara lijdt ook onder de oorlog, bevestigt hoofd externe relaties Gijsbrecht Gunter. Niet zozeer door een tekort aan grondstoffen, maar als grootste gasgebruiker van Nederland merken ze vooral dat de gasprijzen door het dak gaan. ‘Normaal betalen we tussen 15 en 25 euro per megawattuur. Vorig najaar was dat gestegen tot 70 á 80 euro. Na het uitbreken van de oorlog is dat 100 euro geworden. Enkele weken geleden zelfs met een uitschieter naar 345 euro per megawattuur.’ En dat heeft grote gevolgen, omdat de productie van stikstofkunstmest veel gas vraagt. ‘Wij verbruiken hier 2 miljard kuub gas per jaar, en 80 procent daarvan is grondstof voor onze kunstmest.’
Hoeveel Russisch gas de fabriek normaliter gebruikt, is onduidelijk vanwege het wisselende aanbod op de spotmarkt waar Yara inkoopt. Wel duidelijk is dat de prijsstijgingen hun tol eisen. Twee productielocaties, een in Le Havre (Noord-Frankrijk) en een in Ferrara (Noord-Italië), werden half maart tijdelijk stilgelegd omdat de productie daar niet meer rendabel is. ‘Medewerkers vragen ons weleens of ze nog wel bij het juiste bedrijf zitten’, zegt Gunter. ‘In de media wordt het soms geframed alsof wij hier zo verliefd zijn op aardgas. Dat is niet zo. Als zich morgen een alternatief aandient, zeggen we: graag.’
Catastrofe op catastrofe
Gunters ceo Svein Tore Holseth schetste half maart een inktzwart perspectief tegenover CNN. ‘Het is niet de vraag óf er een mondiale voedselcrisis komt, maar hoe groot die zal zijn.’ Dat komt overeen met de woorden van de baas van het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties, David Beasley. Niet alleen de wegvallende graanproductie draagt bij aan een voedselcrisis, zei hij, maar ook de tekorten aan kunstmest uit Belarus en Rusland. ‘Als je de gewassen geen kunstmest geeft, zal je opbrengst met minstens 50 procent afnemen. Dus we aanschouwen de komende maanden wat een catastrofe kan zijn boven op een catastrofe.’ De voedselcrisis kan dan ‘verder gaan dan wat we sinds de Tweede Wereldoorlog hebben gezien’, aldus Beasley, omdat landen als Jemen, Afghanistan en Zuid-Soedan al voor de oorlog in Oekraïne van voedselhulp afhankelijk waren.

Yara Sluiskil draait dus nog, ondanks de gasprijzen. Hemelsbreed 30 kilometer naar het oosten heeft een concurrent wél de productie gestaakt: EuroChem Antwerpen, met vierhonderd werknemers en een jaarlijkse productie van 2 miljoen ton kunstmest (ter vergelijking: Yara Sluiskil produceert 3,5 miljoen ton). De deuren van Eurochem sloten niet vanwege de gasprijzen, maar door de Europese sancties tegen Poetin-gezinde oligarchen. EuroChem-eigenaar Andrej Melnitsjenko is uit de raad van bestuur gestapt. De zakenman – die ook al moest toezien hoe zijn superjacht van een half miljard euro aan de ketting werd gelegd – zou zijn aandelen inmiddels aan zijn vrouw hebben overgedragen.
‘De kunstmesthandel staat op zijn kop door de oorlog’, is de conclusie van Robin Wolf van groothandel in meststoffen Triferto. En dan komt er voor de Benelux nog de uitval van grote producent EuroChem bij, zegt hij tegenover Follow the Money, ‘daar heeft iedereen in de handel last van.’
Koffiedik
Voorlopig is er in dit deel van de wereld van een voedselcrisis nog geen sprake, zeggen de experts die Follow the Money raadpleegde. De wegvallende graantoevoer en de stokkende kunstmestproductie zijn op dit moment nog te dragen. ‘De meststoffen voor de eerste snede zijn uitgeleverd en de eerstkomende weken kunnen we blijven leveren’, zegt Robin Wolf over zijn voorraden. ‘Wat er daarna gaat gebeuren is echt koffiedikkijken.’
‘De voedselprijzen stijgen, maar we krijgen geen lege schappen,’ stelt akkerbouwdeskundige André Hoogendijk van BO Akkerbouw. ‘Wij zijn een welvarend land, we zullen alleen ondersteuning moeten bieden aan mensen met een kleine beurs. De klappen vallen in Afrika en Zuidoost-Azië, waar ze afhankelijk zijn van graanimporten uit Oekraïne of grondstoffen voor kunstmest uit Belarus en Rusland.’
Ook Louise van Schaik, grondstoffenexpert bij Instituut Clingendael, wijst op de effecten van de oorlog voor het Midden-Oosten en Afrika. ‘In de jaren 2008, 2009 waren er ook exportrestricties vanuit Oekraïne en Rusland, omdat de oogsten daar toen te lijden hadden onder de droogte die ontstond door klimaatverandering. Rusland beperkte destijds ook de kunstmestexport als middel tegen de inflatie. Daarna gingen mensen in Tunis de straat op uit protest tegen de hoge broodprijzen. Overheden in de Arabische wereld subsidiëren vaak de eerste levensbehoeften, omdat mensen anders de straat op gaan.’
Mestoverschot
Nederland heeft een relatief grote veehouderij die veel mest levert, aldus André Hoogendijk, meer dan in andere Europese landen. ‘De verhouding bij ons is twee derde dierlijke mest en een derde kunstmest voor de bemesting van gewassen en grasland. Wij moeten vooral de mest op de goede plek krijgen. Sommige regio’s hebben een mestoverschot, terwijl een akkerbouwer in Noord-Groningen lastig dierlijke mest uit de omgeving kan betrekken.’
Hoogendijk verwacht dat ‘de markt’ zich aanpast aan de door de oorlog ontstane situatie. ‘Tegenover de hogere prijs voor tarwe staan ook hogere kosten voor kunstmest. Boeren kijken uiteraard naar het saldo. In de praktijk zien we dat er iets meer zomertarwe is gezaaid dit jaar, maar het gaat om een verschuiving binnen de bandbreedte van afgelopen jaren. Een echte verschuiving in het bouwplan van akkerbouwers kan pas in 2023 plaatsvinden.’
De meeste akkerbouwers die boerin Evelien Drenth kent, hebben vaste leveringscontracten met verwerkende fabrieken, bijvoorbeeld met de coöperatie Cosun, die uit de bieten suiker wint. Inzetten op een ander gewas, omdat dat meer geld oplevert, heeft dan weinig zin. ‘Als je minder of meer suikerbieten wilt leveren moet je je aandelen van de coöperatie met bijbehorende leveringsplichten verkopen. Als meer telers dit doen, daalt de uitbetalingsprijs voor iedereen die aan die fabriek levert.’
In Nederland zijn geen voedselprotesten te verwachten, en de boeren zullen waarschijnlijk niet naar het Malieveld trekken. ‘Boeren gaan nu sommetjes maken, zoals je in de handboeken leest. Het economisch optimum komt anders te liggen’, legt Gijsbrecht Gunter uit. ‘Loont het nog wel om die laatste kilo kunstmest aan de gewassen te geven, wat is dan de meeropbrengst?’
In de vakpers wordt daarom gerekend met 10 procent minder kunstmestgebruik. Dat hoeft niet, denkt Gunter. ‘De tarweprijs is nu zo’n 340 euro per ton. Maar een boer kan er ook op speculeren dat hij straks wel 400 euro kan krijgen en de gestegen kunstmestprijzen wel weer terugverdient. De gewassen die nu groeien moeten vaak in de komende maanden nog verkocht worden, dus daarin zit een ondernemersrisico.’
Druk op het voedselsysteem
Ook al blijven de effecten op de Nederlandse voedselvoorziening beperkt, toch zal de oorlog een aantal debatten op scherp zetten, denkt Louise van Schaik. ‘Ik zat laatst in een forumdiscussie, georganiseerd door LTO. Daar werd gesteld dat onze voedselzekerheid in het geding is en we meer zelfvoorzienend moeten worden – voedselsoevereiniteit dus. Dat kan natuurlijk geen kwaad, maar we produceren nu veel ‘luxeproducten’ voor de export, zoals bloemen, vlees en kaas – niet per se eerste levensbehoeften. En veel van het graan dat we nu importeren, gebruiken we voor veevoer. Dus zo nijpend is de situatie niet. Maar we kunnen wel fellere debatten verwachten over thema’s als landgebruik voor veevoer, bloementeelt of zonneparken, en over de btw-tarieven voor voeding. Er komt meer druk op ons voedselsysteem te staan.’
Er klinkt nu inderdaad een roep om verduurzaming van de landbouw in de ijskast te zetten, constateert ook André Hoogendijk, ‘maar dat is totaal niet logisch. Verduurzaming van de akkerbouw betekent dat je met minder kunstmest en minder gewasbeschermingsmiddelen toch een goede productie behaalt. Dat lijkt me gegeven de hoge voedselprijzen op dit moment relevanter dan ooit. Dat moet je dus juist doorzetten.’
Immense opgave
Bij Yara Sluiskil ligt ook een levensgrote kwestie op tafel: hoe de afhankelijkheid van (Russisch) gas voor kunstmestproductie verminderen – en daarmee de CO2-uitstoot terugbrengen? Die opgave was al immens, en heeft alleen maar meer urgentie gekregen.
Met het enorme gasverbruik prijkt Yara Sluiskil op dit moment in de top 10 van de grote uitstoters in Nederland. Het gas is nodig om waterstof te maken, dat met stikstof die uit de lucht wordt gehaald reageert tot ammoniak in het befaamde Haber-Boschproces. Die uitvinding heeft de mensheid vooruitgeholpen, maar wel tegen een enorme klimaatbelasting. Yara heeft plannen om die ‘grijze’ waterstof ‘groen’ te maken met behulp van elektrolyse. Een deel van die elektriciteit zou opgewekt kunnen worden in een windmolenpark voor de Zeeuwse kust, van duurzame energieleverancier Ørsted. De zo gefabriceerde groene ammoniak, zegt Gunter, heeft ook nog eens veel potentie als ‘drager’ van waterstof en als scheepsbrandstof.
Anderhalf jaar geleden ging het persbericht al de wereld in, maar de investeringsbeslissing voor de elektrolysefabriek is ondanks de oorlog en de gestegen gasprijzen nog niet genomen, zegt Gijsbrecht Gunter. Zelfs al gaat de elektrolyse-installatie volgens plan in 2025 draaien, dan nog is de bijdrage bescheiden: 4 procent reductie van het gasverbruik en 0,1 miljoen ton minder CO2-uitstoot in 2030 – op een totale ambitie van 1,2 miljoen ton uitstootreductie. ‘Als we alles elektrisch zouden maken, hebben we 2,2 gigawatt continu elektrisch vermogen nodig. De nieuwe elektrolysefabriek zal 100 megawatt vermogen hebben, 4 procent daarvan. Maar gezien de schaal waarop wij opereren, heb je het dan nog over 70.000 ton ammoniak die we daarmee maken, goed voor de bemesting van een half miljoen hectare – wat gelijk staat aan het totale Nederlandse akkerbouwareaal.’
Meer dierlijke mest
Het meeste verwacht Yara voorlopig, aldus Gunter, van het afvangen van CO2 en dat dan per schip transporteren en opslaan in lege gasvelden onder de Noordzee. Dat is door de hoge CO2-prijs in het Europese emissiehandelssysteem langzamerhand rendabel geworden zonder subsidie. Maar dat afvangen verandert niets aan Yara’s afhankelijkheid van de fossiele brandstof gas. Gunter: ‘Het is omstreden, dat weten we, en een tijdelijke oplossing.
Uiteindelijk moeten we afnemer worden van waterstof uit een landelijk net. Het kabinet heeft nu wel besloten voor 10 gigawatt extra aan windcapaciteit op de Noordzee te laten bouwen, maar voor dat er staat, is het 2030.’
Op de akkers van Oost-Groningen pleit Evelien Drenth ondertussen voor een ruimer gebruik van dierlijke mest, meer dan de huidige normen toestaan. Ze gebruikt naast kunstmest ook varkensdrijfmest uit Oost-Nederland. Die krijgt ze gratis geleverd en uitgereden, omdat de boeren in de Achterhoek er te veel van hebben. ‘We zouden nu heel graag meer ruimte van de overheid krijgen om meer dierlijke mest te gebruiken in plaats van kunstmest. Dat moet volgens ons kunnen binnen de bestaande milieunormen.’
Maar zonder kunstmest zullen haar suikerbieten, gerst en aardappelen nooit echt kunnen, denkt Drenth. ‘Het groeit ook wel zonder kunstmest, maar dan is de opbrengst niet hoog genoeg om met de kleine marges die wij halen te overleven. Met fosfaat- of stikstofkunstmest kun je precies aan je planten meegeven wat dat ras nodig heeft.’
De in Nederland meest gebruikte kunstmest wordt verkocht onder de naam KAS 27, kalkammonsalpeter met 27 procent stikstof. Bij Yara Sluiskil worden daarvoor ammoniak en salpeterzuur geproduceerd. Dit reageert tot ammoniumnitraat, en wordt vervolgens gemengd met het kalkhoudende dolomietgesteente en in korrels verkocht.
Wereldwijd is ureum de meest gebruikte meststof, omdat die ook bij natte teelten zoals rijst gebruikt kan worden. Nadeel is dat ureum kan verdampen bij de omzetting naar door de plant opneembaar nitraat en als ammoniak, CO2 en lachgas de lucht in gaat. Ureum, dat ook bij Yara Sluiskil wordt geproduceerd, kent daarnaast nog industriële toepassingen en in AdBlue dat de stikstofoxide-uitstoot van dieselmotoren opvangt.
In Nederland wordt fosfaatkunstmest amper gebruikt, omdat de bodem op veel plaatsen al verzadigd is met fosfaat. De productie van fosfaatkunstmest vraagt veel minder gas dan die van stikstofkunstmest, maar het nadeel is dat de voorraden fosfaat eindig zijn. De nadruk ligt steeds meer op hergebruik van fosfaatstromen, zegt Anthony Zanelli, vicepresident van ICL Phosphate Europe en voorzitter van Meststoffen Nederland. Idealiter moeten dan ook de verliezen via menselijke ontlasting teruggewonnen worden, wat geen sinecure is. Maar het hergebruik lukt steeds beter, aldus Zanelli. ‘We zijn nu zelfs bezig met een fosfaatmeststof die toegelaten kan worden in de biologische landbouw, waar kunstmest uit den boze is.’
Dreigende ramp: derogatie
Nederland dreigt de door Brussel toegekende derogatie te verliezen: de uitzonderingspositie om meer dierlijke mest op het land te mogen brengen. Waar andere landen 170 kilo stikstof uit dierlijke mest per hectare als maximum kennen, is dat voor Nederlandse boeren met 80 procent grasland 250 kilo.
Nederland moet die derogatie wel ‘verdienen’ door te zorgen voor een goede waterkwaliteit. En daar wringt de schoen: in de vee-intensieve regio’s, waar veel stikstof in de vorm van nitraat uit de bodem spoelt en in het oppervlaktewater terechtkomt, is het water nog steeds vervuild. De kaarten voor de verlenging van de derogatie liggen slecht. Mocht die inderdaad verdwijnen, dan dreigt een koude sanering, waarschuwt vakblad De Boerderij. Omdat de boer dan minder mest op eigen grond kwijt kan, kost hem dat jaarlijks 10.000 à 20.000 euro aan extra mestafzet. En: ‘Wil hij dezelfde bemesting toepassen, dan moet er evenveel stikstof uit kunstmest op het land. Zeker bij de huidige kunstmestprijzen is dat nog eens een grote extra kostenpost.’
In deel 2: De lobby om dierlijke mest te gebruiken als kunstmestvervanger roert zich steeds meer. Wie wil er van kunstmest af en met welk belang? Klik op 'volg deze auteur’ en je krijgt een seintje als het verschijnt.
60 Bijdragen
Hannie Groen 5
Lia 4
Hannie GroenWilco de Rijck 3
Hannie GroenGerard van Dijk 6
Welke andere veilige oplossingen zijn er voor Rusland om handel met het westen te kunnen doen? Betaling in Roebels, Goud of bitcoin zijn dan toch de enige opties?
Het westen geeft heel duidelijk aan geen zaken te willen doen met Rusland. Tegelijkertijd willen wij wel de producten waar we nog een afhankelijkheid in hebben. Die notabene het liefst in dollars betaald moeten worden. Die dollars kunnen dan ook weer direct bevroren worden. Hoe kan je met deze feiten beweren dat Rusland de mes op de keel zet van de westerse boeren?
Het westen zet zeer hoog in op deze oorlog. We hebben daar veel meer in te verliezen dan Rusland. Alleen het westen heeft besloten dat Rusland van het internationaal betalingsverkeer moest worden afgesloten. De meeste continenten zien dit ook als een bedreiging als mogelijke sancties wanneer je niet aan de spelregels houdt zoals de USA dat wenst. China biedt overigens een alternatief voor het SWIFT systeem maar zijn er volgens mij nog niet helemaal klaar voor. Daarmee kan het systeem straks ook omgekeerd worden. 6 miljard mensen sluiten zich straks aan op dat systeem en die miljard westerlingen moeten het dan maar uitzoeken hoe zij handel willen drijven.
Ellie Heinen
Gerard van DijkGerard van Dijk 6
Ellie HeinenMarco Krook 3
Ellie HeinenSnel opzeggen je abonnement, en terug naar weltschmerz.
Ik hoop dat je Gerard, John,Hetty, en niet te vergeten Willem ook kan overtuigen hetzelfde te doen.
Nog een tip voor de redactie:
Misschien wordt het tijd voor een moderator zoals Nu.nl
Elk artikel wat ook maar een beetje over Rusland gaat, wordt gegijzeld door deze wappies.
Het is tenenkrommend.
j.a. karman 5
Ellie HeinenTheo van Beuningen 4
j.a. karmanj.a. karman 5
Theo van BeuningenDe pyramide en ontsnappen lijkt me op een gegeven moment lastig
Theo van Beuningen 4
j.a. karmanOntsnappen aan 'Putin cs zijn duivels' is momenteel wel lastig ja.
j.a. karman 5
Theo van BeuningenJe ziet wel de val maar hebt niet door dat je er zelf in zit.
Theo van Beuningen 4
j.a. karmanZie bijv. https://www.wyniasweek.nl/franse-regering-laat-linkse-woke-wetenschappers-schrikken/
j.a. karman 5
Theo van BeuningenIk deze zie ik een onderbouwd iets waar ik ook de problemen zie. Terecht: "Maar waarom zou je de politisering van de sociale wetenschappen eigenlijk niet tegen het licht mogen houden? "
j.a. karman 5
Gerard van DijkRusland heeft zelf het initiatief tot imperalistische uitbreiding genomen Putin is de leider daarachter. De desinformatie om achter ruslandse propaganda aan te lopen lijkt succesvol ooit was animal farm onderhand verplicht, lees hem nog eens aub.
Eenvoudig het artikel volgend. Het rondslepen van goederen over de hele wereld is niet zo handig.
Gewoon terug naar zoveel mogelijk lokaal en dat circulair
Gerbrand van Dieijen
Gerard van DijkOok boeren in Oekraïne hebben nu ook moeite met kunstmest kopen.
Wietze van der Meulen 6
Gerbrand van DieijenDe onderlinge effecten tussen allerlei factoren binnen de voedselproductie worden echter wel aardig aangekaart.
Als de aanvallen op de infrastructuur in Oekraïne zo doorgaan, ziet het er voor Oekraïne als agri-exporteur niet best uit (als export per schip of spoor (vrijwel) onmogelijk wordt). M.n. voor Noord Afrika en het Midden Oosten heeft dit grote gevolgen (zoals voedselbeschikbaarheid en sociale spanningen).
Of het tot verduurzaming leidt, is maar de vraag. Zo lijkt de weerstand tegen "Biosprit" (m.n. biodiesel) al toe te nemen (of biodiesel duurzamer is dan puur fossiel is overigens ook maar weer de vraag).
https://www.welt.de/newsticker/dpa_nt/infoline_nt/wirtschaft_nt/article238465237/Umweltministerin-Einschraenkungen-fuer-Biosprit-Produktion.html
En nu Scholz niet naar Kiev wil, gaat Merz maar (om daarmee ook aan de poten van de stoel van de "Bundeskanzler" te zagen).
https://www.welt.de/politik/deutschland/article238523371/Besuch-in-Kiew-und-Irpin-CDU-Chef-Merz-in-Ukraine-angekommen.html
Ook in west Europa komt de maatschappij onder druk te staan als de productie- en distributieketens nog meer gaan kraken.
Gerard van Dijk 6
Wat heeft Europa te winnen aan deze oorlog? Nog een vraag, welke belangen heeft de USA met deze oorlog? Worden zij hier beter van?
John Janssen 4
Gerard van DijkHet grootste belang van de US is waarschijnlijk wel, dat onze(EU) langdurige relatie met Rusland tot een abrupt einde komt. Vrind Trump zinspeelde er al op!
En de EU leiders, die lopen weer heerlijk achter de muziek(feiten) aan.
Hetty Litjens 6
John JanssenDaarmee zijn we volkomen afhankelijk geworden van de VS, die niet als Rusland goedkoop gas verkoopt, maar de prijzen voortdurend zal opdrijven om de EU in de pas te laten lopen.
Nog nooit is Europa zo dom en onverantwoord bezig geweest.
Wilders wordt haatzaaien ten laste gelegd (nee, ik ben geen fan van Wilders) maar de hele Nederlandse en Europese nomenklatura is bezig met een megaproject haatzaaien. Dat ondermijnt door de dubbele moraal en hypocrisie ook de rechtsstaat.
Trouwens, hoever gaat de 'westerse vrijheid' (freedumb and libbedy) als politieke partijen alleen een beetje mee mogen regeren als ze afstand doen van hun standpunten tegen de NAVO (zoals de SP).
John Janssen 4
Hetty LitjensWat we op langere termijn gaan doen is op dit moment niet te voorspellen. Dat er op termijn toch een soort van consensus met onze grootste 'Oosterbuur' bereikt moet worden spreekt voor zich.
Hetty Litjens 6
John Janssenhttps://peoplesdispatch.org/2022/04/08/progressives-in-greece-reject-zelenskys-address-to-parliament-with-neo-nazis/
Ik ben benieuwd hoeveel Nederlandse media dit bericht doorgeven.
Ook in Kosovo steunde de EU/NAVO de rechtsextremisten en neonazi's. En maar blijven ontkennen dat die bestaan. Het is absurd, terwijl de scheldwoorden 'nazi' en 'hitler' richting Poetin in onze media elke dag te horen en zien zijn. Het wordt vrij schunnig en obsceen allemaal.
De wil ontbreekt bij de EU/NAVO en Oekraïne om te onderhandelen over de Volksrepublieken Loegansk en Donetsk. Dus het wordt hard tegen hard en dat ligt aan de VS en Oekraïne die anderen laten opdraaien voor het spelen van een 'heilige heldenrol'. De consensus voor onderhandelen wordt dagelijks ondermijnd door onze talkshows en nieuwsgeving en daar werken zowat al onze media en pers aan mee. En daar zullen vooral de Oekraïense burgers onder lijden. Verder ook heel Europa.
Na de oprichting van de NATO in 1949 zijn de volgende zeer agressieve en illegale oorlogen gevoerd door de NATO: 1943 - tegen Iran; 1945 - Guatemala; 1956 - Egypte; 1961 - Cuba; 1964 - Vietnam, 1981 - Nicaragua; 1999 - Servië; 2001- Aghanistan; 2003 - Irak; 2011 - Libië; 2011 - meedoen aan aanval op Syrië; 2014 - ontketenen burgeroorlog Oekraïne; 2015 - Jemen.
j.a. karman 5
Hetty LitjensGerard van Dijk 6
Hetty LitjensMet hypocrisie word door velen de doden waaronder de joden herdacht, die ook werden uitgesloten. Nu doen we dat in conflict met Poetin ook bij de Russen. Nederland heeft inmiddels een hartgrondige haat tegen de Russen ontwikkeld. Overigens verbaasd mij dat niet met alle persoonlijk leed die dagelijks in de media te zien is. Irak was zogenaamd een schone oorlog, daar zagen we geen ellende van. Die beelden waren net een computerspelletje. Maar geloof je nu echt dat die ellende, het menselijk leed in Irak en vele andere landen daar ontbrak? Het is maar net hoe de ellende in beeld word gebracht. Het is een media en propagandaoorlog!
Gerard van Dijk 6
John JanssenJohn Janssen 4
Gerard van DijkGerard van Dijk 6
John JanssenAls Oekraïne zegt “wij zijn Zwitserland” onpartijdig! Zijn ze dan minder soeverein? Het is wel een verschil van wel of geen oorlog hebben. Omgekeerd kan Europa dat ook zeggen, wij zien Oekraïne als een soeverein onafhankelijk land, dan valt ook voor Rusland iedere reden voor een oorlog weg. Maar goed Europa en Amerika zetten het liefst zo hoog mogelijk in. We zullen zien wat wijsheid is!
John Janssen 4
Gerard van DijkGeloof ook niet dat diegene onder ons met redelijk verstand een haat tegen de Rus an sich kan ontwikkelen, gezien de situatie waar de gemiddelde Rus zich in bevindt. Ït is the regime stupid"(naar Clinton)! Poetin en zijn zeer fanatieke 'inner circle', met spreekbuis Lavrov die doet denken aan de woordvoerder van Saddam tijdens de Golfoorlog. Poetin die compleet gefrustreerd moet zijn door het verloop van deze oorlog. Maar ik ben sterk van mening dat die frustratie nooit het rationele denken zal overnemen t.a.v. het inzetten van kernwapens.
En voor wat betreft Oekraïne, misschien krijgen we ooit nog wel een antwoord op de vraag waarom bepaalde leden van de EU club zo traag waren met toezeggingen aan Zelenski en Co. In de eerste week van de oorlog was de soevereiniteit helemaal geen issue. Pas toen Biden zich realiseerde dat dit een perfecte opzetje was naar een beter poll rate en Boris blij was dat hij hiermee de aandacht van zijn COVID feest partijtjes af kon wenden, toen pas begon de 'sympathie-stroom richting Zelenski met extreme uitschieter von der Leyen. Schijnt dat Mario Draghi nu wil dat alle toetredingsregels tijdelijk worden opgeschort, zodat Zelenski overmorgen EU ingezetenen is. We slaan door!!!!
O ja, dit stuk ging over kunstmest. Niets gelezen over vrind Mazepin van Uralkali, die straks met zijn megawinsten door prijsexplosie kunstmest de gehele F1 stal op kan kopen.
j.a. karman 5
Gerard van DijkJohn Janssen 4
Koopt YARA werkelijk AL zijn gas op de spotmarkt?
Hetty Litjens 6
Er wonen miljoenen Russen in gebieden waar ze nu hun taal niet meer mogen spreken, geen pensioen of salaris krijgen, gebombardeerd worden, zoals de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk door neonazi troepen in Marioepol.
Zelf deed de EU/NAVO congsi mee aan illegale 'vredesmissies' in gebieden waar ze niets mee te maken hebben. Nu grijpt Rusland in aan zijn eigen grenzen (die voorheen niet bestonden) om Russen te beschermen en de EU/VS blijven maar doorgaan met sancties en bewapening van landen met als enige doel Rusland onderuit te halen en zelf de macht te krijgen over Rusland, en zijn grondstoffen.
Mevr. von der Leyen en de hele EU-meute zijn bezig met het ondermijnen van de EU zelf. Waarom zou de bevolking in Europa nog gaan stemmen, überhaupt voor de Europese verkiezingen, als wij de Verelendung in gestort worden door een militaristisch Europa dat enkel de belangen van de VS vertegenwoordigt?
Europa en het 'vrije westen' zijn niet geloofwaardig meer. Nederland uit de EU en de NAVO!
John Janssen 4
Hetty LitjensHetty Litjens 6
John JanssenTom Nijbacker 3
Hetty LitjensIn de Sovjettijd mocht in Oekraïne geen Oekraïens worden gesproken.
En vergeet niet dat veel van die, zogenaamde, Russen helemaal geen Russen zijn maar door Rusland op grote schaal van Russische paspoorten zijn voorzien. Dat onafhankelijksstreven wordt door Rusland aangezet en opgestookt om landen te destabiliseren. Als je naar de cijfers kijkt is de minderheid in die gebieden voor aansluiting bij Rusland (sorry geen link). Dezelfde tactiek is in Georgië en Moldavie toegepast.
Denk wel dat we met de huidige sancties en het volledig uitsluiten van Rusland op de verkeerde weg zijn. Alleen met elkaar praten en proberen te begrijpen kan dit conflict oplossen. Nu worden Poetin en de Russen steeds verder in het verdomhoekje gedrukt met meer en meer geweld als gevolg. Nog even en Poetin heeft/ziet nog maar één uitweg en dan is het boem.
Lia 4
Tom NijbackerHeel erg mee eens! Hier ook helder verwoord (al van eind februari maar ‘beter laat dan nooit’)
https://www.trouw.nl/opinie/wapens-sancties-nederland-zou-moeten-aansturen-op-bemiddeling-tussen-rusland-en-oekraine~b1a75032/
Hetty Litjens 6
Tom NijbackerWat je nu allemaal vertelt is zo'n voorbeeld van disinformatie. Het past in de beïnvloeding van de Europeanen om de geschiedenis te herschrijven. De bewoners van de betwiste gebieden zijn etnische Russen, dat staat wel vast. Dat ze nu een Russisch paspoort willen en krijgen is een teken van hun wens tot zelfstandigheid en aansluiting bij Rusland.
Trouwens, wat moet Oekraïne met die Russen als Oekraïne die gebieden weer heroverd zou hebben? Ze werden al gediscrimineerd en gebombardeerd vanwege hun onafhankelijkheidswens. Dan maar helemaal eruit bombarderen of uitroeien? Europa heeft geen besef wat dan de uitkomst zou zijn. De taalwetten van het nieuwe Oekraïne zijn juist discriminerend en in Europa ontoelaatbaar. Dus wat moet je met een land als Oekraïne in Europa dat daar niet in past, net als Polen en andere oude oostbloklanden. Je hebt er alleen maar last mee. Het grote Europa blijkt idyllisch wishful thinking dat blindelings toeloopt naar een fiasco.
Helemaal eens met je laatste paragraaf. Er moet overleg komen, in het belang van iedereen.
Tom Nijbacker 3
Hetty LitjensWillem Timmer 4
Hetty LitjensLia 4
Willem Timmer(uit 2014, dus de meest recente ontwikkelingen staan er niet in, maar daardoor ook wat meer aandacht voor de verschillende bevolkingsgroepen in deze gecompliceerde kwestie)
Willem Timmer 4
LiaLia 4
Willem TimmerAls het goed is werkt deze wel: https://geografie.nl/artikel/taalstrijd-in-oekra%C3%AFne
of je kunt hem vinden door te googelen op “geografie.nl taalstrijd oekraine”, het artikel begint met:
“Na de Russische annexatie van de Krim wacht de Oekraïne gespannen op wat volgt. Ook in het zuiden en oosten van het land wonen grote groepen Russisch sprekenden. Taal blijkt een grotere splijtzwam in de samenleving te zijn dan velen voor mogelijk hielden, aldus Germ Janmaat.”
Hetty Litjens 6
Willem Timmer"De Europese integratie van Oekraïne begeeft zich met een nieuwe taalwet op een doodlopende weg. Minderheidstalen worden uit het openbare leven gebannen."
https://language-rights.eu/ND_IN_DE_OEKRAINE_MAG_HET_LEVEN_ZICH_SLECHTS_IN_EEN_TAAL_AFSPELEN_21012021.pdf
Als je de rellen Maidanrellen had gezien dan wist je wel dat er met nazivlaggen werd gewapperd. Europa heeft zijn best gedaan om die signalen te onderdrukken.
Het historisch probleem van Oekraïne en een aantal andere oude oostbloklanden is dat zij (of deelgebieden, zoals het westen van Oekraïne) tijdens WO II aan de kant stonden van de nazi's. Het lijkt erop dat na de val van de Sovjet Unie heel wat rancune uit de beerput omhoog geborreld is. Het lijkt er ook op dat de VS en de NAVO dat element nu willen uitbuiten tegen Rusland.
Willem Timmer 4
Hetty LitjensLia 4
Willem TimmerDaarnaast speelde (speelt?) een economische ongelijkheid, volgens hetzelfde artikel https://geografie.nl/artikel/taalstrijd-in-oekra%C3%AFne
“ Wat je helemaal niet terugziet in de westerse berichtgeving is de economische component die de spanningen in de Oekraïne verder opvoert. In het oosten van het land en in Kiev wordt het geld verdiend om de broek op te houden van de rest van de Oekraïne. Economisch bezien vindt er een enorme herverdeling plaats. De westelijke oblasten, waar de meest fanatieke Oekraïense nationalisten zitten, zijn netto-ontvangers. De Russisch sprekende regio’s verdienen dus het geld voor de hele Oekraïne. Geen wonder dat mensen denken: “Wij onderhouden iedereen, maar mogen niet onze eigen taal spreken – dat klopt niet”.”
Tom Nijbacker 3
Hetty LitjensPieter Jongejan 7
De pensioenen van de Nederlanders zijn sinds 2010 niet meer geindexeerd voor geldontwaarding. Dit betekent dat de boeren veel en veel beter af zijn dan de gepensioneerden. Niet alleen vanwege de stijging van de grondprijzen met meer dan 50%, maar ook door de stijging van de voedselprijzen, die in de periode 2010 tot 2022 minstens 25% heeft bedragen.
De vraag is dus waarom de boeren en Putin centraal staan in dit artikel en niet de gepensioneerden (een veel griotere groep).
Een artikel over de gepensioneerden, die het slachtoffer zijn van het monetaire beleid van de FED en de ECB ontbreekt bij FTM
Szasz , oud directeur van DNB, waarschuwde op 10-10-2000 al in de FD : het Stabilitreits- eb Groeipakt is er alleen gekomen omdat het moest van Duitsland en Nederlanf. Houden die zich er niet aan dan zullen de anderen het zeker niet doen. Dat zou haar(de euro) wel verzieken. En zo is het gegaan. Putin wordt nu als excuus gebruikt voor het slaqafs navolgen van dit monetaire wanbeleid.
Het is dus niet de pandemie of Putin, maar het zijn de financiele sector en de speculanten die de geldontwaarding en hoge kunstmestprijzen en voedselprijzen veroorzaken. En het zijn niet de boeren, maar de spaarders en gepensioneerden die naast de vluchtelingen uit de Oekraine de grootste slachtoffers zijn van dit waanzinnige monetaire beleid, dat tot oorlog in Europa leidt.
Dirk-Jan van Waaijen 1
Pieter JongejanPieter Jongejan 7
Dirk-Jan van WaaijenHet vergelijken van pachters met eigen woningbezzitters is dus een (bewust?) verkeerde vergelijking.
In oorlogstijden zijn boeren altijd de minst beklagenswaardige bevolkingsgroep. Zij kunnen in hun eigen onderhoud voorzien. Een bejaarde of een werkloze heeft het veel mioeilijker.
Over deze stille armoe als gevolg van de petrodollar wordt angstvallig gezwegen. Dit laat zien dat wij onder dE knoet van buitenlandse monopolisten zitten.
Pachters en huurders zijn beiden het slachtoffer van het goedkoop geldbeleid van de Amerikaanse FEd en de Franse ECB.
Tom Nijbacker 3
Pieter JongejanRoland Horvath 7
Pieter JongejanFrancois peters 2
Annemiek van Moorst 11
Pesticiden en stikstof verpesten grond, water, mens, dier en natuur.
De intensieve veehouderij zorgt voor teveel uitstoot, pandemieën, bosontginning en verbruikt wat mensen zouden moeten eten.
Het is bekend dat permacultuur, agro-ecology en syntropic agroforestry al deze problemen oplossen en tot hogere voedselproductie - meer en betere kwaliteit - en betere en mooiere natuur leiden.
Hoe kan het dan dat de landbouwlobby c.q. LTO dezelfde soort leugens blijft herhalen als de tabakslobby nl. dat zonder fossiel en pesticiden de voedselproductie in gevaar komt? Wie pakt deze leugens eens aan?
Agribusiness (voedselproductie kan niet zonder stikstof en pesticiden), fossiele industrie (economische groei is doel, klimaatontkenning) en tabaksindustrie (ontkenning oorzaak kanker en andere ziekten) baseren zich allemaal op dezelfde type leugens. En worden nog geloofd ook.
Herhaling herhaling herhaling en mensen geloven het. Wageningen, LTO en andere instanties zitten grotendeels in de zak van de agribusiness maffia.
Zie hierboven ook de lui die onvoorwaardelijk in de propaganda van neo-nazi Putin geloven. Precies zo werkt ook de 'noodzaak voor voedselproductie van kunstmest, pesticiden en diesel' propaganda die deze mensen nog verder in de handen van Putin drijven.
John Janssen 4
Annemiek van MoorstDe prachtige boer die zijn grond bewerkt d.m.v. regenwormen 'doorploeging', redt het niet tegen die tientallen miljoenen aan vette diners met minimaal Petrus op tafel, of geweldige long weekends in Portugal met golfarrangement en fijne Ping tas om mee te nemen.
En vergis je niet, de 'diesel propaganda' zat dichterbij dan je denkt.
Lia 4
Annemiek van MoorstHerhaling herhaling en heel veel lobby.
En de westerse oorlogspropaganda, waar zovelen al even onvoorwaardelijk in geloven, werkt net zo.
Pieter Jongejan 7
Annemiek van MoorstDe oorlog in de Oekraine is een oorlog op vele fronten. Het gaat m.i. om het zo lang mogekijk in stand houden van de overgewaardeerde petrodollar en de daaraan gekopprlde euro. De klimaatcrisis heeft zoals je zelf boven aangeeft tot gevolg dat we van de fossiele energie (olie en gas) af moeten en wel zo snel mogelijk. Dit betekent dat de prijs van olie en gas omlaag dreigt te gaan. Het gevolg ISdat de overgewaardeerde dollar onderuit dreigt te gaan, omdar de vraag naar dollars bij een lagere olie en gasprijs terugloopt. Om de vraag naar dollars in stand te houden hebben de Anmerikanen pandemien en oorlogen nodig, waardoor er meer Anmerikaanse vaccins en wapens verkocht kunnen worden.
Dit is nog maar een deel van het hele verhaal. Om de klimaatcrisis te kunnen bestrijdrn zijn zeldzame aardmetalen onmisbaar. De hele Amerikaanse high tech industrie is afhankleijk van het beschikbaar komen van een voldoende hoeveelheid van deze zeldzame metalen tegen een zo laag mogelijke prijs. Het probleem is dat deze metalen voor 75% uit China komen en dat China slechts weinig export toestaat. Ze hebben de metalen zelf nodig is hun antwoord,
Nu blijkt dat in de Oekraine en met name in de Donbas (het russisich sprekende deel van de Oekraine) veel zeldzame metalen voorkomen. Is het verwonderlijk dat deze mensen zich niet laten wegjagen door de zogenaamde oekrainische vrijheidstrijders? En is het niet terecht dat Lavrow aandachr vraagt voor de samenwerking tussen deze bevolkingsgroep en de joodse aanvoerders waaronder Zelensky en Victoria Nuland?
Volgens mij heeft Lavrow wel een punt. Zou jij uit financieel eigen belang (Pandora papers) bereid zijn om samen te werken met de duivel (ofwel met de AZOV nazi's van Babi Jar?) Ik niet.
ruud hendriks
De focus op dierlijke mest is mi nog wel een zorgenpunt. Die hebben we nu ruimschoots mest, maar de productie daarvan is rechtstreeks verbonden met kunstmest. Deels kunstmest hier in met name grasland, deels in het buitenland wat voor teelt van krachtvoer. Minder of dure kunstmest betekent ook minder en dure dierlijke mest.
Maximaal gebruik van retourstromen dus en de vlinderbloemigen weer herwaarderen. Ik heb berekend dat de helft van de Nederlandse akkerbouw 170 kg N/ha kan geven in de vorm van mensenmest als we stoppen met verbranden daarvan. Dat laten we nu liggen terwijl alle andere EU landen wel rioolslib hergebruiken. Het was nog bierviltje rekenwerk, lastig om goede getallen te vinden als het om mensenmest gaat, maar het geeft wel de potentie aan.
Wilco de Rijck 3
ruud hendriksJelle Schottelndreier 3
"Als je de gewassen geen kunstmest geeft, zal je opbrengst met minstens 50 procent afnemen." Dat is alleen het eerste jaar, want je moet eerst het bodemleven weer op peil brengen. Win-win-win voor boer, natuur, waterconsument, en komende generaties. Alleen verlies voor de kunstmestindustrie, en voor de veevoerhandel die de Amazone leegrooft en onze bodem, water en lucht met stikstof en stank vergiftigt.
Wilco de Rijck 3
Jelle SchottelndreierWilco de Rijck 3
In deel 2: De lobby om dierlijke mest te gebruiken als kunstmestvervanger roert zich steeds meer. Wie wil er van kunstmest af en met welk belang? Klik op 'volg deze auteur’ en je krijgt een seintje als het verschijnt.