Het internationale betaalverkeer is gecompromitteerd. 

Vanuit een klein kantoor ten noorden van Madrid bediende een nepbank jarenlang criminele klanten. Het kantoor had nergens een bankvergunning, publiceerde geplagieerde jaarverslagen en stond ingeschreven op een adres in Londen. Via zevenentwintig brievenbusfirma’s in Spanje wastte het crimineel geld wit voor een schare dubieuze klanten. Alleen al BBP Bandenia PLC, de centrale firma in het netwerk, was volgens documenten waarover Follow the Money beschikt goed voor ten minste twaalf miljoen euro.

Vanwege Bandenia’s dienstverlening aan criminele klanten – de bank had onder meer de Spaanse drugshandelaar Ana Cameno Antolin, bekend als ‘La Reina de la Coca’ (de cocaïnekoningin), een Vlaamse btw-fraudeur, en vanuit Amsterdam opererende geldsmokkelaars als klant – deed de Spaanse politie in 2017 een inval bij het kantoor in Madrid. Bij die inval werden de algemeen directeur van de bank, José Artiles Ceballos, en andere topmannen opgepakt. De verdenkingen: witwassen en betrokkenheid bij een criminele organisatie.

Desalniettemin kreeg de Londense brievenbusfirma in datzelfde jaar toegang tot het financiële berichtenverkeer van Swift, de grootste internationale dienstverlener voor de uitwisseling van financiële informatie tussen onder andere banken, trusts en bedrijven. BBP Bandenia PLC ontving dat jaar een codenummer van Swift – ook bekend als de BIC – en de nepbank werd in het ledenbestand van Swift opgenomen.

De BIC-codes van Bandenia vormden de ‘sleutel’ tot hun witwasactiviteiten

Zodoende kon Bandenia lange tijd op zijn site melden dat het in staat was om zogeheten correspondentrelaties aan te gaan met grotere, meer kapitaalkrachtige banken. Bandenia kon gebruikmaken van het bankennetwerk om internationale transacties te doen. De ING, waar Bandenia rekeningen had, liet Follow the Money eerder weten geen uitspraak te willen doen over de aard van de relatie met Bandenia.

Toch wisten de brievenbusfirma’s binnen het Bandenia-netwerk zaken te doen bij en met diverse Europese banken. Naast de ING waren dat onder andere het Spaanse Santander en de Britse banken Barclays en HSBC. 

Voor de buitenwereld was het plaatje compleet: Bandenia oogde als een internationale speler in de financiële sector. Volgens opsporingsdiensten met kennis van de Spaanse strafzaak ontleende Bandenia een deel van zijn geloofwaardigheid aan de BIC-codes die Swift het had toegekend – liefst achttien stuks. Deze codes vormden de ‘sleutel’ tot de witwasactiviteiten van Bandenia, zei een opsporingsambtenaar.

In vrijwel elk land actief

Swift kreeg veel aandacht aan het begin van de oorlog in Oekraïne. De organisatie ontzegde Russische banken de toegang tot haar systeem, in een poging de Russische economie onder druk te zetten. Ook wordt er al jarenlang gediscussieerd in welke mate Iraanse financiële instellingen de diensten van Swift mogen gebruiken, nu Iraanse banken volledig zijn uitgesloten vanwege een streng internationaal sanctieregime.

Maar wat is het precies?

Swift – de Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications – is dienstverlener voor financieel berichtenverkeer. In 1973 kwamen 239 banken uit 15 landen bij elkaar om een groeiend probleem op te lossen: hoe moesten ze omgaan met internationale betalingen in een wereld die digitaal werd? Banken wisselden tot dan berichten uit via de telex, of zelfs per briefpost. Nu het financiële systeem zich internationaal verknoopte, ontstond er behoefte aan een alternatief. 

Dat resulteerde in een coöperatie die na enkele jaren van ontwikkeling in 1977 online ging. Via een viertal datacenters – in Hong Kong, de Verenigde Staten, Zwitserland en Nederland – verwerkt Swift tegenwoordig tientallen miljoenen transacties per dag.

De organisatie, gevestigd in een neoclassicistisch pand op een landgoed ten zuiden van Brussel, is in wezen een vereniging met de aangesloten financiële dienstverleners als eigenaar. Het ledenbestand telt inmiddels vele duizenden instellingen. Swift heeft enkele duizenden werknemers die de boel draaiende houden. 

Omdat er in vrijwel elk land – met uitzondering van Noord-Korea – financiële instellingen op het netwerk zijn aangesloten, kunnen banken geld gemakkelijk internationaal verplaatsen. Zo is Swift verantwoordelijk voor miljoenen berichten ter waarde van honderden miljarden per dag. Daarnaast wordt Swift gebruikt voor deviezenverrekening, het tegen elkaar wegstrepen van schulden en handelsfinanciering. Ook multinationals, van Heineken tot het klittenbandbedrijf Velcro, zijn op het netwerk aangesloten.

Kritieke dienstverlener

Dat de financiële wereld in grote mate afhankelijk is van Swift, blijkt uit het beperkte succes van de concurrentie. Zo is er het Russische SPFS, dat na de inval van de Krim in 2014 werd ontwikkeld. Maar sinds het netwerk in 2017 live ging, heeft slechts een handvol banken, voornamelijk Russische en Iraanse, zich aangemeld. Het Chinese alternatief CIPS, dat de Chinese munt renminbi een prominente rol op het financiële toneel wilde geven, heeft zich onlangs bij Swift aangesloten.

Omdat zakendoen met Iraanse bedrijven vanwege sancties lastig is, ontwikkelden een aantal landen binnen de EU zelfs een alternatief om de maatregel van de Verenigde Staten te omzeilen. Ook dit netwerk, het in Parijs gevestigde Instex, kwam niet van de grond en werd in 2023 opgeheven. In die vier jaar is er slechts één transactie met Instex uitgevoerd.

Kortom: bij vrijwel elke internationale overschrijving – groot of klein – speelt Swift een rol.

Zodoende kende de Europese Centrale Bank Swift het predicaat ‘kritieke dienstverlener' toe, bedoeld voor partijen die binnen de financiële infrastructuur een onmisbare rol spelen. Hoewel het bedrijf naar Belgisch recht is ingericht, staat Swift sinds 1998 onder gezamenlijk toezicht van de centrale banken van de G10, waaronder De Nederlandsche Bank. Swift is simpelweg too big to fail.

De Europese Centrale Bank laat Follow the Money weten dat een verstoring van de Swift-berichtendienst kan doorwerken in het hele financiële systeem. ‘Tegen deze achtergrond en gezien de doelstelling van het Eurosysteem om de veiligheid en efficiëntie van betalingssystemen te bevorderen, heeft SWIFT dus een systeemkarakter gekregen. Daarom wordt het beschouwd als een kritieke dienstverlener,’ schrijft een woordvoerder. 

Belangrijk om te onthouden is dat Swift ‘noch een betalings- noch een afwikkelingssysteem’ is. Het is zuiver een berichtendienst, ‘een soort digitale postduif,’ zoals de voormalig directeur, medeoprichter en Nederbelg Bessel Kok het formuleerde. Als zodanig valt Swift buiten de huidige Europese wetgeving ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme. Swift maakt zelf immers geen geld over.

Swift heeft geen zicht op de inhoud van de berichten, net zoals de postbode (als het goed is) je brieven niet opent. Swift bepaalt zelf wie zich bij de club mag voegen. Aangesloten instellingen krijgen twee soorten codes: codes die fungeren als identificatienummer en codes die directe toegang verlenen tot het berichtennetwerk via een terminal, een soort computer. Maar soms deelt Swift die codes uit aan partijen met snode plannen.

Valse bankvergunning

Nadat BBP Bandenia PLC in 2017 toestemming kreeg om als kredietverstrekker voor consumenten in het Verenigd Koninkrijk op te treden, sloot het zich bij Swift aan en verkreeg het een code die toegang tot het berichtenverkeer gaf. Eerder had de organisatie al zeventien andere brievenbusfirma’s van Bandenia goedgekeurd en van codes voorzien. Bandenia stond in het Verenigd Koninkrijk toen al op een zwarte lijst, op verdenking van oplichting, en was daarnaast betrokken bij drie afzonderlijke strafzaken in Spanje. 

‘Bandenia is een offshore-entiteit die illegaal opereert met een frauduleuze vergunning’

Bandenia loog dat het een bankvergunning had. De bank claimde zelfs dat zij er drie had: een van ‘het autonome eiland Mohéli’, een van een schiereiland voor de kust van Mozambique en een van het Caribische eiland Dominica. Maar desgevraagd laat de toezichthouder van de Comoren – waarvan Mohéli deel uitmaakt – Follow the Money weten dat hij de bank nooit een vergunning heeft verleend. ‘Het is een offshore-entiteit die illegaal opereert met een frauduleuze vergunning,’ meldt de toezichthouder. 

In Dominica verkreeg Bandenia in 2015 wel een offshore-bankvergunning, maar na drie jaar verloor het die weer omdat het zich niet aan de wettelijke verplichtingen hield. De bank had volgens Claudius Lestrade, directeur van de Financial Services Unit van het Dominicaanse ministerie van Financiën, sowieso geen activiteiten op het eiland.

Swift liet Follow the Money eerder weten dat slechts één van de achttien codes die Bandenia in handen had, nog op het berichtennetwerk was aangesloten. Een woordvoerder meldde dat deze code werd gedeactiveerd nadat Bandenia eind 2021 door de Financial Conduct Authority – de Britse toezichthouder op financiële markten – werd geschorst, vier jaar nadat de Spaanse politie een inval in Madrid had gedaan.

BuyBankNow.com

Dat Swift gul is met het verstrekken van codes aan malafide bedrijven en zo ook nepbanken een zekere legitimiteit verschaft, was al langer bekend. In april 2020 onthulde Follow the Money, samen met diverse Europese media, hoe een bedrijvenmakelaar die handelde in – jawel – ‘banken’ te werk ging. Via zijn bedrijf BuyBankNow.com kon je voor pak ’m beet 25 duizend euro een bank kopen. Voor vijfduizend euro extra kreeg je er volgens het bedrijf een BIC-code bij. 

Minstens zeventien banken die BuyBankNow.com verkocht, verkregen een Swift-code. 

De Cubaans-Ierse Nederlander Michael Maurice O’Mara de la Fuente verkocht met zijn Pakistaanse collega’s bedrijven die in Gambia stonden ingeschreven – althans, min of meer. Ze waren geregistreerd in een vrijhandelszone, een gebied dat volgens BuyBankNow.com door de Gambiaanse overheid was aangewezen als speciale economische zone. De afwijkende wet- en regelgeving moest buitenlandse bedrijven lokken om zich daar te vestigen.

In werkelijkheid bestond de vrijhandelszone niet. Die was bedacht door de voormalig werkgever van De la Fuente: Formations House, een in Londen gevestigde bedrijvenmakelaar. Formations House lobbyde enkele jaren bij de Gambiaanse overheid om de zone te formaliseren, maar zonder succes. De vice-gouverneur van de Centrale Bank van Gambia, Dr. Seeku Jaabi, zei destijds dat hij nog nooit van de vrijhandelszone had gehoord.

Ook waren de banken formeel geen banken, maar bank-achtige bedrijven. Zo stond bij een groot deel ervan het woord ‘bank’ alleen in de bedrijfsnaam. Sommige waren vernoemd naar bestaande financiële instellingen, zoals de ‘New York Dow Jones Bank’, vernoemd naar de oudste aandelenindex van de Verenigde Staten: de Dow Jones. Reguliere naamloze en besloten vennootschappen (bv’s en nv’s) zonder bankvergunning mogen deels dezelfde diensten verlenen als een bank, zoals leningen verstrekken. De Swift-code maakte de verkleedpartij van de nepbanken compleet.

Eigen verantwoordelijkheid

De la Fuente opende voor zijn clientèle ongeveer 150 van zulke ‘banken’ in Gambia. Allemaal op papier, want kantoren en infrastructuur waren er niet in de fictieve handelszone, die in werkelijkheid niet meer behelsde dan een lapje grond ter grootte van een voetbalveld. Waar de banken precies voor zijn gebruikt, werd nooit helemaal duidelijk. Wel is een aantal ervan volgens onderzoeksplatform OCCRP betrokken geweest bij fraudezaken. Twee van de door De la Fuente opgerichte Gambiaanse ‘banken’ in Bangladesh waren in 2017 en 2018 betrokken bij de verduistering van bijna 180 miljoen euro.

Swift stelt dat derden hun eigen onderzoek moeten doen voordat zij zakelijke relaties aangaan met een bij hen aangesloten organisatie

In antwoord op vragen van Follow the Money over de verstrekte codes zegt een woordvoerder van Swift dat ‘alle aanvragen voor BIC’s worden beoordeeld en gevalideerd op basis van openbare informatie om het bestaan en de identiteit van de aanvragende organisatie te verifiëren’. De toelatingseisen voor aangesloten BIC/Swift-codes zijn logischerwijs strenger, laat de woordvoerder weten. Er zijn wereldwijd nu ongeveer 35 duizend BIC/Swift-codes actief, waarvan zo’n 40 procent direct is aangesloten op het Swift-netwerk.

Swift onderstreept tegenover Follow the Money dat het belangrijk is ‘om in gedachten te houden dat een BIC geen weergave van of garantie over de activiteiten van een entiteit biedt’. De organisatie stelt dat individuen en organisaties hun eigen onderzoek moeten doen voordat zij zakelijke relaties aangaan met een bij hen aangesloten organisatie.

De cirkel rond

Follow the Money stuitte op een intrigerend voorbeeld: Suisse Credit (2009) Capital Ltd, een brievenbusfirma die vernoemd is naar een beroemde, doch inmiddels failliete Zwitserse bank. De firma staat ingeschreven op een adres in een onbeduidende Londense steeg, en hoewel er geen aanwijzingen zijn dat het bedrijf zich met illegale praktijken bezighoudt, leggen volgens openbare bronnen ook andere bedrijven een claim op de Swift-code die aan Suisse Credit Capital is toegekend. De twee bedrijven: Retail Investment Ltd en de European Investment Bank & Trust. 

Dat laatste bedrijf wordt bestuurd door een oude bekende: de Italiaanse advocaat Massimiliano Arena. Arena is onlangs op Sicilië gearresteerd op verdenking van deelneming aan een criminele organisatie. Via bedrijven in onder meer het Verenigd Koninkrijk, Portugal en – daar zijn ze weer – de Comoren, de eilandengroep bij Mozambique waar Bandenia een bankvergunning zou hebben, zou hij illegale financiële diensten aanbieden.

In het arrestatiebevel voor Arena, dat is ingezien door Follow the Money, wordt de European Investment Bank & Trust genoemd: die zou centraal staan in Arena’s operatie. Op de site van de European Investment Bank & Trust staat welke Swift-code dat bedrijf heeft, althans volgens henzelf. Het is die van BBP Bandenia PLC, waar Arena naast Artiles Ceballos in het management zat. Zo is de cirkel weer rond.