Hoeveel journalisten stuur je naar het centrum van de Europese macht, waar op tal van terreinen de ingrijpende regelgevende kaders worden bepaald voor en door alle EU-lidstaten? Het antwoord van de meeste landelijke Nederlandse media is: misschien een, hooguit twee. Nog opmerkelijker is misschien wel: binnen de journalistiek is hier amper tot geen discussie over.

Terwijl de Europese Unie steeds meer slagkracht krijgt, bijvoorbeeld als het gaat om begrotingsbeleid, klimaatmaatregels of de aanpak van big tech, lijkt het alsof de Nederlandse media unaniem hebben besloten dat deze bestuurslaag een ver-van-ons-bedshow is die kan worden afgedaan met wat politieke beschouwingen, af en toe een fijne scoop en enkele puntige analyses doorspekt met commentaren van anonieme diplomaten. 

Ook in het Haagse discours worden discussies over de Europese Unie doorgaans platgeslagen met zielloze ‘voor of tegen’- en ‘meer of minder’-kretologie, zonder duidelijke definitie of gevolgtrekking. Want, wat is dat eigenlijk, meer of minder Europese Unie? Regeringspartij VVD doet zich bijvoorbeeld graag voor als een partij die niet te veel bevoegdheden aan de Europese Unie wil overdragen, verwijzend naar overgereguleerde olijfolieflesjes en andere vermeende Europese fratsen.

Tegelijkertijd voert dezelfde partij al jaren het beleid om steeds meer economische regelgeving op Europees niveau gelijk te trekken, opdat bedrijven binnen de interne markt ongehinderd kunnen shoppen naar de goedkoopste arbeiders en gunstigste fiscale regelingen. Zolang dit soort politieke posities echter niet helder zijn, is het de vraag of mensen wel weten wat de consequenties zijn van hun keuze, wanneer ze hun stem uitbrengen bij verkiezingen.

Verborgen besluitvorming

Intussen is er op Europees niveau van alles gaande wat direct op onze levens ingrijpt: van het eten wat op ons bord belandt tot de energievoorziening van de toekomst. Regelmatig reizen onze ministers af naar Brussel of de hoofdsteden van andere Europese landen om de te volgen koers uit te stippelen en de Europese Commissie op te dragen nieuw beleid te ontwikkelen, zonder dat burgers hierover tijdig worden geïnformeerd. Als vervolgens de Europese Commissie doet wat er is gevraagd, lijkt het alsof ‘Brussel’ als een autonoom monster zelfbedachte regels uitbraakt, terwijl diezelfde ministers zich gemakzuchtig achter dat narratief verschuilen.

Wél goed op de hoogte zijn de tienduizenden lobbyisten die Brussel rijk is. Zij hebben al jaren door dat de koers niet in de Tweede Kamer wordt bepaald, maar dat die in handen ligt van de ambtenaren in de hoofdsteden en bij de beleidsmakers in Brussel. Via duurbetaalde lobbyisten proberen belanghebbenden de informatie en het netwerk te vergaren die nodig zijn om op cruciale momenten de beleidsprocessen te beïnvloeden. Wie het meeste geld heeft, maakt dus ook de meeste kans om invloed uit te oefenen. Dit mechanisme frustreert een gezond democratisch besluitvormingsproces.

Tegenmacht

De eerste stap om hier verbetering in te brengen, is door die informatievoorziening recht te trekken. Het is onvoldoende om de Europese Unie enkel van een afstandje te beschouwen en te duiden, zonder ook ter plekke met de vingers in de modder te wroeten en heel precies aan te wijzen waar het Brussels onkruid woekert. 

Precies om deze reden zet Follow the Money drie EU-specialisten (Jesse Pinster, Peter Teffer en Lise Witteman, zie kader) aan het werk die er niet voor terugschrikken net zo lang door te graven tot de waarheid boven tafel komt. We richten ons op het belangenspel rond de grote beleidsdossiers zoals het coronaherstelfonds, de Green Deal en de digitale agenda van de Europese Unie. We pluizen uit waar al dat geld terecht komt en of de besluitvormingsprocessen voldoen aan de basisbeginselen van een democratische rechtsstaat.

Maar de belangrijkste meerwaarde van onze plannen zit hem in samenwerking. Omdat Europese besluitvorming een wirwar vormt van belangen die zijn terug te leiden tot de agenda’s van bedrijven en politici uit alle verschillende EU-lidstaten, slaan we zoveel mogelijk de handen ineen met onderzoeksjournalisten van andere Europese media. Als het gaat om het controleren van de macht, zijn we immers niet elkaars concurrenten maar elkaars bondgenoten.

Bureau Brussel is onze toezegging om consequent journalistieke mankracht beschikbaar te stellen die de politici en lobbyisten in Brussel scherp in de gaten houdt. Niet als bijzaak, maar als blijvende prioriteit. Want waar de macht zetelt, volgen wij het geld.