De meeste EU-correspondenten zijn onbekend bij het grote publiek. Misschien herkennen sommige kijkers Arjan Noorlander nog, maar dat komt alleen omdat de NOS-correspondent nog weleens op TV te zien is. RTL heeft niet eens een correspondent in Brussel en de kranten hebben er wel journalisten zitten, maar niemand weet wie ze zijn. Het is daarom opvallend dat een voormalige EU-correspondent die niet meer in Brussel werkt nog steeds een enorme status en reputatie heeft op dit terrein: Caroline de Gruyter.

De Gruyter woont tegenwoordig in Wenen en schrijft wekelijks in NRC Handelsblad een column over Europa. Een selectie van die columns is nu gebundeld onder de titel: Het vervloekte paradijs: waarom politici Europa eindelijk serieus moeten nemen. De titel toont meteen wat het perspectief van De Gruyter is: de EU is noodzakelijk. Voor dit perspectief bestaat tegenwoordig een scheldwoord: eurofiel. In dit boek bepleit De Gruyter bijvoorbeeld een geharmoniseerd EU-vluchtelingenbeleid, een standpunt waar veel politici zich verre van willen houden. Toch wordt ook de eurosceptische lezer bij dit boek ongewild positiever over de EU.

Leven in Zwitserland

Het is het tweede boek van De Gruyter in korte tijd. Haar vorige boek ging over Zwitserland, het meest internationale en meest dorpse land ter wereld. Zwitserlevens heette het, en ze schreef het na vier jaar tussen de Zwitsers te hebben gewoond. De conclusie van dit boek komt ook in haar nieuwe bundel terug: kritiek op de EU doet vreemd aan omdat de discussies die men in Nederland voert over de EU, ook gevoerd worden in Zwitserland — terwijl dat land geen EU-lid is. Betekent dit wellicht dat deze discussies weinig met de EU te maken hebben?

De Gruyter schrijft over de begindagen van de globalisering. In die dagen was globalisering een manier om de verzorgingsstaat te kunnen blijven betalen. Landen konden dat in de jaren ’80 namelijk niet meer op eigen kracht. Er waren goedkope kredieten nodig om de uitkeringen op te hoesten, en deze kredieten waren alleen mogelijk door financiële regulering internationaler te maken. Dat maakte geldstromen — en dus noodzakelijkerwijs ook het economisch beleid — internationaler.

Veel retoriek, hetzelfde beleid

De uiteindelijke consequenties voor de democratie zijn groot, aldus De Gruyter. Vroeger maakte het uit of je links of rechts stemde, want de linkse en rechtse partijen stonden ieder voor heel ander beleid. Dat is niet meer zo. Het belangrijkste voorbeeld is Griekenland: Syriza wilde ander economisch beleid dan haar voorgangers, en burgers stemden daar massaal voor. Maar alle retoriek en gedoe ten spijt, veranderde het beleid uiteindelijk echter nauwelijks. De politiek zit namelijk klem tussen de geglobaliseerde wereld en de burgers, aldus De Gruyter.

De discussies die men hier voert over de EU, worden ook in Zwitserland gevoerd — terwijl dat land geen lid is

Tijdens de eurocrisis veranderden veel landen van regering, maar ook daar veranderde het beleid in de regel niet. Wat resteert zijn softe verkiezingsthema’s die vaak over identiteit gaan. De keuze is niet meer tussen links of rechts, maar tussen open of gesloten: meer of minder globalisering. Sommige partijen willen terug naar minder globalisering en dus minder of geen EU. Dat vindt De Gruyter geen optie: volgens haar kan globalisering zonder de EU erger zijn dan deze nu al is. De EU kan de effecten van globalisering wel verzachten.

Zwitsers bankgeheim: weg ermee

Het populaire idee is tegenwoordig dat de EU macht heeft ontfutseld aan de lidstaten. Sommige partijen willen die macht terughalen en dan weer zelf over alles beslissen. Maar De Gruyter laat overtuigend zien dat dat onzin is. Een land kan zich niet in zijn eentje aan de globalisering onttrekken: deze dwingt bepaald beleid af.

Zwitserland is wederom een voorbeeld. Het land gaf haar bankgeheim op, want anders kregen de Zwitserse banken UBS en Credit Suisse geen bankvergunning meer in de VS — en dat had hun faillissement betekend. Het land moet zich voegen naar de geglobaliseerde regels en voert mede daarom alle regels van de EU gewoon in, al praat men er als niet-lid niet over mee.

Er zijn veel van deze voorbeelden. In Denemarken heeft men de euro niet, maar de Deense kroon zit wel vastgeklonken aan de euro. Anders is er te veel financiële turbulentie. De Deense kroon heeft dus alleen nog symboolwaarde. Ook bij het Oekraïne-referendum zien we dat globalisering en nationale democratie slecht samengaan: Nederland kan formeel wel nee zeggen, maar iedereen weet dat er hoe dan ook samengewerkt zal worden. Nederland kan in zijn eentje de relatie tussen de EU en Oekraïne niet bepalen.

Rekening houden met de kleintjes

De Gruyter stelt dat landen altijd al onaardig tegen elkaar hebben gedaan. Meningsverschillen waren — en zijn — er altijd. Vroeger ging dat gepaard met oorlog. De EU is volgens De Gruyter bedacht omdat landen zo op een andere manier onaardig tegen elkaar kunnen doen: aan de onderhandelingstafel. Het voordeel van de EU is dat deze ook rekening houdt met kleine landen. Die waren in het Europa van vroeger geheel afhankelijk van de grootmachten. Helemaal gelijk zijn grote en kleine EU-landen in de praktijk ook nu niet, maar men probeert dit principe in ieder geval wel te hanteren.

De EU is bedacht om op een andere manier onaardig tegen elkaar te kunnen doen

Het probleem is volgens De Gruyter dat er geen volledige Europese democratie is. Dit zou de invloed van burgers op de EU en op globalisering vergroten. Het probleem is dat politici deze Europese democratie nooit hebben gebouwd, deze niet belangrijk vonden, of er simpelweg niet aan dachten. Stappen in deze richting zijn inmiddels door de wijdverbreide tegenstand tegen de EU nog maar nauwelijks mogelijk, want de politici willen ook nog herkozen worden. Zo zal de impasse rond de EU nog wel even voortduren.