Lidstaten willen geen EU-vluchtelingenbeleid, gemeenten wel

Het is dinsdagochtend in het Europees Parlement. De coördinator voor internationale rechtvaardigheid van de gemeente Barcelona neemt het woord. De vluchtelingen uit Syrië die via Turkije de EU bereikten hebben het zwaar en verdienen onze hulp, meldt ze. De Spaanse regering doet echter te weinig. De hoop was dat Madrid de grenzen zou openen voor vluchtelingen, maar dat gebeurde niet. De Spaanse regering is veel te terughoudend en komt de eigen afspraken over herverdeling van vluchtelingen niet na: er zijn veel minder vluchtelingen opgenomen dan was afgesproken, klaagt de coördinator.

Diezelfde coördinator meldt dat Spaanse burgers het niet met de eigen regering eens zijn: er is in Barcelona een enorme bereidheid om vluchtelingen te helpen. Burgers waren bereid vluchtelingen thuis op te vangen, zamelden goederen in of boden maaltijden aan. Ze toonden massaal hun solidariteit, terwijl de Spaanse regering niets deed, vindt ze. Als de regering het niet doet, moeten gemeenten in actie komen, is haar conclusie: ‘Wij zijn de steden van Europa, wij vormen de frontlinie.’ Steden moeten onderling meer samenwerken, is haar boodschap.

Burgers toonden massaal hun solidariteit, terwijl de Spaanse regering niets deed

Verenigd Links

De vergaderzaal van het Europees Parlement is tot de nok toe gevuld. Hier zijn lokale politici uit heel Europa samengekomen om de vluchtelingencrisis te bespreken op uitnodiging van de meest linkse fractie in het Europees Parlement, Verenigd Links. Hier zijn partijen bij aangesloten als het Griekse Syriza, het Spaanse Podemos, het Duitse Die Linke en vanuit Nederland de SP en de Partij voor de Dieren. Deze fractie is ‘confederaal’ en heeft daarom geen fractiediscipline. We weten daarom niet of de SP en de Partij voor de Dieren achter dit initiatief staan.

De gemeente Barcelona is met meerdere mensen naar de bijeenkomst gekomen. De burgemeester spreekt de zaal in een videoboodschap toe en verontschuldigt zich dat ze er niet bij kan zijn. Ze houdt een warm pleidooi voor de rechten van vluchtelingen. Deze moeten met open armen ontvangen worden, zegt ze. De EU is volgens het vluchtelingenverdrag verplicht deze mensen op te nemen en gaat in tegen haar eigen principes nu ze die opvang niet waarmaakt, meldt ze. Daarom moeten burgers zelf in actie komen. In de zaal herhaalt een gemeenteraadslid uit Barcelona deze woorden.

Klagen

Het standpunt van de gemeente Barcelona is niet uniek: heel veel lokale politici op de bijeenkomst in het Europees Parlement denken er net zo over. Ook de loco-burgemeester van Stockholm vertelt over de solidariteit die burgers van haar stad met vluchtelingen hebben getoond. Stockholm is ‘a city of solidarity’. Zij vindt dat zowel de EU als Zweden met het vluchtelingenbeleid falen, maar Stockholm doet dat volgens haar niet. ‘Fascisten’ in de gemeenteraad van Stockholm proberen arme burgers en vluchtelingen tegen elkaar op te zetten door op de woningnood te wijzen die door vluchtelingen zou toenemen. In Stockholm zijn vanwege de crisis direct meer huizen gebouwd, meldt ze.

In Stockholm zijn vanwege de crisis direct meer huizen gebouwd

Deze ochtend komen ook lokale bestuurders uit Madrid, Zaragoza, Valencia, Pamplona, Parijs, Gent, Lesbos, Thessaloniki en een tiental kleinere gemeenten aan het woord. Officieel om van elkaar te leren hoe vluchtelingen op te vangen, maar in de praktijk om te klagen over het gebrek aan goed EU-vluchtelingenbeleid. We zien hier het onderscheid terug tussen de EU-instellingen en de lidstaten: de Europese Commissie en het Europees Parlement willen gezamenlijk vluchtelingenbeleid met verplichte herverdeling van vluchtelingen, de lidstaten regelen het liever zelf. De aanwezige gemeenten zijn dan ook op de hand van de Europese instellingen en niet op die van de eigen regering.

Beschuldigend

Het gebrek aan EU-vluchtelingenbeleid maakt opvang en toelating tot een nationaal thema: de vluchtelingen die op Lesbos aankomen zijn een Grieks probleem. De vluchtelingen kunnen niet weg omdat de grenzen gesloten zijn terwijl ze ook niet worden herverdeeld of teruggestuurd. De lokale bestuurders wijzen deze ochtend beschuldigend naar alle andere lidstaten: zij werken ten onrechte niet mee aan gezamenlijk vluchtelingenbeleid en verdienen om die reden straf. ‘Hongarije en Polen nemen toch ook landbouwsubsidies in ontvangst?’ aldus een Spaans gemeenteraadslid.

De bijeenkomst illustreert dat de EU-instellingen op zoek zijn naar nieuwe medestanders in de strijd tegen tegenstribbelende lidstaten. Die vinden ze bij overheden die formeel geen enkele rol spelen, maar wel kunnen zeggen dat de EU-instellingen de juiste plannen hebben. Deze krijgen van de fractie Verenigd Links — eveneens voorstander van een ruimhartig EU-vluchtelingenbeleid — een groot podium. Zo wordt de druk om tot gezamenlijk EU-beleid te komen weer wat groter. Linkse Europarlementariërs kunnen zo bovendien mooie sier maken naar hun achterban, net als de gemeenteraadsleden.

Lokale contacten

Bij de Europese Commissie zien we hetzelfde: omdat lidstaten niet meewerken ontstaat samenwerking met gemeenten. Onder de noemer ‘het Pact van Amsterdam’ wordt met bereidwillige gemeenten onderzocht hoe Europese steden kunnen samenwerken op het gebied van vluchtelingen. Ook dit is voor de Europese Commissie een manier om aan invloed te winnen, meer contact te krijgen met de lokale beleidspraktijk en samen te werken met overheden die aan EU-beleid willen meewerken. Tegelijk is het ook een manier om met een grote boog om overheden heen te werken die dwarsliggen: de nationale regeringen.

Veel PR-momenten en enige informatie-uitwisseling, maar formeel verandert er niets

Het levert veel PR-momenten op en enige informatie-uitwisseling, maar formeel verandert er niets: de lidstaten gaan nog steeds over de vraag of en zo ja hoe de EU tot gezamenlijk vluchtelingenbeleid komt. De gemeenten staan daar geheel buiten, of ze de EU-ambities nu steunen of niet. Daarmee zijn zowel gemeenten die met de Europese Commissie praten als burgemeesters die in het Europees Parlement komen spreken per definitie adviseurs. Ze vervangen de dwarsliggende lidstaten nooit. En die lidstaten lijken niet van plan naar hun dwarse gemeenten te gaan luisteren.