Het is 2009 en Lea Bouwmeester pleit in een artikel in NRC voor wetgeving omtrent lobbyen in Den Haag, wanneer blijkt dat de tabakslobby café-eigenaren financieel en juridisch steunt in de strijd tegen het rookverbod. In de zomer van dat jaar zal Bouwmeester onderzoek gaan doen naar een eventuele lobbycode, vertelt ze in de krant. Toch blijft het rond die tijd angstig stil. Drie jaar later, op 19 juni 2012, verschijnt Bouwmeester in een uitzending van Nieuwsuur. Daarin reageert ze op het feit dat tabakslobbyist en CDA-lid Elco Brinkman een aantal gesprekken voerde met staatssecretaris en partijgenoot Jan-Kees de Jager over de invoering van minimumprijzen voor tabak. Na deze gesprekken wijzigde Nederland zijn positie inzake het tabaksvoorstel  van ‘sceptisch’ naar ‘neutraal’. In de uitzending vertelt Bouwmeester nog voor het reces een wetsvoorstel te willen invoeren om lobbyen beter te controleren.

'Praten zonder te presteren'

Nu, in november 2015, is er een openbaar voorstel op de PvdA-website geplaatst, waarin Bouwmeester drie punten aanhaalt die moeten voorkomen dat ‘lobbyen zich op schimmige wijze voltrekt’. Zo zou er een lobbyparagraaf moeten komen, waarin bij elk groot beleidsonderwerp openbaar kan worden gemaakt welke belangen door wie zijn ingebracht en wat ermee is gedaan. Ook moeten de agenda’s van de top van ministeries, toezichthouders en uitvoeringsorganisaties via internet opengesteld worden. Als laatste moet er een lobbyregister komen, waarin duidelijker wordt opgenomen wie in de Tweede Kamer lobbyt en hoe vaak. Ondanks dit voorstel ligt er na een aankondiging van zes jaar terug nog steeds geen wetsvoorstel bij de Kamer.

Lea Bouwmeester

In de NRC van afgelopen zaterdag publiceert redacteur Tom-Jan Meeus een artikel waarin hij de aanpak van Lea Bouwmeester bekritiseert. ‘Wie zes jaar media haalt met kritiek op de beslotenheid van het lobbycircuit en media al drie jaar een initiatiefwetsvoorstel belooft zonder het in te dienen, vertoont het politieke gedrag waarover kiezers [...] zo klagen: praten zonder te presteren. De inside game van de lobbyisten bestrijden met de outside game van het Kamerlid: doen alsof.’

‘Toegegeven, de invoering van het voorstel heeft lang geduurd'

Ondanks het feit dat Bouwmeester met de NRC-redacteur had gesproken over het onderwerp, was ze toch verrast door de conclusie die Meeus trok. In een reactie op zijn commentaar vertelt Bouwmeester: ‘Toegegeven, de invoering van het voorstel heeft lang geduurd. Maar in zowel 2010 als 2012 vonden Tweede Kamerverkiezingen plaats én ik werd zwanger. Dat kost allemaal tijd.’ Ook vindt de politica dat Meeus niet voldoende beschrijft wat ze al wél heeft bereikt. ‘We hebben de lobbycultuur in verschillende landen geanalyseerd, veel mensen gesproken, een voorstel gepubliceerd op de PvdA-website en alle reacties geanalyseerd. Nogal veel werk, en ik doe het in mijn eentje. Het is echt uurtjes bij elkaar sprokkelen, aangezien het naast mijn normale werkzaamheden als Kamerlid moet gebeuren.’

Behalve de VVD

De traagheid van het indienen van het voorstel zou niet liggen aan het gebrek aan steun in de Kamer, vertelt Bouwmeester. ‘De meeste Kamerleden zijn positief, behalve de VVD dan. Die houden niet van regeldruk en zijn daardoor wat minder van transparantie. De rest van de partijen is allemaal heel erg voor, dus ik verwacht niet dat het in de Kamer veel problemen gaat opleveren.’ Maar, zo vertelde Bouwmeester, de reacties op het voorstel komen voornamelijk vanuit de usual suspects, waardoor het voorstel vrij eenzijdig wordt. ‘Bij consultatie van ons plan naar buiten kregen we positieve reacties van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en werkgeversorganisatie VNO-NCW. Ook reageerden veel lobbyisten en beroepsverenigingen.’

‘De meeste van de lobbyisten voelen zich ontzettend aangevallen en nemen het heel persoonlijk op.’

Niet al die reacties waren positief. ‘De meeste van de lobbyisten voelen zich ontzettend aangevallen en nemen het heel persoonlijk op.’ Slechts reacties verwerken van grote, bekende lobbypartijen vond Bouwmeester niet genoeg. ‘Dit moet een breed gedragen plan worden. We hebben expres ons voorstel openbaar geplaatst op de PvdA-website, om zoveel mogelijk reacties van buitenaf te krijgen. Een goede overheid is een open overheid, vinden wij namelijk. Daarnaast willen we gericht mensen uitnodigen voor gesprekken, waaronder veel journalisten. De inbreng is nu nog te eenzijdig.’

Zwangerschapsverlof

Na verwerking van de reacties wil Bouwmeester het plan bespreken met een brede club Kamerleden. ‘Dit voorstel moet geen PvdA-speeltje worden, maar een plan waar een groot deel van de Kamer achter staat. Vervolgens gaan we kijken naar de implementatie van het plan. Wetgeving is heel statisch, terwijl lobbyen an sich behoorlijk flexibel is. Daarom moet een commissie opgezet worden, denken wij, die jaarlijks de situatie opnieuw analyseert. Wat gaat goed? Wat niet?’ Bouwmeester wilde oorspronkelijk het voorstel in november naar buiten brengen. Dat is echter niet gelukt. ‘Helaas willen veel mensen niet openbaar reageren op het voorstel, waardoor reacties verzamelen veel langer duurt dan verwacht. Daardoor is de geplande datum verschoven naar januari, voordat ik net als in 2012 met zwangerschapsverlof ga. Als het goed is, kunnen andere mensen er dan mee aan de slag.’ Hoe gaat ze ervoor zorgen dat er, zoals beloofd, in januari wel een officieel voorstel op tafel komt? Het is tijd voor Lea Bouwmeester om daarmee te komen, voordat ze weer maanden uit de Kamer is. De coco-affaire van ING bewijst nog maar eens hoe belangrijk een open lobby is, om toekomstige schandalen te voorkomen. In vergelijking met andere landen en zelfs Brussel, dat toch beschouwd wordt als een lobbyparadijs, loopt Nederland behoorlijk achter op het gebied van transparantie. ‘Dit onderzoek heeft een ontzettend lange aanlooptijd gehad. Ik zeg wel eens dat het net als een scriptie is: pas in de laatste fase kun je gaan schrijven. Nu is bijna alles op orde en kunnen we conclusies gaan trekken. Dan kan het plan naar de Kamer.’ Dat het deze keer goedkomt, daar is de PvdA-politica van overtuigd. ‘We zijn nu de vruchten aan het oogsten en in december of uiterlijk januari zal het voorstel dan echt op de plank liggen.’ Een duidelijke reden waarom ze deze deadline wél zal halen, in tegenstelling tot 2009 en 2012, geeft Bouwmeester echter niet.