10 Oktober 2017. Oranje is definitief niet door naar het WK in Rusland. Een fikse teleurstelling voor voetbalfans. Maar in de voetbalgame FIFA 17 mag dat de pret niet drukken. Gamers creëren er hun eigen geluk, en hun eigen elftal.

Spyker (9) is zo’n gamer. Hij speelt FIFA op zijn Playstation 4. Zo nu en dan vertelt hij zijn ouders over zijn prestaties. Hoe Ronaldo nu in zijn team speelt, en Messi. Dit verrast zijn moeder: ze heeft weleens gehoord dat je zulke grote namen in de game niet makkelijk bij elkaar speelt. En dan ziet ze op een dag haar creditcardafschrift. Er is duizend euro betaald aan EA Sports, het bedrijf achter FIFA. Ze haalt verhaal bij haar kinderen. Wanneer ze Spyker vraagt of hij hierachter zit, wordt hij rood. ‘Ja’, geeft hij toe.

Ik sprak de moeder van Spyker over het voorval. Zij wist destijds dat haar creditcard was gekoppeld aan de Playstation. Maar ze wist niet dat een kind binnen het spel zomaar duizend euro kon uitgeven om zijn virtuele team te versterken.

Toch kwamen ze er nog goed vanaf: er zijn verhalen van jongeren die 4.000 Britse ponden,7.500 dollar of nog meer aan FIFA uitgaven. Deze jongeren kopen zogeheten lootboxen, een soort digitale schatkistjes met prijzen voor in het spel. De beste prijzen helpen je winnen of indruk maken op je online vrienden. Maar als speler weet je nooit wat je krijgt tot je de lootbox betaalt en opent.

Is dit geen gokken?

Hoe werken lootboxen?

In FIFA kun je bijvoorbeeld je eigen elftal samenstellen. Deze spelmodus heet FIFA Ultimate Team. Je kunt nieuwe teamleden al spelend verdienen, maar het is veel sneller om ze te kopen. Dat gaat in twee stappen: eerst koop je met echt geld ‘FIFA-punten’, dan koop je met FIFA-punten ‘FUT Packs’ (FIFA’s term voor lootboxen). FUT Packs doen denken aan de voetbalplaatjes van Albert Heijn. De spelers verschijnen zelfs in kaartvorm, om vervolgens op het speelveld tot leven te komen. In de nieuwste editie van FIFA kosten de simpelste FUT Packs 42 cent en de uitgebreidste ruim 20 euro. 

Veel populaire games hebben lootboxen, maar sinds 2017 ligt het verdienmodel onder vuur. Omdat sommige goederen immers schaarser zijn dan andere (in FIFA is Ronaldo een stuk meer waard dan de doorsnee voetballer), kun je je afvragen: is dit geen gokken?

Nee, antwoordden Britse en Nieuw Zeelandse kansspelautoriteiten eind 2017. Maar daar dacht de Nederlandse Kansspelautoriteit, of KSA, anders over. In april 2018 concludeerde de KSA dat sommige lootboxen onder de Nederlandse wet wel degelijk kansspelen zijn.

Om in Nederland te worden geclassificeerd als gokken, moet een spel aan twee criteria voldoen: er moet een kanselement in zitten, en de prijzen moeten overdraagbaar zijn. Vier van de tien games die de KSA onderzocht voldeden aan beide, en waren daarom in strijd met de Wet op de kansspelen. Onder de huidige wet kunnen gameontwikkelaars geen kansspelvergunning krijgen, dus is het verdienmodel van de vier spellen de facto illegaal.

Welke vier games het betrof, wilde de KSA niet zeggen. Maar diezelfde maand kondigde de Belgische Kansspelcommissie aan dat onderzoekers gokkistjes hadden gevonden in deze vier spellen: Overwatch, Star Wars Battlefront II, FIFA 18 en Counter-Strike: Global Offensive.

FIFA verzet zich

Afgelopen juli deactiveerde gameontwikkelaar Valve de lootboxen in het schietspel Counter-Strike, voor zowel de Nederlandse als de Belgische markt. Sindsdien is er in Nederland niet veel gebeurd. In België wel: daar verdwenen de digitale schatkistjes in augustus ook uit het spel Overwatch en in september startte in Brussel een strafrechtelijk onderzoek naar spelontwikkelaar, EA vanwege de lootboxen in FIFA.

EA weigerde FIFA’s verdienmodel namelijk aan te passen. Ceo Andrew Wilson zei in 2018 dat EA niet gelooft dat lootboxen een vorm van gokken zijn. Wilson gaf drie argumenten: iedere lootbox bevat een vast aantal prijzen, spelers kunnen de prijzen in het spel niet omzetten in geld, en er wordt geen echt geldbedrag aan de teamleden verbonden.

Dat is in principe waar, maar daar staat tegenover dat sommige prijzen aanzienlijk zeldzamer (en dus waardevoller) zijn dan andere. Ook heeft het spel een digitale transfermarkt, waarop je je spelers kunt verkopen voor een virtuele munteenheid — genaamd FUT Coins — en kun je FUT Coins op veel onofficiële sites kopen voor echt geld. Wie dus opzoekt hoeveel FUT Coins kosten, kan herleiden wat de economische waarde van spelers op FIFA’s transfermarkt is. De ceo erkende het bestaan van sites die FUT Coins verkopen wel: hij zei dat EA deze praktijk verbiedt en probeert te bestrijden.

EA heeft nochtans een sterke financiële prikkel om voor de lootboxen te vechten. Het bedrijf verdiende in 2015 al 650 miljoen dollar aan de lootboxen in zijn sportgames (naast FIFA heeft EA sportspellen als NHL en Madden). Dat is bijna 30 procent van EA’s digitale inkomsten. In 2016 liep het bedrag op naar 800 miljoen dollar.

Volgens de KSA is er wel degelijk vooruitgang

René Otto is een advocaat, gespecialiseerd in de juridische uitdagingen van de game-industrie. Op mijn vraag of FIFA’s verdienmodel valt onder kansspelen, antwoordt hij: ‘Mijn voorzichtige conclusie is dat FUT Packs wel kwalificeren als kansspel. Je krijgt willekeurige spelers uit FUT Packs; die zijn te verhandelen in de game voor FUT Coins. Deze Coins kun je gebruiken om nieuwe Packs te kopen. Ondanks dat je FUT Coins binnen het spel niet kunt inwisselen voor echt geld, heeft zo’n FUT Coin dus wel een bepaalde financiële waarde. Daardoor zijn ook de spelers indirect op geld waardeerbaar. Je zou dus kunnen zeggen dat er sprake is van een in-game economie.’

Hoe sterk staat de KSA?

Deze week ging EA in België eindelijk overstag — soort van. De lootboxen blijven, maar EA staakt de verkoop van FIFA-punten. Hierdoor kunnen gamers alleen nog lootboxen verdienen door het spel te spelen. Goed, je kunt ook nog steeds FUT Coins kopen op een illegale site, maar officieel komt aan FIFA’s betaalde lootboxen een eind.

Hoe staat het er intussen voor in Nederland?

Toen de Kansspelautoriteit zich uitsprak, kregen spelontwikkelaars een deadline: breng je verdienmodel vóór 20 juni 2018 in lijn met de wet, of de KSA gaat handhaven. De deadline kwam en ging, en EA Sports gaf geen krimp.

In oktober organiseerde de KSA een bijeenkomst met de game-industrie. Er moest een dialoog komen over de dreigende vermenging van gaming en gambling. Verschillende Nederlandse gameontwikkelaars waren aanwezig. Maar het Amerikaanse EA Sports schitterde in afwezigheid.

Toch is er volgens de KSA wel degelijk vooruitgang. ‘We hebben meerdere interventies gepleegd’, zegt Jork Netten, die het KSA-onderzoek naar lootboxen leidt, ‘en je ziet dat een groot deel van de partijen aanpassingen hebben verricht.’ Netten doelt vermoedelijk onder meer op Counter-Strike, maar de KSA wil geen namen noemen. ‘Bij sommige partijen gaat het wat moeizamer’ vervolgt hij. ‘Als zij zich strijdig blijven gedragen met de wet, kan het zijn dat de KSA overgaat tot het opleggen van een boete of een last.

Menig lootbox lijkt op een fruitautomaat

Die boete kan oplopen tot 830.000 euro of, veel dreigender voor EA, 10 procent van de wereldwijde omzet van het bedrijf. Ook kan de KSA net als zijn Belgische evenknie een strafrechtelijk onderzoek laten verrichten. De autoriteit staat er dus niet machteloos voor.

Gateway gambling

Stel, morgen besluit EA ook in Nederland FIFA aan te passen. Het stopt de transfermarkt of verwijdert net als in België de betaalde FIFA-punten. Zijn lootboxen hiermee onschadelijk gemaakt? Niet helemaal. Want naast de vraag of het gokken is, is er de vraag of het gokken bevordert.

Het KSA-onderzoek naar lootboxen wijst uit ‘dat er mogelijk een verband bestaat tussen loot boxes en de ontwikkeling van verslaving. Dit geldt voor álle loot boxes, dus ook voor de loot boxes die niet in strijd zijn met de Wet op de kansspelen.’

Dat schrijft ook Tony van Rooij, projectleider gamen, gokken en mediawijsheid bij het Trimbos instituut. In een artikel uit 2017 verkent hij mogelijke risico’s van lootboxen. Bijvoorbeeld ‘het feit dat dit soort gesimuleerd gokken de drempel naar ‘echt’ gokken mogelijk verlaagt. Sommige studies vinden voorlopige aanwijzingen dat dit gebeurt bij spellen waarin gesimuleerd gokken wordt aangeboden.’

Verder schrijft Van Rooij: ‘De lage bedragen, het vrijwel oneindig herhaalbare karakter van de aankoop en de vervaging tussen game en gokspel zijn punten van zorg’, schrijft Van Rooij. ‘We zijn niet voor niets heel voorzichtig met kansspelen in deze samenleving: en extra voorzichtig als het om jongeren gaat.’

Parallellen tussen lootboxen en gokken zijn inderdaad gauw gevonden. Lichteffecten, spannende geluiden en meer trucjes om spelers tot aanschaf te verleiden doen menig lootbox lijken op een fruitautomaat.

De Kansspelautoriteit heeft eigenlijk maar één stok om mee te slaan

De Kansspelautoriteit heeft eigenlijk maar één stok om mee te slaan: de wet op de kansspelen. Die is prima geschikt voor het casino. De fiches die je daar met geluk kunt winnen zijn alleen interessant vanwege hun economische waarde. Je kunt ze omzetten in geld. Dus het is gokken. Maar voor gamers zijn de beste prijzen in de lootboxen inherent waardevol. Het gaat niet om Ronaldo’s monetaire waarde, het gaat om Ronaldo.

Waar EA echt van terugdeinst

Tony van Rooij uit in het Trimbosartikel ook zorgen vanuit consumentenperspectief. Vroeger betaalde je één keer 60 of 70 euro voor een spel van EA; tegenwoordig heb je games die hetzelfde kosten, maar ook nog essentiële items verbergen in betaalde lootboxen.

Het bekendste voorbeeld is Star Wars Battlefront II. Ook van EA, en ook op België’s lijst van foute lootboxen. In 2017 werden gamers massaal kwaad over de lootboxen in dit spel. Volgens spelers maakte EA het vrijwel onmogelijk ver te komen in het spel zonder extra geld uit te geven.

EA reageerde snel: het verwijderde de optie om voor lootboxen te betalen nog vóór de officiële release van het spel (de ophef ontstond rond een proefversie). Een analist bij Morgan Stanley schreef in een brief aan investeerders (EA is een beursgenoteerd bedrijf) dat het verwijderen van betaalde lootboxen het risico op een flop verminderde. Toch vielen de verkoopcijfers tegen en lag dat volgens EA’s cfo aan de lootboxcontroverse.

EA lijkt geschrokken van het incident. Weliswaar maakten betaalde lootboxen maanden later een comeback in Star Wars Battlefront II, maar ze waren niet langer essentieel voor de voortgang in het spel. Chief design officer Patrick Söderlund gaf in een interview toe: ‘we hebben het verkeerd gedaan’. Hij beloofde dat EA dezelfde fouten niet zou herhalen met aankomende games als Anthem en Battlefield 5.En inderdaad, een paar maanden later werd bekend dat Anthem en Battlefield helemáál geen lootboxen kregen.

Enerzijds toont de aanpassing van FIFA in België dat de game-industrie best een beetje valt te reguleren. Anderzijds is het een traag proces en beslaat de huidige wetgeving niet alle risico’s van lootboxen. Daarom is het significant dat EA in korte tijd terugkwam op lootboxen in meerdere grote titels. Onderschat nooit de impact van een groep boze gamers.

Correctie:

Ik schreef aanvankelijk dat je een credit card nodig hebt om FIFA online te kunnen spelen. Dat klopt niet: je kunt ook na betaling via  IDEAL of een cadeaubon spelen.