Als biograaf van de bekendste Nederlander aller tijden had journalist Auke Kok zich een betere lancering van zijn boek kunnen wensen. Zijn biografie over Johan Cruijff bevatte een stevige beschuldiging aan het adres van de overleden ‘verlosser’: hij zou liefst een miljoen euro per jaar hebben onttrokken aan de Johan Cruyff Foundation. Die geldstroom stond niet in de jaarrekening van de JCF en Kok had zijn bewering niet aan de familie of de Foundation voorgelegd. Dat had hij beter wel kunnen doen: dan had hij zichzelf een rechtszaak  en een rectificatie bespaard.

Ik ben geen groot liefhebber van sportboeken, liever blader ik door jaarverslagen. Toch was er iets rond de misstap van Kok dat mijn aandacht trok: de betrokkenheid van de Nationale Postcode Loterij (NPL). Die organisatie heeft mijn aandacht omdat Boudewijn Poelmann, die aan het hoofd ervan staat, als een soort van alleenheerser een enorm bureau voor wederdiensten bestiert en daar bepaald niet transparant over is. Dat bleek ook in de kwestie rond Kok. De Johan Cruyff Foundation ontvangt al jaren geld van de NPL en volgens Het Parool heeft Cruijff wel degelijk een onbekend bedrag ontvangen om de naamsbekendheid van de Foundation te vergroten.

De NPL geeft al jaren flink geld uit om Nederlandse en buitenlandse beroemdheden als haar ‘ambassadeur’ op te laten draven. Van Ruud Gullit is bekend hoeveel hij daarvoor toucheerde (hij moest dat ooit in een echtscheidingszaak vertellen): 48 duizend euro, voor een paar optredens per jaar. Cruijff trad vaker op en had een grotere naam. De Postcode Loterij weigerde tegenover Het Parool op de zaak in te gaan. Dat past bij hoe ik deze organisatie heb leren kennen: eenzelfde gebrek aan transparantie bij de Postcode Loterij speelde bij mijn speurtocht naar de miljoenen die gemoeid zijn met Feyenoords shirtsponsorcontract. Hoewel de NLP van de overheid een kansspelvergunning heeft en goededoelenloterijen mag exploiteren, legt de organisatie onvoldoende maatschappelijke verantwoording af. De nalatenschap van Cruijff en zijn stichting verdienen beter, zou je zeggen.

De grote dirigent

In hun artikel ‘Loterijbaas Poelmann dirigeerde goededoelengeld naar “zijn” Feyenoord’ lieten Logger en Weijnen begin dit jaar zien hoe de NPL-baas 10 tot 12 miljoen euro die voor goede doelen bestemd waren, via de stichting Doen en het verlieslijdende energiebedrijf Qurrent naar zijn favoriete voetbalclub doorsluisde. Dat Poelmann niet alleen een groot fan van Feyenoord is, maar ook een belang in de club heeft, is daarbij geen onbelangrijk detail.

Het kan toch nooit de bedoeling zijn dat de stichting Doen een betaald-voetbalorganisatie jaarlijks ondersteunt met 5 tot 6 miljoen euro

Toen Qurrent op 1 oktober 2018 opging in Greenchoice, kwam een eind aan deze constructie en moest Poelmann op zoek naar een andere manier om Feyenoord van geld te voorzien. Hij moest daarbij een probleem voor Doen oplossen, die als eigenaar van Qurrent garant stond voor het sponsorcontract met Feyenoord. Op 19 juli van dit jaar beschreef ik hoe de grote NPL-baas besloot om deze keer een greep te doen in de prijzenpot van de diverse loterijen om ‘zijn’ Feyenoord te spekken. Ditmaal fungeerde Droomparken als doorgeefluik. In ruil voor een lucratief vakantievilla-leveringscontract was de onderneming  bereid Feyenoord jaarlijks voor bijna 6 miljoen euro te sponsoren.

Poelmann hoopt kennelijk dat de feiten buiten zicht blijven door zulke A > B > C-constructies. Wie daar doorheen kijkt, ziet een machtige directeur die zich over ruim 10 miljoen goededoelengeld ontfermt en die naar een privé-hobby sluist. Het kan toch nooit de bedoeling zijn dat de stichting Doen – die op zijn website meldt: ‘Als financier helpt Stichting Doen voorlopers die een groenere, socialere en creatievere samenleving willen maken’ – een betaald-voetbalorganisatie jaarlijks ondersteunt met 5 tot 6 miljoen euro. Via de transactie met Droomparken wordt mogelijk 12 miljoen teveel betaald voor vakantievilla’s (en dus: het prijzengeld met 12 miljoen euro gekort), teneinde Feyenoord jaarlijks met 6 miljoen euro te spekken.

In mijn vorige artikel gaf ik al aan dat het mij zeer onwaarschijnlijk leek dat Droomparken op eigen kracht 6 miljoen per jaar kan ophoesten voor het sponsorcontract met Feyenoord. Ik concludeerde toen dat dit alleen mogelijk was met een forse subsidie uit de prijzenpot van de Goede Doelen Loterijen. Dit lijkt mij een duidelijk voorbeeld van belangenverstrengeling. Zo wordt er mogelijk 22 miljoen euro (10 miljoen via de blanco cheque voor Qurrent en 12 miljoen via het prijzengeld voor te duur betaalde vakantievilla’s van Droomparken) onttrokken over een periode van 4 jaar. Dat dit geld niet in Poelmanns zakken verdwijnt maar wordt doorgesluisd naar een betaald voetbalorganisatie waarvan hij mede-eigenaar is, maakt de kwestie niet minder kwalijk.

Vrij spel

Met drie anderen richtte Poelmann in 1989 de Postcode Loterij op. Hij is de enige van het stel die nog betrokken is bij de Nationale Postcode Loterij NV, de holding boven de Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de Vriendenloterij. Zijn rol is niet gering: hij heeft bestuurlijk de touwtjes in handen. Zo drukte Poelmann de sponsordeal tussen Qurrent en Feyenoord er persoonlijk doorheen, onthulde FTM.

Over 2018 besteedden 4,24 miljoen deelnemers 1.022 miljoen aan de drie genoemde loterijen. Dit geld werd als volgt verdeeld: goede doelen (50 procent), prijzengeld (26,2 procent), kansspelbelasting (4,4 procent) en organisatiekosten (19,8 procent). Het netto prijzengeld bestaat uit cash geld (39 procent) en prijzen in natura en cadeaus (61 procent). De loterijvergunning bevat geen voorwaarden over hoe het prijzengeld moet worden uitgekeerd; wel moeten de te winnen prijzen duidelijk worden vermeld. Een en ander betekent dat de Postcodeloterij volledig vrij is waar ze haar prijzen en cadeaus aanschaft, en tegen welke voorwaarden. Over 2018 werd ruim 160 miljoen uitgegeven aan een waslijst aan goederen en diensten. Ik vermeld dit om te laten zien dat een dominante directeur als Poelmann veel ruimte heeft om leveranciers te plezieren, indien gewenst.

Er is niemand met voldoende gewicht om Poelmann te tackelen als hij het verkeerde pad op dreigt te lopen

De stichting Doen is voor haar inkomsten volledig afhankelijk van de Goede Doelen Loterijen. De directie van Doen kan door Poelmann c.s worden ontslagen, en Poelmann is als toehoorder aanwezig bij alle belangrijke beslissingen van de stichting Doen. Zodoende heeft Poelmann vrij spel om binnen die stichting zijn zin door te drukken wanneer hij vindt dat een bepaald bedrijf of initiatief extra steun nodig heeft. Er is niemand met voldoende gewicht om hem te tackelen als hij het verkeerde pad op dreigt te lopen.

Loterijprijzen inkopen bij dochterbedrijven

Als financieel analist kan ik het niet laten een beetje in de prijzenpot te snuffelen. Zo zie ik onder andere dat er in 2018 en 2019 een kookboek cadeau wordt gedaan aan alle spelers van de Postcode Loterij. In 2018 betrof het ruim 2,8 miljoen exemplaren van een kookboek van Yvette van Boven, in 2019 een boek van de beroemde Yotam Ottolenghi. Een regulier kookboek van deze auteurs kost in de boekhandel tussen de 15 en 30 euro. Beide kookboeken zijn verschenen bij Fontaine uitgevers, onderdeel van uitgeverij Nieuw Amsterdam. Die is op haar beurt eigendom van Novamedia, de eigenaar van de Postcodeloterij.

Uit Novamedia’s jaarverslag van 2018 maak ik op dat hun media-activiteiten een omzet hebben van 37,2 miljoen euro. Als die boeken 4 euro (exclusief btw) per exemplaar hebben gekost, waren deze cadeaus goed voor een omzet van 11,2 miljoen euro. Dat is 56 procent van de omzet van 2018 (20 miljoen euro) van alle uitgeverij-activiteiten van Novamedia. (Of de deelnemers van de loterij blij waren met deze cadeaus weet ik niet, maar sommigen bieden de boeken op Marktplaats voor nul euro aan.)

Als ik verder snuffel, zie ik dat je bij de Postcode Loterij ook boeken kunt winnen. Die worden ingekocht bij BookSpot. Voor de oudere lezers, BookSpot is de opvolger van ECI boekenclub, en is sinds 2014 eveneens onderdeel van Novamedia. Hoeveel boeken en hoeveel geld het betreft kan ik niet achterhalen, maar gezien de omvang van de Postcode Loterij gaat het al gauw om miljoenen. En dat is veel in verhouding tot de omzet van BookSpot, die 17 miljoen euro bedraagt.

Dan zie ik dat de Postcode Loterij-spelers tevens kans maken op kaartjes voor musicals. Laat dit nu het métier van Joop van den Ende zijn. Joop is naast commissaris van Novamedia ook voormalig grootaandeelhouder van Novamedia, en vriend en zakenpartner van Poelmann. Van den Endes voormalige productiemaatschappij was vanaf het begin betrokken bij vele tv-formats van de Postcode Loterij. In haar boek De mannen van de Droomfabriek (een zeer lezenswaardige beschrijving van de geschiedenis van de Postcode Loterij) laat Ineke Holtwijk zien dat er zonder Joop van den Ende geen Postcode Loterij zou zijn. De prijzenpot wordt ook hier gebruikt om een zakenrelatie van Poelmann een gunst te bewijzen.

Het uitdelen van Droomvilla’s is in volle gang

Wie verder rondstruint op de sites van de diverse loterijen, ontdekt dat er Droompark-vakantiehuizen zijn verloot bij zowel de Postcode Loterij, de BankGiro Loterij als de Vriendenloterij. Daarnaast krijgen BankGiro Loterij-spelers 30 procent korting op boekingen bij Droomparken. Toen ik de Goede Doelen Loterijen vroeg naar de totale waarde van deze vakantiehuizen tot nu toe en de plannen voor de rest van 2019 en geheel 2020 voor wat betreft hun relatie met Droomparken, kwam dit antwoord: ‘Er zullen nog meer huizen volgen in toekomstige trekkingen. Hoeveel exact, dat is nog niet duidelijk. Het zullen in ieder geval huizen zijn met een verschillende waarde tussen € 200.000 en € 600.000.’ De Postcode Loterij (lees: Boudewijn Poelmann) zal Droomparken in de komende twee voetbalseizoenen ruim compenseren voor zijn shirtsponsoring van Feyenoord door per seizoen wellicht tientallen vakantievilla’s met ruime winstmarges van Droomparken af te nemen.

Wat maakt de verhouding tussen de Goede Doelen Loterijen en Droomparken zo bijzonder?

• de timing

Droomparken nam op 1 maart 2019 het shirtsponsorcontract met Feyenoord van Qurrent over (Qurrent is een volle dochter van de stichting Doen, een winkeldochter van de Goede Doelen Loterijen). Vrij kort daarna ontstond een hechte relatie tussen de Goede Doelen Loterijen en Droomparken. Uit het niets gaan de goededoelenloterijen Droompark-vakantiehuizen als prijs verloten. Al op 18 juni werd de eerste vakantievilla overhandigd aan een prijswinnaar van de Postcode Loterij.

• de omvang van de prijs

Tot dan toe was het duurste cadeau in natura een BMW 118i ter waarde van 34 duizend euro. Inclusief de betaalde kansspelbelasting, die de NPL voor de prijswinnaar afrekent, ging het om een bruto prijs van 48.571 euro (34000/0,7). De duurste Droompark-vakantievilla die in de meitrekking als prijs werd uitgekeerd, had een marktwaarde van 535.100 euro. Omdat bij cadeaus in natura ook de kansspelbelasting (30,1 procent) door de Goede Doelen Loterijen wordt betaald, is sprake van een prijs in natura met een maximumwaarde van 764.286 euro (535.100/0,7). Dat is bijna 16 keer zo hoog als de voormalige duurste prijs in natura in de historie van de Goede Doelen Loterijen.

Toen ik de NPL vroeg waarom zij koos voor deze drastische wijziging met betrekking tot de naturaprijzen, kwam er geen concreet antwoord: ‘…Een van de prijzen uit ons prijzenpakket van dit jaar is een vakantiehuis. De te winnen vakantiehuisjes zijn niet allemaal gelijk en verschillen in waarde. Een mooie prijs die onze deelnemers enthousiast maakt. Al langer zitten er arrangementen bij vakantieparken en reischeques in onze prijzenpakketten, die in de smaak vallen bij onze deelnemers. Gezien het enthousiasme van de winnaars van deze prijzen ziet het er niet naar uit dat wij daarin voorlopig verandering aanbrengen.’ Door vakantiehuizen met een waarde tussen de 200.000 en 600.000 euro te omschrijven als ‘vakantiehuisjes’ wordt wellicht geprobeerd het probleem wat kleiner te doen lijken. Een serieus antwoord kun je het amper noemen.

Op 18 oktober meldde de Gelderlander dat Droomparken een betalingsachterstand heeft van 200.000 euro bij voetbalclub Vitesse

• de omvang van het inkoopcontract 

In mijn vorige artikel kwam ik tot de conclusie dat het mogelijk is dat de Goede Doelen Loterijen jaarlijks voor 20 miljoen euro aan vakantiehuizen zal afnemen van Droomparken. Tot voor kort werden slechts enkele BMW’s per maand als prijs beschikbaar gesteld. De omvang van het BMW-contract komt dan iets boven de 1,5 miljoen euro per jaar. Ook de totale waarde van de Volkswagen Polo’s  die de Vriendenloterij weggeeft (ongeveer 120 in 2019, met een geschatte waarde van 2,1 miljoen euro) komt niet in de buurt van de mogelijke omvang van de Droomparken-deal. Op mijn vraag of andere vakantieparken om een offerte was gevraagd voor dit megacontract kreeg ik als antwoord: ‘Voor het overige zijn uw vragen niet van toepassing op deze prijs, of het door u gesuggereerde onderwerp, of kan ik daar wegens overwegingen van concurrentiegevoeligheid niet (verder) op ingaan.’ Transparantie behoort blijkbaar niet tot de kernwaarden van de Postcode Loterij.

• Droomparken heeft de Postcode Loterij in een houdgreep

Op 18 oktober meldde de Gelderlander dat Droomparken een betalingsachterstand heeft van 200.000 euro bij voetbalclub Vitesse. Het sponsorcontract met Vitesse had een omvang van 1 miljoen euro per jaar, en dat blijkt al problemen op te leveren. De sprong naar 6 miljoen euro om de shirtsponsor van Feyenoord te worden, is voor Droomparken – dat een nettowinst van ongeveer 2 miljoen euro heeft – is zodoende extra merkwaardig. Droomparken lijkt de Postcode Loterij niettemin in een houdgreep te hebben. Als de Postcode Loterij niet genoeg vakantiehuizen afneemt, stopt Droomparken zijn betalingen aan Feyenoord of beëindigt het zijn contract met Feyenoord; dan komt Feyenoord zijn geld halen bij de stichting Doen, aangezien die het sponsorcontract vanwege de eerdere deal met Qurrent nog voor 2 jaar garandeert. Daarnaast kan Droomparken dreigen om zijn contract met de Postcode Loterij vrij te geven. Dan zou iedereen de verwevenheid tussen de Postcode Loterij en Feyenoord kunnen vaststellen.

Snurkende commissarissen

De leden van de raad van commissarissen van de Holding Nationale Goede Doelen Loterijen N.V., waaronder voormalig Tweede Kamerlid Laetitia Griffith (VVD) en Eerste Kamerlid Paul Rosenmöller (GroenLinks), vinden het handelen van Boudewijn Poelmann intussen helemaal oké. In het commissarisverslag in de jaarrekening 2018 wordt geen woord besteed aan de rol die Poelmann speelde bij de totstandkoming van het sponsorcontract van Feyenoord, noch aan de garantie van 20 miljoen euro die de stichting Doen afgeeft voor het vierjarige sponsorcontract tussen Qurrent en Feyenoord. Ook geen woord over de belangenverstrengeling van Boudewijn Poelmann met betrekking tot de bovenstaande deals rond kookboeken, BookSpot en musicalkaartjes. Ik betwijfel ook of de commissarissen Poelmann inmiddels aan zijn jasje hebben getrokken over de Droomparkendeal. Alleen al met het oog op de continuïteit van de geldstromen voor de goede doelen zou het een aardig idee zijn om Boudewijn eens wat kritischer te volgen. Regel E2 van de modelvergunning van de kansspelautoriteit voor de Postcodeloterij luidt immers: 

‘De vergunninghouder [lees: de NPL loterijen] waarborgt dat zijn betrouwbaarheid, die van de personen die zijn beleid bepalen of mede bepalen, en die van zijn uiteindelijke belanghebbende(n) buiten twijfel staan. Hij heeft een beleid om de betrouwbaarheid te waarborgen van de leidinggevenden, van personen op sleutelposities, en van personen die met spelers in aanraking komen.’

Als er gerede twijfel is over de betrouwbaarheid van Poelmann als gevolg van meerdere vormen van belangenverstrengeling, lijkt het mij dat deze regel de bewijslast omdraait. De toezichthouders van de NPL moeten hun uiterste best doen om deze gerede twijfel weg te nemen, want het is onvermijdelijk dat journalisten of analisten vaker op Cruijffiaanse situaties zullen stuiten.

Wordt vast nog vervolgd.

Reactie Goede Doelen Loterijen:

Het artikel van Roel Gooskens werd vooraf naar de afdeling communicatie van de Goede Doelen Loterijen toegestuurd. Martijn van Klaveren, hoofd communicatie van de Goede Doelen Loterijen reageerde als volgt: 'Dit artikel bevat opnieuw dezelfde onjuiste aannames en conclusies als de vorige artikelen. Wij zien geen nut in een inhoudelijke reactie en verwijzen daarom naar onze eerdere reacties.'

[Naschrift 22 november: een dag na de publicatie van dit artikel onthulde de Volkskrant dat Johan Cruijff de miljoenen inderdaad van de Postcodeloterijen kreeg]