Journalisten hebben doorgaans de neiging om de wereld in twee kampen te verdelen: zwart en wit. Dat schrijft makkelijk, zeker in een tijd waarin alles in korte, hapklare brokken moet. Neem de gerenommeerde journalist, econoom en FD-columnist Mathijs Bouman. Hij laat ons in een bijdrage in Het Financeele Dagblad van afgelopen zaterdag weten dat we ons geen zorgen hoeven te maken over de opmars van robots; ze zullen onze banen niet inpikken. Voor die opvatting verwijst hij naar het feit dat van dienstverlenende robots in 2013 maar vier procent meer werd verkocht dan in het jaar daarvoor. En tussen 2014 en 2017 zullen er jaarlijks niet meer dan 33.000 van dergelijke robots worden verkocht, zo citeert hij uit een rapport van de International Federation of Robotics (IFR).

De ene robot is de andere niet

Bouman verlaat zich in dit geval op een vooringenomen, en waarschijnlijk ook onbetrouwbare bron: IFR is een onvervalste pleitbezorger van robottechnologie. Natuurlijk houdt dit platform ons een voorspelbare, in slaap wiegende boodschap voor: robots kosten geen banen, maar leveren per saldo banen op. Bouman verlaat zich in dit geval niet alleen op een discutabele bron, hij weet ook het accent in zijn bijdrage De dienstverlenende robot is een Europeaan [inlog] niet goed te zetten. De discussie gaat namelijk niet over moeilijk naar de consumentenmarkt te brengen dienstenrobots die in uw plaats het huis komen stofzuigen. De discussie gaat - of zou moeten gaan - over defensie-, maar vooral over industriële robots, die wél een exponentiële groei laten zien. Japan slaat op dat terrein wereldwijd de trom. Het vult fabrieken met robots om de vergrijzende bevolking te vervangen en de kwaliteit van het productieproces te verbeteren. Nu zet de robotrevolutie zich voort. In de VS, maar vooral ook in China. De reden is dat de lonen in dit laatste land te hard stijgen waardoor China als productielocatie onder druk is komen te staan. Alleen door robotisering en automatisering kan het zijn positie als wereldwijde centrum van de maakindustrie behouden.

Vooruitgangsgeloof

Het kapitalisme doet zijn werk, ook in China. Als menskracht duurder wordt dan een machine of een robot, dan wordt de mens vervangen - zo simpel zijn de wetten van de markt. Het onderstreept dat kapitalisme efficiënt is en dus in zijn aard een deflatoire kracht: het probeert altijd meer te doen met minder inzet. Daar is op zich niks mis mee: het heeft onze levensomstandigheden sinds de uitvinding van de stoommachine verbeterd en voor hogere welvaart gezorgd.

Zelfs Google's Larry Page maakt zich zorgen over de impact van nieuwe technologieën

Voor Bouman is dat historische gegeven aanleiding voor een stevig vooruitgangsgeloof. Hij ziet het glas vrijwel altijd half vol - en dat siert hem. Zo verklaarde hij recent tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer dat er maar beperkte redenen zijn om ons zorgen te maken over deflatie: de economie trekt aan, de arbeidsmarkt verbetert. Maar achter die conjuncturele lichtpunten gaat het andere - structurele - verhaal schuil, dat ook verteld moet worden. Luister naar Larry Page, oprichter van Google. Hij waarschuwde recent in de Financial Times dat er een 'massive deflatie onderweg is'. Dat proces wordt volgens hem veroorzaakt door nieuwe technologieën, die 'producten en diensten niet tien procent, maar tien keer efficiënter zullen maken.'

Jeremy Rifkin

De technologische explosie waar Page op doelt is alomvattend en wordt beschreven in het boek The Zero Marginal Cost Society van Amerika's bekendste trendwatcher Jeremy Rifkin. Hij stelt dat door de dominantie van internet als (distributie-) kanaal, in combinatie met nieuwe technologieën als robotisering, automatisering en kunstmatige intelligentie de marginale kosten per eenheid product almaar zullen dalen. Tevens zullen de winstmarges onder druk komen te staan door de transparantie van (vergelijkende) informatie en zullen multinationals nieuwe concurrenten vinden: individuen die op hun zolderkamer slechts één geniaal idee, een 3D-printer en een internetverbinding nodig hebben om de wereld te veroveren.

Natuurlijk bieden robots de markt kansen, maar niet voor iedereen. En Zeker niet voor laaggeschoolden

Zombiebedrijven

Tegenover de positieve inflatoire krachten van stijgende lonen voor hooggekwalificeerde arbeid en economische groei in grote delen van de wereld, staan onmiskenbar deflatoire krachten. Robottechnologie is er daar één van, maar er zijn er veel meer. Neem industrialisering in de opkomende markten, vergrijzing van de beroepsbevolking in het Westen, de schaliegasrevolutie, bedrijven die aandelen inkopen in plaats van te investeren en zombiebedrijven die door het overheidsbeleid van kunstmatig lage rente in het leven worden gehouden. Journalisten moeten hun lezers zowel het halfvolle als het halflege glas laten zien. De wereld is niet of in elk geval niet meer simpelweg wit of zwart. Door de bijna-implosie van het kapitalistische systeem, draaiende geldpersen, financiële repressie en ongekende technologische veranderingen werken wereldomspannende krachten tegen elkaar in. We bevinden ons in terra incognita. Niemand weet waar dit eindigt.

De nabije toekomst vraagt om een 'Umwertung aller Werte'

Natuurlijk bieden robots de markt kansen, maar niet voor iedereen - en zeker niet voor mensen die laaggeschoold zijn, routinewerk doen en te maken hebben met werkgevers die de verleiding moeilijk zullen kunnen weerstaan om hen te vervangen door robots die 24 uur per dag werken, nooit om loonsverhogingen vragen, niet vertegenwoordigd worden door vakbonden en ook niet staken, zoals minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid recent terecht waarschuwde.

Andere tijden, dus anders leren en werken

Asscher veegde de uitdagingen niet onder het vloerkleed. Hij benoemde ze en gaf ook de richting aan om ze te pareren: onze jeugd opleiden voor het andere werk. Niet trainen op routine, maar op het onverwachte; niet op feiten, maar op creatief analyseren en op het zoeken van nieuwe wegen, aldus Asscher. De nabije toekomst vraagt om een 'Umwertung aller Werte': creativiteit en ondernemerszin, beter onderwijs en toegepaste scholing en een lagere belasting op arbeid. Journalisten hebben daarin een belangrijke gidsfunctie te spelen: lezers bewust en bereid maken de uitdaging van die veranderende wereld aan te gaan, in plaats van te roepen dat we voorlopig nog gewoon het stofzuigen zelf mogen blijven doen, omdat de dienstenrobot in een slakkengang onze kant op zou komen.   Cees van Lotringen is Managing director/Editor in Chief van Fondsnieuws, onderdeel van de FD Mediagroep   [Update: reactie op Twitter van Mathijs Bouman] https://twitter.com/mathijsbouman/status/543483070394163200

---