Naast je gezondheid en de liefde is het voor een leuk leven van belang wat je onderneemt en of je daar plezier in hebt. Het is de kunst om te ontdekken hoe je dat overeind houdt in een periode waarin je leeft met de beperkingen van een ‘oudere’. Een tijdje optrekken met een wankele senior die een duidelijk plan heeft met zijn of haar zelfstandige bestaan, kan dan heel veel opleveren voor jezelf. 

Een voorbeeld: vandaag heb ik twee mensen geholpen die ik al lang ken. Ik heb de post gelezen met een dementerende heer in een verzorgingshuis en zijn financiën geordend. Dat duurde anderhalf uur. Daarna heb ik met mijn moeder achter de rollator de boodschappen gedaan voor het avondeten, samen gekookt en het laatste nieuws besproken.

Mijn moeder geeft inhoud en richting aan haar leven door contact met haar dierbaren

Ik doe dit met steeds meer plezier, omdat ik ontdekt heb dat mijn moeder inhoud en richting geeft aan haar leven door contact met haar dierbaren. Voor haar kan dit niet ingevuld worden door mensen met wie zij geen band heeft. Deze — vaak onuitgesproken — claim op gezamenlijke tijd komt vaker voor bij oude mensen zoals mijn moeder. Mijn wekelijkse bezoeken houden haar, samen met die van een paar andere bezoekers, op de been.

Doordat ik deze beide mensen zo lang ken, weet ik precies hoe vervelend zij het vinden niet meer ‘mee te kunnen doen’; hoe eenzaam en en cynisch dit hen maakt. En ik zie ook de andere kant: dat zij tijdens hun leven niet de vriendschappen en relaties hebben opgebouwd om deze periode met iemand anders dan met mij te overbruggen. 

Tijdpensioen

Het lijkt mij dus een goed idee om vooraf je pensioen alvast te ‘oefenen’, zo ergens tussen je 50e en 60e. Je ervaart alvast een beetje hoe het bestaan als ouwe knar is en wat je ermee kan. Ik denk dat dit het beste lukt met mensen die je goed kent en dat dat onderweg best gezellig kan zijn. Dat brengt mij op dit pleidooi om goede bekenden en vrienden vooral bij te houden als ze echt oud worden.

Ik weet dat veel mensen dit heel ongemakkelijk vinden. Het is een belangrijke oorzaak van het uitstellen en ontwijken van pensioenplanning. Dit vraagstuk is echter niet met financiële informatie of toegankelijke rekentools op te lossen. 

Een groot deel van de Nederlanders stelt het nemen van pensioenbeslissingen uit

Een groot deel van de Nederlanders stelt het nemen van pensioenbeslissingen uit, maar voelen zich niet goed over dit uitstel. Sociaal psycholoog Job Krijnen heeft in zijn promotiestudie de drempels onderzocht en beschreven. Hij stelt voor om kleine, haalbare en begrijpelijke inspanningen met een zichtbaar gevolg te maken. Dat zijn dus pensioenacties die je morgen doet en die duidelijk optellen voor je toekomst.

In Zwitserland hebben ze dat idee gecombineerd met een complementaire tijdmunt. Je kunt inmiddels in zes regio’s je uren informele hulp aan senioren (in Nederland bekend als mantelzorg) laten registreren op een soort rekening courant voor uren. Dat heet Zeitvorsorge, in het Nederlands: Tijdpensioen.

Tijdmunt

Het is simpel: je kunt als geïndiceerde thuiszorggerechtigde zelfstandig wonende senior de mensen die je mantelzorgen waarderen met een ‘tijdmunt’. De organisatie van Zeitvorsorge bespreekt en garandeert een behapbaar doel en proces zodat de hulpgever niet overvraagd wordt. Zij werken samen met één of meerdere zorguitvoeringsorganisaties die ook maandelijkse kennismakings-, koffie- en spreekuurtjes in hun verzorgingshuis organiseren. De thuiszorgmedewerker grijpt in als informele hulp de richting op gaat van medische zorg.

Het doel van Zeitvorsorge is vaste mantelzorgrelaties te starten. Zulke relaties moeten groeien; ze krijgen betekenis na een verwacht wederzijds ‘commitment’ van minstens 100 uur. In Zwitserland komt het neer op een intentie om 2 uur per week te helpen en dat een jaar lang vol te houden. De ervaring van samen iets te verbeteren in het leven van een senior wordt zo de kern van je eigen tijdpensioen. 

In Zwitserland doen vooral vijfenvijftigplussers mee. Zij bouwen met Zeitvorsorge een reputatie en een reserve op voor zichzelf en vertrouwen erop dat als zij 90 zijn, er een vitale zestiger in hun omgeving rondloopt die hen helpt zelfstandig te wonen en die hun beloning in tijdmunt daarvoor wil accepteren. Ze begrijpen ook dat je die hulp eerst zelf moet verlenen om het later terug te mogen verwachten.

Dat lijkt haalbaar, zeker gelet de ervaringen die hierboven staan. Het lijkt me een waardevolle ervaring een naaste te helpen zelfstandig te blijven. Tijdpensioen opbouwen kan je echter ook het inzicht geven dat je ook op die leeftijd nog steeds wel eens dingen moet leren. Om hulp vragen bijvoorbeeld, of je aanpassen aan degene die je helpt. En dat je als senior ’aan jezelf moet blijven werken’: kan je nog wel een gesprek voeren als je geen krant gezien hebt?

Zwitserland in het echt

Zeitvorsorge staat in Zwitserland in de vierde pijler van het pensioengebouw en is complementair aan pensioen in geld. De initiator noemt haar plan KISS Zeitvorsorge: ‘Keep It Small and Simple’. De nationale regering laat het idee voorlopig met rust en heft geen belasting over de uren die over en weer uitgewisseld worden. KISS Zeitvorsorge is daarmee een pensioenproduct zonder rekenrente, er is zelfs geen enkele rente. Ook mensen zonder surplus aan geld kunnen meedoen: juist groepen met lage financiële geletterdheid en kleine aanvullende pensioenen worden zo actief.

Het lijkt me een waardevolle ervaring een naaste te helpen zelfstandig te blijven

Langzaam maar zeker ontstaat zo een pensioenfonds dat gebaseerd is op vertrouwen in hulprelaties, maar geen financiële transacties doet. BASS, het Zwitserse bureau voor sociaal-culturele studies, spreekt van kostendekking van de organisatie bij slechts 2% lagere opname van senioren in een tehuis. In Luzern is het aantal deelnemers van 186 naar 228 gegroeid in drie maanden; er zijn nu 6 locaties gestart en nog eens 4 in oprichting.

Zeitvorsorge is een simpel, sociaal en zeer zorgvuldig vormgegeven idee waar we in Nederland eens een paar echte ervaringen mee moeten opdoen. Met alleen feitjes over risico, dekkingsgraden, voorspelde onzekerheid en indexering krijg je namelijk — nogal wiedes — maar weinigen enthousiast voor hun oudere dag.