Kun je het ooit eens worden als je zover van elkaar staat? In het debat over genetische modificatie hebben zowel de voor- als tegenstanders zich meters diep ingegraven. Illustratief zijn deze twee berichten van 31 maart, hun insteek ‘hoe voeden we de toekomstige wereldbevolking’ komt overeen, maar hun conclusies aan de hand van wetenschappelijke bronnen verschillen fundamenteel: GMOs are Still the Best Bet for Feeding the World, staat pal tegenover GMOs Will Not Feed the World, New Report Concludes. De discussie leeft wereldwijd. Zaterdag 23 mei demonstreren op bijna 500 plaatsen overal ter wereld tegenstanders van genetische modificatie. In Nederland kan op vijf plaatsen met deze March Against Monsanto worden meegelopen. De marsen vinden plaats in Alkmaar, Den Haag, Groningen, Zwolle, Rotterdam en in Amsterdam. De gemoederen lopen hoog op. Tegenstanders zien in zadenveredelaar en chemieconcern Monsanto het absolute Kwaad - zij willen elke vorm van genetische modificatie verbieden. Voorstanders van genetische modificatie zijn er ook. Zij verenigen zich die zaterdag in een alternatieve mars, de March Against Myths About Modification. Volgens de demonstranten moeten we oppassen voor misleidende informatie over genetische modificatie. De alternatieve mars wordt gehouden in Amsterdam en op twaalf plaatsen in de Verenigde Staten, Canada en Australië. 

Wat is genetische modificatie?

Genetische modificatie is het aanbrengen van veranderingen in het DNA van een organisme zoals een plant of dier. De modificatie vindt plaats in een laboratorium en wijkt zodoende af van een normale vorm van DNA-verandering, die plaatsvindt door natuurlijke selectie of bij het kruisen van soorten. Het resultaat van de DNA-verandering wordt een genetisch gemodificeerd organisme genoemd (ggo). Genetische modificatie wordt ook in de gezondheidszorg gebruikt. Bijvoorbeeld bij gentherapie en bij het maken van insuline. De voor- en tegenstanders van genetische modificatie bevechten elkaar vooral op het terrein van de ggo’s, met name bij de genetische modificatie van landbouwgewassen en zaden. Wereldwijd wordt zo’n 12 procent van de beschikbare landbouwgrond gebruikt voor het verbouwen van ggo’s, vooral in de Verenigde Staten.

Wat is Monsanto?

Dat het zaadveredelingsbedrijf en chemieconcern Monsanto het mikpunt is van alle kritiek op ggo’s komt onder andere door zijn grootte. Het bedrijf heeft momenteel een marktwaarde van 50 miljard euro en koopt de ene na de andere concurrent op. Momenteel richt van Monsanto zich op de nummer twee van de wereld: het Zwitserse Syngenta. Als de bedrijven daadwerkelijk zouden fuseren ontstaat er een bedrijf dat zowel marktleider is in landbouwchemicaliën, als in het produceren van zaden en de ontwikkeling van ggo’s. Zover zal het voorlopig niet komen. Syngenta wees begin mei een overnamebod van Monsanto ter waarde van 45 miljard euro af. Een veel te laag bedrag, oordeelde Syngenta. Monsanto produceerde in het verleden bekende producten als de zoetstof sacharine en cafeïne voor Coca Cola, ontbladeringsmiddel Agent Orange voor het Amerikaanse leger dat werd gebruikt tijdens de Vietnamoorlog, de zoetstof Aspartaam waarover, hoewel niet bewezen ongezond, ook minder positieve verhalen de ronde doen. En natuurlijk het onkruidbestrijdingsmiddel Roundup. Roundup is nog altijd goed voor de helft van de inkomsten van Monsanto, maar – zo bleek onlangs – het middel is waarschijnlijk kankerverwekkend.

'Kunstmatig landbouwbeleid'

Komende zaterdag barst de kritiek op Monsanto weer in alle hevigheid los tijdens de aangekondigde  protestmars. In Nederland worden de meeste mensen verwacht op de Dam in Amsterdam. De organisatie daar is in handen van natuurliefhebber Paul Dijkstra: ‘Ik ben net ge-AOW't en ondersteun graag acties zoals deze.’ Dijkstra heeft het druk met de laatste loodjes: ‘We verwachten duizenden mensen om te demonstreren tegen Monsanto, het ergste bedrijf van allemaal.’

'We verwachten duizenden mensen om te demonstreren tegen Monsanto'

Het probleem met genetische modificatie is - in Dijkstra's woorden - het 'kunstmatige landbouwbeleid': ‘De aarde wordt vergiftigd, de bodem raakt uitgeput en biodiversiteit gaat verloren, dit leidt tot onherstelbare milieuschade en de wereldvoedselvoorziening komt in gevaar.’ Dijkstra noemt de rol van Monsanto en andere zaadveredelingsbedrijven 'verschrikkelijk'. ‘Er zijn straks maar een paar leveranciers van landbouwzaden over, deze bedrijven hebben dan door middel van hun patenten op deze zaden het monopolie op ons voedsel.’

Allemaal misleiding?

De voorstanders van ggo’s houden komende zaterdag een alternatieve mars, de March Against Myths About Modification. Tom van den Hove, initiatiefnemer in Nederland, is niet helemaal gerust op de omvang van de toeloop die de March Against Monsanto zal trekken. ‘Wij zijn slechts met een paar mensen, tegen duizenden onwetende tegenstanders. We wilden eerst een felle tegenmars organiseren, maar waarschijnlijk beperken we het nu tot een infostand op de Dam.’ Van den Hove is onlangs afgestudeerd aan Wageningen UR in Evolutionaire Biologie en kon, verklaart hij, alle verkeerde informatie niet langer aanhoren. ‘Ik probeer de mensen te overtuigen dat ze misleid worden door de tegenstanders van ggo’s. Want weet dit: als ggo’s inderdaad zo’n rotzooi waren zou ik even hard mee demonstreren tegen Monsanto.’

'Wij zijn slechts met een paar mensen, tegen duizenden onwetende tegenstanders'

Waarin worden we dan volgens hem misleid? Genetische modificatie is duurzaam en veilig stelt Van Den Hove. ‘Het telen van ggo’s levert veel minder CO2-uitstoot op en er hoeven minder bestrijdingsmiddelen te worden gebruikt dan bij reguliere gewassen. Volgens zowel de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als de Europese Food Safety Administration (EFSA) zijn de huidige toegelaten ggo’s veilig. Ik zie geen bewijzen voor het tegendeel.’ Van Den Hove erkent dat ‘modificatie’ van voedsel wel een beetje eng klinkt. ‘Maar landbouw is eigenlijk al lang niet meer natuurlijk, geen enkel product dat we nu eten is onveranderd gebleven in de afgelopen jaren. Dit komt ook door menselijk ingrijpen als het kruisen van soorten.’ Van den Hove erkent wel dat het patenteren van zaden en gewassen problemen oplevert voor de vrije toegang van toekomstige generaties tot landbouwzaden. ‘Ik ben geen specialist in het patentrecht, maar dit gaat verkeerd aflopen in de toekomst.’ Over dit probleem maakte Tegenlicht al eens een aflevering. Daarin kwam aan de orde dat door het patenteren van zaden de diversiteit afneemt. Juist een vrije beschikbaarheid van zaden is van levensbelang, stelden de programmamakers.

Oplossing voedselprobleem

Volgens voorstanders van ggo’s is het gebruik van genetisch gemodificeerde gewassen een goed hulpmiddel om per 2015 de negen miljard wereldburgers te voeden. Van den Hove: ‘Misschien kan de Derde Wereld, door het telen van voldoende eigen voedsel, onafhankelijk worden van de heersende ongelijkheid in voedseldistributie.’ ‘Onzin’, pareert Dijkstra. ‘Er is nu al genoeg voedsel op wereld aanwezig om iedereen te eten te geven. Het probleem is dat het recht op dit voedsel oneerlijk is verdeeld. De macht zit vooral bij de westerse landen en bedrijven als Monsanto, die arme Derde Wereld-landen hebben niets. Juist daar moet verandering in komen. Bijvoorbeeld door een verbod op ggo’s .’

‘Er is nu al genoeg voedsel op wereld aanwezig om iedereen te eten te geven'

Tijdens de demonstratie van zaterdag tegen ggo’s en Monsanto wordt ook het aankomende handels- en investeringsverdrag TTIP tussen Europa en de Verenigde Staten aan de orde gesteld. Dijkstra: ‘We zagen dat er in Nederland nog geen grote demonstratie stond gepland tegen TTIP, daarom hebben we besloten ook dit onderwerp erbij te betrekken’. Dijkstra ziet wel overeenkomsten tussen de TTIP-discussie en de kritiek op de macht van Monsanto. ‘Zowel bij Monsanto als bij de TTIP-onderhandelingen liggen de macht en het geld bij een kleine groep mensen. Daartegen moeten we in actie komen.’ Genetische modificatie en het handelsverdrag TTIP zijn mogelijk nog wel wat directer met elkaar verbonden dan het op het eerste gezicht lijkt. Zo is in de Verenigde Staten vrijwel alle mais, soja en katoen genetisch gemodificeerd. Terwijl dat in Europa slechts bij één procent van de gewassen het geval is. Bij het wegnemen van handelsbarrières, zoals TTIP moet bewerkstelligen, bestaat de mogelijkheid dat Europa wordt overspoeld met goedkope genetische gemodificeerde producten. Althans, dat vrezen de tegenstanders.

Intuïtief tegen

De demonstranten van zaterdag nemen behoorlijk wat hooi op hun vork: ze protesteren tegen genetische modificatie, tegen zaadveredelaar Monsanto en tegen handelsverdrag TTIP. De gemeenschappelijke noemer is mogelijk de complexiteit van de verschillende onderwerpen. Volgens een groep Belgische onderzoekers komt dit doordat we complexe technologie niet goed begrijpen; die doet dan in de ogen van veel mensen 'onnatuurlijk' aan. Wat men 'natuurlijk' vindt, zeggen de onderzoekers, is vaak gebaseerd op aannames en bijgeloof. Gevolg: een intuïtieve afkeer van de producten van die technologie. ‘Onze intuïtie wint het van de ratio en we zijn er dan automatisch tegen’, concluderen de onderzoekers.

'Het zijn juist de negatieve zaken die blijven hangen'

Volgens de wetenschappers sleutelen we ook niet graag aan organismen en kiezen we intuïtief voor behoud van de ‘essentie van een levend wezen’. De wetenschappers wijzen er verder op dat verhalen over multinationals als Monsanto die kleine boeren aanklagen voor het schenden van patentrecht bijdragen aan de weerstand tegen ggo’s in het algemeen. ‘Het zijn juist de negatieve zaken die blijven hangen, terwijl de wetenschap ggo’s als ongevaarlijk bestempelt.’ In Nederland moet het op levensmiddelen worden aangegeven, wanneer het product meer dan 0,9 procent genetisch gemodificeerd materiaal bevat. Om het hete hangijzer van genetische modificatie verder te omzeilen, gaf in maart de Europese Commissie een kleine beetje macht terug aan de Europese lidstaten. Ieder land mag nu zelf bepalen of ze ggo’s toelaten op hun grondgebied. Meer lezen over genetische modificatie? Dat kan in dit Food and Agriculture (FAO)-rapport, deze uiteenzetting van de Massachusetts Institute of Technologie (MIT), en deze antwoorden van de nieuwsdienst VOX.