De toenemende vraag naar vlees – lees: goedkoop vlees – ging gepaard met de ontwikkeling van goedkoop veevoer. Voor één kilo vlees is namelijk  zo’n 25 kilo veevoer nodig. Soja is rijk aan precies die eiwitten die  dieren nodig hebben om te groeien. Om het gevraagde vlees te produceren is dus veel van dat veevoer nodig. Het verbouwen van een natuurlijke sojavariant is duurder dan de genetisch gemodificeerde (GM) variant, vooral vanwege de bestrijding van onkruid. Biologische boeren gebruiken bijvoorbeeld mechanische technieken om onkruid te verwijderen. Dit verwijderen is arbeidsintensief en dus duur. Bij de genetisch gemodificeerde variant is onkruidbestrijding uiterst efficiënt, doordat het gewas door manipulatie resistent gemaakt is voor de werking van een chemisch onkruidbestrijdingsmiddel. Vul een vliegtuig met gif, vlieg een rondje over de velden, sproei rijkelijk en klaar. Zelfs na een stortvloed van chemicaliën blijft de soja overeind, terwijl rondom de sojaplanten alles wat leeft, vergaat.

de soja blijft overeind, terwijl rondom de resistente sojaplanten alles wat leeft vergaat

Vooral in Zuid-Amerika, onder meer in landen als Argentinië en Brazilië, wordt GM soja grootschalig verbouwd. Het landbouwgif waar het hier over gaat is: glyfosaat.

Machtspositie

Het grote brein achter dit chemische onkruidbestrijdingsmiddel is het bedrijf Monsanto, dat het product in de jaren ‘70 op de markt bracht onder de naam RoundUp. Behalve voor industriële toepassingen is RoundUp verkrijgbaar voor thuisgebruik en staat gewoon in het schap bij tuincentra. Al wil de Nederlandse politiek dat aanpakken en een verbod op de verkoop van glyfosaat aan particulieren verbieden vanwege de extreme giftigheid. In 2000 verliep Monsanto’s octrooi op glyfosaat en inmiddels gebruiken ook andere agrarische multinationals dit gif voor de bestrijding van onkruid. De consument is zich nauwelijks bewust van de rol van glyfosaat in de vleesproductie. Koeien grazen nog nauwelijks - dat is te kostbaar. Ze groeien op krachtvoer gemaakt van GM soja. Ook het dieet van varkens en pluimvee bestaat uit dit soort voer. Grondig wassen en schillen wij intussen onze groenten en vruchten. Maar het landbouwgif betreedt de voedselketen ongehinderd via het veevoer. Onze machteloosheid in deze wordt vergroot door de monopoliepositie van dezelfde agrarische grootmacht Monsanto, die Roundup introduceerde. Nauwelijks twee decennia geleden, in 1996, introduceerde Monsanto de RoundUp Ready sojaboon, die door genetische modificatie resistent is gemaakt voor glyfosaat. Vanaf die tijd zijn, en worden nog steeds, massaal oerwouden neergehaald, grond onteigend en belastingsystemen aangepast om de productie van deze cash crop te bevorderen. Waarbij Monsanto bovendien het alleenrecht op haar GM soja claimt. Ondertussen spelen ook andere marktleidende landbouwbedrijven als Syngenta, Cargill en ADM in op de mogelijkheden met gentech.

Hersenschade en hormoonverstoring

De gevolgen zijn niet mis, maar zoals in de jaren zestig weinig bekend was over de gevolgen van roken, zo weten we op dit moment nog niet alles van de gezondheidsrisico’s van GM soja. Dat de risico’s er zijn, daarover is geen twijfel. Hoe hoog die risico’s precies zijn, moet de komende jaren blijken. Zo nu en dan duikt er een wetenschappelijk onderzoek op dat de problemen rond glyfosaat onderschrijft, zoals het onderzoek naar RoundUp-ratten met hersenschade of de ontdekking van het gif in het menselijk lichaam. De aanwezigheid van glyfosaat in melkkoeien is aangetoond en er verscheen een onderzoek dat inzoomde op het vermoeden dat glyfosaat een hormoonverstorend effect heeft.

Terwijl het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen in Europa aan banden ligt, importeren wij deze gewassen op grote schaal uit landen als Brazilië en Argentinië

Terwijl het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen in Europa aan banden ligt, importeren wij deze gewassen wel op grote schaal uit landen als Brazilië en Argentinië. Nederland is met een import van 8,3 miljoen ton in 2013, de grootste importeur van soja in de Europese Unie. Andere grootafnemers zijn de Verenigde Staten en China. Wereldwijd wordt een toename verwacht tot 300 miljoen ton soja in 2015. Vergelijk dit met de sojaproductie in 2000. De hoeveelheid kwam toen nog niet boven de 150 miljoen ton. Hierachter ligt de toename van vleesconsumptie en vooral die van goedkoop vlees. In Nederland is de vleesconsumptie per persoon ten opzichte van de jaren ’60 bijvoorbeeld verdubbeld. Die ging van circa 45 kilo per persoon per jaar naar 90 kilo.

Luxe voor een spotprijs

Omdat de GM soja van ver komt, heeft aandacht voor de problematiek die direct met de teelt ervan samenhangt, hier geen prioriteit. De schadelijke gevolgen treffen de lokale gemeenschappen, waar monoculturen van GM soja de grond uitputten en mensen worden opgezadeld met gezondheidsproblemen. Belangrijk in het Westen is dat vlees, in wezen een luxeproduct, beschikbaar blijft tegen een spotprijs. De prijs van vlees is de titel van een documentaire die blootlegt wat de mogelijke redenen zijn waarom Europa terughoudend is met het verbouwen van GM soja. Maar opportunisme keert zich tegen de Europese voorzichtigheid en inmiddels worstelen we met de risico’s. Voor vleesliefhebbers die zich niet willen inlaten met GM soja, is de enige oplossing het kopen van vlees afkomstig van dieren die niet gevoed zijn met GM gewassen. Dit vlees is er wel, maar waar? Het vergt de nodige inspanning het te vinden. Voorlopig heeft EU er een belangrijke uitdaging bij: het verplicht stellen van duidelijke labels op alle producten die zijn gemaakt van dieren gevoed met GM gewassen.