De Financial Intelligence Unit (FIU), het meldpunt voor ongebruikelijke transacties, heeft de jackpot gewonnen. In haar afgelopen week gepubliceerde jaaroverzicht 2015 haalt ze een voorbeeld aan van een gemelde transactie van meer dan 10 miljoen euro afkomstig van een groot telecombedrijf. Deze melding zou uiteindelijk hebben geleid tot een ‘zeer grote schikking’ met de Amerikaanse en Nederlandse justitie.

Het betreft de zaak rond VimpelCom, het Noors-Russische telecombedrijf dat zich schuldig maakte aan omkoping in Oezbekistan. Het bedrijf, gevestigd aan de Amsterdamse Zuidas, betaalde honderden miljoenen dollars aan de Oezbeekse presidentsdochter om, quid pro quo, telecomvergunningen binnen te halen. Het bedrijf wist dit jaar een megaschikking van 350 miljoen euro te treffen met het Nederlandse openbaar ministerie en, voor een bijna even groot bedrag, ook met de Amerikaanse justitie. Het leidde er bovendien tot dat VimpelComs voormalig financieel directeur Henk van Dalen in opspraak raakte en zijn commissariaat bij Rabobank vaarwel moest zeggen.

VimpelComs voormalig financieel directeur Henk van Dalen moest zijn commissariaat bij Rabobank vaarwel zeggen

Het Zweeds-Finse telecombedrijf TeliaSonera, gevestigd in Rotterdam, ging eveneens over de schreef in Oezbekistan. NRC achterhaalde dat in de dossiers van deze corruptiezaken Nederlandse financiële instellingen een faciliterende rol speelden. Zo zouden smeergeldbetalingen aan de Oezbeekse presidentsdochter onder meer zijn verlopen via ING’s trust-afdeling, ‘een trustaccount van Notariaat Houthoff’ en het trustkantoor Orangefield.

Trustsector

Uit FIU-jaaroverzichten blijkt dat Nederlandse trustkantoren onderaan bungelen op het gebied van het melden van ongebruikelijke transacties. In Nederland zijn er circa 156 trustkantoren met een vergunning actief, variërend van grote partijen zoals Intertrust en Orangefield tot kleine spelers als Red Flag. De sector, waar jaarlijks zo’n 4000 miljard euro doorheen stroomt, is de afgelopen jaren flink onder vuur genomen door banken en toezichthouders. De kritiek varieerde van aangescherpte regelgeving op het gebied van klantenonderzoek (know your customer) tot banken zoals ING die de bezem haalden door trust-rekeninghouders.

De meldingsbereidheid van trustkantoren was, zeker een paar jaar geleden, teleurstellend laag. Zo waren er in 2012 slechts zes trustkantoren die één of meer transacties meldden. Dat aantal is in 2015 gestegen naar 30 kantoren, die 148 ongebruikelijke transacties meldden bij het FIU. Dat staat in schril contrast met Nederlandse banken, die in 2015 ruim 11.000 ongebruikelijke transacties meldden. FIU Nederland heeft in 2015 77 transacties als ‘verdacht’ bestempeld in de trustsector. Het beperkte aantal ongebruikelijke transacties in de omvangrijke trustsector is diffuus, want ze moeten melden op basis van zogenoemde subjectieve factoren. Hennie Verbeek, het hoofd van FIU-Nederland, trachtte de indicatoren een paar jaar geleden aan Follow the Money uit te leggen. ‘Zodra er wordt gevraagd om een transactie uit te voeren waarvan zij het idee hebben dat er iets niet klopt. Dat kan als er geen economisch belang is, of een afwijking van het normale beheer. Als ze een bepaalde transactie niet kunnen verklaren en als ze er verder naar kijken er mogelijk sprake is van witwassen, dan moeten ze een melding doen.’

Omkoping detecteren

Nederland is in 2013 stevig op de vingers getikt door de Oeso vanwege de lakse houding in het bestrijden van Nederlandse bedrijven die steekpenningen betalen aan buitenlandse ambtenaren. In het Oeso-rapport viel te lezen dat het Openbaar Ministerie 22 corruptiezaken kreeg aangedragen, waarvan er maar acht onderzocht werden. Uiteindelijk rolden er slechts twee aanklachten uit. De harde conclusie van de Oeso luidde: ‘Nederland faalt bij het onderzoeken van buitenlandse omkopingsaantijgingen en moet meer doen om zijn buitenlandse omkopingswetten na te leven.’ Recent omkopingszaken als VimpelCom, TeliaSonera en SBM Offshore lijken erop te duiden dat justitie meer actie onderneemt. Weliswaar niet tot daadwerkelijke vervolging, maar wel tot schikkingen.

De meldingsbereidheid van trustkantoren was, zeker een paar jaar geleden, teleurstellend laag

Het bestrijden van omkoping is ook op de agenda gezet van de FIU Nederland. Zo schrijft de instelling dat ze in 2015 een verkennend onderzoek heeft uitgevoerd naar de (on)mogelijkheden om omkoping van buitenlandse ambtenaren te detecteren in de meldingen. De voorlopige conclusie is teleurstellend. ‘Waar bij binnenlandse ambtelijke omkoping nog een financieel spoor rond de betreffende ambtenaar kan worden nagegaan, is dat bij buitenlandse omkoping nauwelijks mogelijk, omdat de handel en wandel van een buitenlandse ambtenaar zich nagenoeg volledig aan het zicht van de Nederlandse FIU en opsporingsdiensten onttrekt. In 2016 wordt verder onderzocht wat de mogelijkheden van de FIU-Nederland zijn en op welke wijze meer informatie verkregen kan worden.’