Melkveehouderij in zwaar weer na afschaffing quota

'De koeien hebben het hier goed, ze zijn minder vaak ziek. Het omringende landschap is prachtig en kijk eens naar al die automatische systemen.’ Staatssecretaris Martijn van Dam laat zijn Europese collega’s, net als hij verantwoordelijk voor landbouw, zien hoe hij het graag heeft. Veel licht in de grote stal, de koeien hebben veel ruimte en ze kunnen er zelf voor kiezen om buiten te grazen.

De eigenaar van het bedrijf verkoopt zijn melk voor tien cent per kilo onder zijn huidige kostprijs 

Daarnaast bepalen de beesten zelf wanneer ze worden gemolken. Ze hoeven alleen maar naar een peperdure melkmachine te lopen en de techniek doet de rest. Ondertussen zijn er apparaten van het Nederlandse Lely bezig om het voer te sorteren en de mest op te ruimen. Meer dierenwelzijn en de nieuwste volautomatische machines van Nederlandse makelij, die de boer het werk uit handen nemen. Dat alles om de productie te verhogen. De koeien op het betreffende bedrijf van Rick Lagendijk (uit Diessen) produceren bijna tienduizend liter melk per jaar. ‘Hier komen innovatie, dierenwelzijn en good business samen,' aldus Van Dam. ‘Dit bedrijf heeft 180 koeien, het is twee keer het Nederlands gemiddelde. Dus het kán, op deze schaal.’

Van Dam vergeet er bij te vermelden dat de eigenaar van het bedrijf zijn melk voor tien cent per kilo onder zijn huidige kostprijs verkoopt. Lagendijk heeft veel geïnvesteerd in zijn nieuwe stal, gebouwd in 2015 om de productie te verhogen met het zicht op het verdwijnen van de melkquota. Zijn bedrijf heeft de capaciteit om op jaarbasis 2,7 miljoen kilo melk te produceren, maar momenteel komt hij niet verder dan 1,7 miljoen kilo.

‘Op deze manier houd ik het nog maar zes maanden vol’

De extra koeien waarvoor hij plaats zou hebben, schaft hij niet aan omdat de prijzen sinds het verdwijnen van het quotum harder zijn gedaald dan hij had verwacht. Alle investeringen bij elkaar zorgen voor een bedrag van 6.000 euro per koe. ‘Ik heb 36 cent nodig om quitte te draaien, de prijs staat nu op 25 cent’, vertelt Lagendijk aan een groep meegereisde journalisten. ‘Op deze manier houd ik het nog maar zes maanden vol.’

Melkprijs in vrije val

Die lage prijs is niet alleen het gevolg van grotere productie door het afschaffen van het melkquotum. ‘Er zijn de sector gouden tijden beloofd door de groeipotentie in China’, vertelt oud-bedrijfsadviseur Jappie Rijpma. ‘De banken hebben de boeren een worst voorgehouden dat alle extra productie daar wel afgezet kon worden. Dat was ook wel een klein beetje logisch, gezien de potentie van de Chinese markt destijds.’ Rijpma was 24 jaar lang bedrijfsadviseur voor de melkveesector bij accountantsbureau Alfa-BEAG. In 2011 stopte hij. Nu de groei op de Chinese markt achterblijft, er nog geen melk naar Rusland geëxporteerd mag worden en de productie met vier à vijf procent is gestegen, kelderen de prijzen. Het is een perfecte storm. Voor Nederlandse boeren komt daar het fosfaatplafond nog eens bij. Een onvoorziene kostenpost voor de melkveehouders, die met het oog op het verdwijnen van het quotum veel hebben geïnvesteerd om de productie op te schalen. ‘We hebben altijd gezegd dat er een rem moest komen als het te hard zou gaan,’ aldus Van Dam.

‘De prijs van melk is eigenlijk altijd hetzelfde gebleven,’ aldus Rijpkema, ‘maar door de inflatie hebben de boeren altijd meer moeten produceren. Eerst door de melkproductie op te krikken, daarna door de arbeid te vervangen door High-tech. Anders houd je de race niet vol. Het levert echter weinig tot niets op voor de boer.' Die high-tech is precies wat Van Dam graag laat zien aan zijn collega’s, maar uiteindelijk schieten de boeren er volgens Rijpkema dus weinig mee op. ‘Het is heel discutabel als je het mij vraagt. Het heeft alles te maken met het opvoeren van de productie, maar koeien zijn geen machines. Nu wordt er gekeken naar de randzaken om de productie te verhogen, zoals het voer. Die randzaken zijn zeker niet goedkoop.’

Steun

Nu de prijzen zijn gekelderd, wordt er gekeken naar manieren om de melkveesector te steunen. De landbouwministers, die in het kielzog van staatssecretaris Van Dam en EU-commissaris Phil Hogan over de boerderij in Diessen lopen, bakkeleien over noodmaatregelen voor melkveehouders. Hogan wil graag helpen, maar tempert de verwachtingen voor het budget. De verwachting is dat er tijdens de ministerraad deze maand een oplossing wordt geboden. De opties zijn beperkt en controversieel; één ervan is aanspraak maken op het crisisfonds van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (CAP). Dit zou betekenen dat de structurele betalingen aan boeren worden geremd, en herverdeeld onder de boeren in de melkvee-industrie. Hiermee zou de Commissie alle boeren benadelen, om vervolgens de extra zwaar getroffen boeren te helpen. Een extra noodfonds is in Brussel echter ook lastig, gezien de vluchtelingencrisis.

De landbouw-ministers bakkeleien over noodmaatregelen voor melkveehouders

Duitsland neemt al een voorschot op de beslissing van de Commissie. Minister Schmidt van Landbouw kondigt op de dag dat Van Dam zijn collega’s rondleidt op de boerderij een noodpakket van ‘100 miljoen euro plus X’ aan. Dat is nodig, want melk was een maand geleden in Duitsland goedkoper dan water. Na een volgende vergadering over de exacte invulling van het pakket worden ‘bedrag X’ en de 100 miljoen euro volgens Politico.eu echter niet meer genoemd. ‘Het doel is om de producenten een prikkel te geven om zelfstandig minder melk te produceren,’ aldus Schmidt.

Effectief

Volgens Rijpma is, anders dan Van Dam bij zijn collega’s propageert, het beperken van de melkproductie de enige oplossing. ‘Het is politiek een zwaar thema. Door de boeren te steunen voorkom je dat de economie op het platteland achterblijft. Maar uiteindelijk zal de melkprijs de sector regelen. Als je de prijs omhoog wilt krijgen, moet je het aanbod beperken. Iedereen wil meer produceren, maar de kunst van een gezonde economie is om schaarste te creëren. Als sturend orgaan moet je je afvragen welke kant je op wilt. Ik denk dat Nederland zijn grenzen van de melkproductie heeft bereikt. Het levert niets extra meer op.’