De deur zwaait open naar een kamer met opgestapelde pakken pasta, blikken bonen en zakken rijst. ‘Tien ton voedsel hebben we al ontvangen van de Billy Graham Evangelistic Association. In totaal doneerde die organisatie voor een miljard dollar hulp aan Oekraïne,’ vertelt pastor Archil Gevorkov van de Oekraïense Eleon-kerk in het gebouw waar hij voor de oorlog een afkickkliniek runde. 

Tijdens de Russische bezetting van dit gebied, tussen de Oekraïense hoofdstad Kyiv en de grens met Belarus, bood pastor Archil in zijn voormalige kliniek in Demydiv onderdak aan honderd mensen. Nu beheert hij er een distributiecentrum voor noodhulp aan gebieden die recent bevrijd zijn.

‘Twee keer per maand reizen we af naar “hotspots” aan het front; Mykholaiv, Donetsk, Charkiv,’ vervolgt hij. Zijn ‘broeders’ van de Almelose Pinkstergemeente De Banier zijn net gearriveerd met een lading voedsel, matrassen en speelgoed uit Nederland. Trays met blikken erwtensoep worden door een rijtje mannen overgetild van het bestelbusje naar de ondergrondse opslagplaats. Dan begint het luchtalarm te loeien.

Na de Russische bezetting komt voor de bewoners van Demydiv de dreiging nu uit de lucht, en van de winter. Door luchtaanvallen op de energie-infrastructuur heeft Rusland van de kou een wapen gemaakt. Bewoners in heel Oekraïne zitten regelmatig zonder elektriciteit, water en verwarming.  

Pastor Archil heeft daarom in het distributiecentrum een warmteplek ingericht voor mensen uit de omgeving. Voorganger Denys, gevlucht uit Charkiv, laat de generator zien die werd gedoneerd door het Rode Kruis.

‘Die draait op diesel, daar kunnen we wel even mee vooruit. We gebruiken zelf maar een fractie van de capaciteit.’ En daar kwam de hulp van de broeders uit Almelo van pas. ‘Met hulp uit onze gemeenschap is de generator aangesloten op het lokale elektriciteitsnetwerk,’ vertelt David van Kaam ter plekke.

Gaten in de luchtverdediging

In een poging Oekraïne door de winter te helpen is de internationale stroom aan humanitaire noodhulp geïntensiveerd. Over het hele land ontfermen hulporganisaties zich over mensen in het frontgebied en de inmiddels zeven miljoen binnenlandse ontheemden. Ook proberen ze de gevolgen van de Russische luchtaanvallen op de energie-infrastructuur te verzachten.

Naast initiatieven van particulieren en de bekende ngo’s komen ook diverse landen met geld en middelen voor reparaties, en sturen ze generatoren om de uitval van elektriciteit op te vangen. Humanitaire hulp komt op gang en wordt dankbaar ontvangen, maar Oekraïners hadden liever de militaire ondersteuning ontvangen om dit te voorkomen.

‘Aan sommige partners, zoals de VS, vraagt Oekraïne al jaren om luchtverdedigingssystemen!’ Volgens Alyona Getmanchuk was al lang en breed bekend waar de gaten in de Oekraïense verdediging zaten. Getmanchuk is manager en analist van het in Kyiv gevestigde New Europe Center, een denktank op het gebied van buitenlands beleid en veiligheid.

‘Ukraine Doesn’t Need the West to Defend It. We Need Help Preparing for War,’ kopte een essay van Getmanchuk op 16 januari 2022 in The New York Times. Dat was ruim een maand voor de Russische invasie. Het buurland is dan al enkele maanden bezig troepen en tanks te positioneren aan de grens met Oekraïne. ‘Geef ons als tegenwicht luchtafweer, zodat wij ons beter kunnen verdedigen,’ schreef ze toen.

‘Oekraïne vroeg al om Patriot-systemen onder president Poroshenko,’ vertelt ze nu aan Follow the Money, ‘en om NASAMS-luchtverdedigingssystemen, minstens een half jaar voordat de oorlog begon.’

Ze vervolgt: ‘Westerse luchtverdedigingssystemen zijn sinds het begin van de oorlog een topprioriteit op de wensenlijst van Oekraïne in de voortdurende dialoog met onze internationale partners.’ In de zomer onderstreepte de Britse denktank Royal United Services Institute deze behoefte.

Sinds 10 oktober vuurde Rusland volgens de Oekraïense overheid meer dan duizend raketten en drones af op energie-infrastructuur, warmtevoorzieningen en woonwijken.

Overweldigd door de massaliteit van de aanvallen schoten politieagenten op maandag 17 oktober op straat in het centrum van Kyiv noodgedwongen met hun kalashnikovs op de drones. Met het geluid van een groep brommers vlogen de door Iran aan Rusland geleverde Shahed-136 drones laag door de lucht op hun doel af, waar zij zich met zo’n 40 kilo explosieven op lieten neerstorten.

Na de eerste aanvalsgolven deden landen in oktober in allerijl toezeggingen om luchtverdedigingssystemen te sturen, maar de levertijd varieert van een paar weken tot een paar jaar. Een Duitse IRIS-T arriveerde wél snel, maar dat systeem stond al klaar voor levering.

‘Dat was in achtste maand van de grootschalige oorlog,’ zegt analist Getmanchuk. ‘Daarna kwamen ook de eerste NASAMS.’ 

Daar komen binnenkort twee Patriot-luchtafweersystemen bij. Een werd op 21 december toegezegd door de Amerikaanse president Joe Biden als onderdeel van een militair steunpakket van 1,8 miljard dollar. Het andere is op 5 januari aangekondigd door de Duitse bondskanselier Olaf Scholz.

Met dit laatste, geavanceerde systeem kan Oekraïne zich beter beschermen, onder meer omdat het een groter bereik heeft en in staat is ballistische raketten neer te halen. Tegen aanvallen met drones is dit dure systeem met raketten van vier miljoen dollar per stuk echter geen oplossing.

Volgens experts is de Patriot geen gamechanger. Voor ingebruikname is al gauw twee maanden training nodig. Die twee Patriot-batterijen kunnen bovendien maar twee gebieden beschermen, bijvoorbeeld Kyiv en de havenstad Odessa.

Rem op militaire steun

Op militaire steun aan Oekraïne staat de rem, en dat is niet zonder gevolgen. Het terughoudende beleid pakt financieel en humanitair duur uit. Met betere luchtverdediging waren de kosten voor wederopbouw van de verwoeste infrastructuur lager geweest.

Bovendien zou voor Oekraïne de humanitaire schade minder groot zijn geweest als zij eerder en meer van deze middelen in gebruik had kunnen nemen. Daarvoor hoef je slechts te kijken naar de doodsoorzaak van burgers. De VN-organisatie voor de rechten van de mens (OHCHR) deed er onderzoek naar.

‘De meeste geregistreerde burgerslachtoffers worden veroorzaakt door het gebruik van explosieve wapens gebruikt van grote afstand, waaronder beschietingen van zware artillerie, meervoudige lanceerraketsystemen, raketten en luchtaanvallen,’ meldt OHCHR. Het bureau registreerde tussen 24 februari en 18 december 2022 17.595 burgerslachtoffers in het land, waarvan 6.826 doden en 10.769 gewonden. Volgens de organisatie ligt het werkelijke aantal slachtoffers ‘aanzienlijk hoger’.

‘De massale raketaanvallen vervagen waar de frontlinie in Oekraïne precies begint en eindigt’, constateert analist Getmanchuk. ‘Daardoor ontstaat het gevoel dat het nergens veilig is, want heel Oekraïne verandert in een slagveld.’

‘NATO, close the skies,’ klonk het na de op 24 februari grootschalig ingezette Russische invasie. In openbare ruimten in Oekraïne staat de boodschap her en der met een beetje moeite nog steeds te lezen op posters, pamfletten en stickers. Maar de tekst is vaal geworden, de hoop vervlogen. 

In het land leefde de wens dat er hulp zou komen bij de verdediging van het land tegen Russische militaire dreiging uit de lucht. Een no-flyzone kreeg Oekraïne niet, omdat de NAVO dan zelf dichtbij een oorlog met Rusland kan komen. Het instellen en handhaven van zo’n zone vergroot het risico dat NAVO-eenheden in een directe confrontatie komen met de Russische luchtmacht.

Die angst voor escalatie speelt ook bij wapenleveranties. Zo krijgt Oekraïne bijvoorbeeld geen langeafstandsraketten. ‘We gaan geen raketten leveren die in Rusland kunnen toeslaan,’ zei de Amerikaanse president Biden in mei 2022. 

‘De ontvangen militaire middelen kenmerken zich tot nu toe voornamelijk door hun defensieve karakter,’ vertelt Arthur Pereverziev tijdens een lunch in het centrum van Kyiv. Pereverziev (33) is specialist inkoop en defensiehervormingen van het Oekraïense ministerie van Defensie, en tevens verbonden aan de defensie- en veiligheidsdenktank van voormalig minister van Defensie (2019-2020) Andriy Zagorodnyuk. 

‘Het begon met oudere spullen,’ vertelt Perverziev over de toegestuurde helmen, scherfvesten en afdankertjes uit het Europees vredesfonds. ‘Goed bruikbaar, maar gelukkig kregen we geleidelijk aan ook modernere en zwaardere wapens.’

Met Amerikaanse en Britse meervoudige raketwerpers (MLRS) hebben de Oekraïense strijdkrachten in de loop van de zomer de overmacht aan Russische artillerie geneutraliseerd. Door gerichte aanvallen achter de linies konden ze logistieke lijnen ontregelen en doorsnijden. 

Dat hielp bij de offensieven in de regio's Charkiv en Cherson, waarbij Oekraïense strijdkrachten 77.780 vierkante kilometer hebben bevrijd. Dat is 54 procent van het door Rusland sinds 24 februari bezette gebied. ‘Voor de partners in het Westen is nu duidelijk dat we ook met de zwaardere en geavanceerde wapensystemen uit de voeten kunnen,’ zegt Pereverziev.

Bij zijn bezoek aan Washington op 21 december – de eerste keer sinds de invasie dat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zijn land verliet – toonde hij zich dankbaar voor de militaire hulp van de Verenigde Staten. De VS zijn verreweg de grootste leverancier. 

De Amerikaanse president beloofde dat Oekraïne ‘zo lang als nodig’ kon rekenen op Amerikaanse steun om ‘zich te verdedigen tegen de Russische agressie’. Het is echter de vraag of Biden zijn belofte kan waarmaken. Bij andere politieke machtsverhoudingen in de VS kan de steun aan Oekraïne wegvallen. Daarom had Zelensky niet alleen een boodschap aan bondgenoot Biden, maar ook aan de Amerikaanse belastingbetaler.

‘Uw geld is geen liefdadigheid. Het is een investering in de wereldwijde veiligheid en democratie, waar we op de meest verantwoorde manier mee omgaan.’ Zelensky wil echter meer dan, zoals Biden het formuleert, zich ‘kunnen verdedigen tegen de Russische agressie’. Hij wil middelen waarmee hij de oorlog kan winnen. Ook daarom was hij naar de VS afgereisd.

Een eerste reactie op zijn speech kwam op 5 januari. Toen maakten de VS en Duitsland hun intentie bekend om infanteriegevechtsvoertuigen te leveren. De beloofde Duitse Marders en Amerikaanse Bradleys zijn geen tanks, maar met deze gepantserde en bewapende rupsvoertuigen krijgt Oekraïne wel een upgrade van zijn stoottroepen. De Franse president Emanuel Macron liet Zelensky en de pers weten dat Frankrijk de AMX-10 gaat leveren. Dit is een gepantserd verkenningsvoertuig op wielen en antitankwapen ineen.

‘Er zal meer nodig zijn voor de komende offensieven van Oekraïne,’ twitterde de Australische voormalig generaal-majoor Mick Ryan, die de oorlog in Oekraïne nauwgezet volgt, over de naar verwachting 20-40 Marders en 50 Bradleys. ‘De uiteindelijke behoefte zal honderden van elk zijn.’ In een interview met The Economist in december zei de opperbevelhebber van de Oekraïense strijdkrachten Zaluzhny dat hij 600 tot 700 infanteriegevechtsvoertuigen nodig heeft.

‘Sneller, sneller, sneller’

Er blijft een gat tussen wat het Westen bereid is te leveren en wat Oekraïne nodig zegt te hebben om de oorlog te winnen. De Ukraine Support Tracker, opgesteld door het Kiel Institute for World Economy, houdt de Westerse hulp bij [de tracker staat verderop in dit artikel].

In de categorie zware wapens zien de onderzoekers op peildatum 22 november 2022 een groot tekort om de oorlog te winnen. Oekraïne heeft duizend houwitsers op zijn wensenlijst staan, en kreeg er 312 toegezegd, waarvan er 265 zijn geleverd. Daarnaast wil Oekraïne 300 meervoudige raketwerpers (MRLS), waarvan er 76 zijn toegezegd en 49 geleverd.

‘Wapens, wapens, wapens,’ vroeg de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba in de beginfase van de oorlog aan zijn collega’s van de NAVO-lidstaten. ‘Vandaag heb ik drie andere woorden,’ zei hij op 29 november. ‘Sneller, sneller, sneller.’

Behalve uit angst voor escalatie is het Westen terughoudend met wapenleveranties omdat het zuinig is op zijn eigen voorraad wapensystemen en munitie. De westerse industrie produceert niet op de schaal die het grootschalige verbruik van een oorlog vraagt. Op aandringen van minister Kuleba bespraken de NAVO-leden op 29 november de mogelijkheden tot het versnellen van de leveranties, onder meer door productielijnen op te voeren. 

Luchtverdedigingssystemen houden prioriteit. Daarnaast hebben de Oekraïense strijdkrachten meer munitie, meer artilleriestukken, meer bewapende en infanteriebewapende voertuigen nodig,’ licht analist Getmanchuk toe. ‘En ook hier rekenen we op Nederland, dat al een belangrijk voorbeeld heeft gegeven door in het voorjaar te besluiten om als eerste Pantserhouwitsers aan Oekraïne te leveren.’

‘We verwachten ook de broodnodige en langverwachte politieke beslissingen over het leveren van westerse tanks en gevechtsvliegtuigen in plaats van de Sovjetmodellen die we nu hebben,’ vervolgt Getmanchuk. De hoop is volgens haar gevestigd op het Witte Huis om Duitsland publiekelijk aan te moedigen tot een ​​beslissing over de levering van Leopard-2-tanks. Luchtoverwicht – of op z’n minst het voorkomen van een Russisch luchtoverwicht – en de inzet van meer tanks helpen Oekraïne bij bevrijding van zijn bezette gebieden.

Minder generatoren, meer raketten

Vooralsnog krijgt Oekraïne voldoende militaire middelen om niet te verliezen, en hoop te houden op een overwinning. Om het land en de economie aan de praat te houden, springt het Westen ook financieel bij. Tot 20 november 2022 kwam de toegezegde financiële steun van de internationale donoren voor 2022 en 2023 uit op 70 miljard euro, zo blijkt uit de Ukraine Support Tracker.

Uit die dataset blijkt dat militaire, financiële, en humanitaire hulp van donorlanden en internationale organisaties als het IMF, de Wereldbank, de Europese Bank voor Reconstructie en Ontwikkeling (EBRD) en de EU bij elkaar 129 miljard euro waard is. Dat bedrag blijft oplopen. 

Zo gauw Biden zijn handtekening zet onder een Amerikaans pakket van 45 miljard dollar komt de VS uit op ruim 100 miljard aan steun en het Westen samen op zo’n 175 miljard euro. De EU laat met haar militaire hulp een gapend gat vallen met de VS, en vult dat deels met financiële hulp. 

De hulpstromen zijn logischerwijs niet los van elkaar te zien, vertelt de Oekraïense macro-econoom Maria Repko aan Follow the Money. ‘Hoe eerder de militaire inspanningen van Oekraïne leiden tot de overwinning, hoe minder het kost om de economie overeind te houden en hoe lager het bedrag dat nodig is voor de wederopbouw na de oorlog.’

‘De beste en meest effectieve oplossing voor het energieprobleem van Oekraïne,’ aldus het hoofd van de Oekraïense Veiligheidsraad Oleksiy Danilov op Twitter, ‘zijn raketten met een bereik van 800 km of meer, waarmee aanzienlijk op generatoren kan worden bespaard.’

Met deze kwinkslag wijst Danilov op de Oekraïense logica: met doorslaggevende militaire hulp zouden ze niet constant achter de feiten aanlopen, maar de Russen voor kunnen zijn. Zo nam Oekraïne deze zomer met hulp van meer geavanceerde westerse wapens weliswaar het initiatief met de bevrijding van grote gebieden, maar trof Rusland tegenmaatregelen.

Russische munitiedepots zijn verder achter de linies geplaatst, en de Russen nemen van grote afstand, vooral vanuit Rusland en Belarus, het energiesysteem van Oekraïne onder vuur. Met goedkope kamikazedrones put Rusland de schaarse en dure munitie van de Oekraïense luchtverdediging uit. Met langeafstandsraketten zou Oekraïne deze locaties kunnen uitschakelen.

‘Deze raketten voor de lange afstand helpen met andere meer doorslaggevende middelen ook bij het bevrijden van bezette gebieden,’ vertelt Mariia Zolkina aan Follow the Money. Zij is hoofd onderzoek regionale veiligheid van de in Kyiv gevestigde denktank Ilko Kucheriv Democratic Initiatives Foundation (DIF) en sinds kort verbonden aan de London School of Economics.

‘Het enige dat Poetin echt provoceert is een beleid dat erop gericht is hem niet te provoceren’

Zolkina volgt de Russisch-Oekraïense oorlog sinds 2014 nauwgezet en groeide op in de regio Luhansk in het oosten van het land. In de nacht van de Russische invasie ontvluchtten haar ouders Stanytsya Luhanska. De rivier Severski Donets scheidt het dorpje van de stad Luhansk, dat al sinds 2014 bezet is. Nu hebben Russische militairen hun intrek genomen in haar ouderlijk huis. 

‘We zijn bekend met de belangrijkste reden om geen moderne en offensieve wapens te leveren,’ zegt Zolkina. ‘Dat is om Poetin niet aan te moedigen tot escalatie. Om hem niet te provoceren tot nog meer verwoesting, zoals het gebruik van kernwapens. In Oekraïne zien we dat anders. Het enige dat Poetin echt provoceert is een beleid dat erop gericht is hem niet te provoceren.’

‘Sterker nog,’ stelt analist Getmanchuk, ‘meer wapens deëscaleren de situatie, niet andersom.’ Dat is volgens haar – en volgens veel landgenoten – ‘de belangrijkste les uit tien maanden oorlog’.

De rem op wapenleveranties uit angst voor escalatie en zuinigheid op de eigen middelen kan op termijn ook gaan bijten met de zuinigheid op de eigen wapenvoorraden van westerse donoren. Door het uitblijven van doorslaggevende militaire hulp dreigt een langdurige oorlog, waarmee het Westen zijn middelen voortdurend moet blijven uitputten om Oekraïne te helpen. 

‘In Oekraïne leeft de angst dat in het Westen oorlogsmoeheid toeslaat,’ zegt Zolkina. De sociale druk op politici binnen Europese landen kan toenemen door onder meer inflatie, economische malheur door energietekorten en vluchtelingen uit Oekraïne. ‘Dan kan er een moment komen dat de militaire steun terugvalt, of zelfs stopt,’ voorziet de expert.

Tegelijkertijd put ook Rusland zijn middelen uit, onder meer de raketten. Daar kan het mogelijk rondes aan mobilisaties tegenover stellen. Mannen die een geweer kunnen vasthouden moeten de opmars van Oekraïne vertragen, of misschien zelfs een poging wagen tot nieuwe offensieven. Het blijft de vraag wie in deze uitputtingsslag het eerst breekt.

De inzet van het Westen is erop gericht dat het Russische front, zowel militair als politiek-maatschappelijk, eerder instort. ‘Oekraïne zal de Krim eind augustus bevrijden als we blijven leveren wat we beloofden te leveren, en als we de sancties handhaven,’ twitterde de Amerikaanse generaal buiten dienst Ben Hodges op 2 januari. ‘Eerder als we precisiewapens met een groter bereik zouden leveren.’

De Oekraïense bevolking betaalt de prijs

‘Met doorslaggevende wapenhulp duwen we de Russen niet alleen terug,’ benadrukt analist Getmanchuk. ‘We helpen onze mensen in de tijdelijk bezette gebieden overleven. De Russische bezetting gaat, zoals de bevrijding van veel Oekraïense regio's heeft aangetoond, hand in hand met enorme aantallen geëxecuteerde burgers.’

De gedocumenteerde slachtoffers van standrechtelijke executies en op de vlucht vermoorde burgers stapelen zich op. De OHCHR onderzocht dat in de regio’s Sumy, Chernihiv en Kyiv. In de periode tussen 24 februari en 6 april 2022 komt het voorlopige totaal uit op minimaal 441 slachtoffers in deze regio’s ten noorden en noordwesten van de hoofdstad Kyiv.

In dat gebied, tussen Kyiv en de grens met Belarus, rijden we mee met pastor Archil, die samen met zijn geloofsgenoten van De Banier uit Almelo hulpgoederen en een zegening aflevert bij gezinnen in armoedige omstandigheden. 

Op de route stopt Archil om bloemen te leggen bij het graf van een lid van de kerkelijke gemeenschap. Adelina (26) kwam om op 25 februari, de tweede dag van de Russische invasie, toen ze met de auto probeerde te vluchten om haar kinderen in veiligheid te brengen. 

De auto waarin Adelina zat, stuitte op een Russische wegversperring, moest halsoverkop keren en werd van achter onder vuur genomen. De auto vatte vlam. Haar twee kinderen konden met hulp van een andere inzittende ontkomen. De twee andere passagiers, een jong echtpaar, hebben het niet overleefd.

Zo’n veertig dagen later, na de bevrijding van het gebied, kon Adelina’s man haar verkoolde lichaam uit het wrak halen. Pastor Archil heeft de locatie afgezet met een lint; een geïmproviseerde gedenkplaats. Menselijkheid is waar het voor hem om draait. ‘We helpen iedereen, ongeacht religie.’ Zo ontstaan verspreid over het land nieuwe monumenten die herinneren aan onvrijwillige menselijke offers.

‘World help us,’ staat op een door zandzakken beschermd monument op het historische Mykhailivs’ka plein in het centrum van Kyiv. Kinderen klauteren op het tentoongestelde Russisch militair materieel. Dagjesmensen en voorbijgangers maken selfies met verwoeste Russische tanks, een houwitser en een pantserinfanterievoertuig.

Een knalgroen autootje met aan de buitenspiegel een witte doek die dienst doet als vlag, staat vrijwel onbeschadigd op het plein. Er zit een kogelgat in de voorruit. ‘All nations,’ staat op een spandoek bij het monument, ‘we need your military equipment and personnel please.’