Bij het uitbreken van de coronacrisis in het voorjaar waarschuwden de kenners al direct: het virus zal de economie keihard raken. Dat zal leiden tot ontslagen en harde klappen voor ondernemers en zzp’ers. En dus tot nieuwe schulden.

De verwachting luidde dan ook dat na de zomer meer mensen ongewenst bezoek zullen krijgen van een deurwaarder, waardoor ze in de regel dieper in het schuldenmoeras zakken.

Die onheilstijdingen kunnen minister Sander Dekker van Rechtsbescherming (VVD) niet zijn ontgaan. Evenmin zal hij gemist hebben dat De Landelijke Organisatie van Sociaal Raadslieden (LOSR) en de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) hierover recentelijk aan de alarmbel trokken in het tv-programma Kassa. Zij wezen erop dat die deurwaarders per januari hogere kosten in rekening mogen brengen, wat voor extra problemen zorgt.

Deurwaarders mogen 16 procent meer rekenen. Dat komt neer op jaarlijks circa 32 miljoen extra kosten voor schuldenaren

Het gaat om de tarieven voor zogeheten ‘ambtshandelingen’, zoals het uitbrengen (‘betekenen’) van een dagvaarding of het leggen van loonbeslag. Deurwaarders klaagden al geruime tijd over de tarieven en vonden bij minister Dekker van Rechtsbescherming (VVD) een willig oor. Eind oktober sprak hij met de deurwaarders af dat de wettelijke gereguleerde tarieven zullen stijgen, zoals door een overheidscommissie in de zomer van 2019 was voorgesteld.

Dus juist nu dat de schulden toenemen door een zeldzaam ernstige pandemie – wat sinds het voorjaar was te voorzien – mogen deurwaarders 16 procent meer rekenen, wat neerkomt op jaarlijks circa 32 miljoen extra kosten voor schuldenaren.

De verhoging heeft bovendien een wankele basis. Het advies van een overheidscommissie dat eraan ten grondslag ligt, nam Dekker begin dit jaar zonder blikken of blozen over, ondanks stevige kritiek van het Bureau Financieel Toezicht (BFT), de instantie die toezicht houdt op de deurwaarders.

Dat was opvallend, omdat er veel onvrede bestaat over de wijze waarop deurwaarders schulden opdrijven onder invloed van marktwerking. Die marktwerking is ‘doorgeslagen’, stelt de beroepsgroep ook zelf. Grote opdrachtgevers (zoals zorgverzekeraars, banken en factoringbedrijven) hebben met deurwaarders prestatiecontracten afgesloten (zoals no cure no pay), waarmee het financiële risico van schuldinning van de opdrachtgever naar die deurwaarders is verplaatst. Dat doet velen van hen financieel pijn en schaadt hun onafhankelijkheid, met als gevolg dat de ambtenaar vooral aan zijn eigen portemonnee denkt als hij bij jou op de stoep staat. ‘Onethisch,’ noemde het BFT deze situatie.

Het gevolg is dat de kosten van invordering die deurwaarders in rekening brengen, vaak in geen enkele verhouding meer staan tot de oorspronkelijke schuld. Schuldenaren in een moeilijke financiële situatie zakken zo in uitzichtloze ellende weg. Inmiddels gaat het om minimaal een half miljoen huishoudens die samen naar schatting voor 22 miljard euro in het krijt staan.

In oktober schreef de Nederlandse Vereniging van gecertificeerde Incasso-ondernemingen een brief aan de minister waarin zij stelde dat marktwerking het 'onderliggende probleem' is. 'Het verhogen van ambtelijke tarieven is geen duurzame oplossing voor de schuldenproblematiek. Ook zorgt het niet dat de gerechtsdeurwaarder zijn werk op een meer maatschappelijk verantwoorde manier en in grotere onafhankelijkheid kan doen, zoals de KBvG [de beroepsorganisatie van deurwaarders, red.] betoogt. Het is slechts een lapmiddel voor het renderen van het ondernemerschap en versterkt daarmee de negatieve consequenties marktwerking.'

Niettemin concludeerde  de commissie-Oskam, die een gemankeerd onderzoek deed naar de marktwerking, vorig jaar dat er geen reden is om het stelsel te herzien. Wel adviseerde de commissie om de deurwaarderstarieven te verhogen.

Het BFT ageerde tegen het advies in een brief aan het ministerie van Justitie, die FTM begin dit jaar onthulde. Daarin staat: ‘Dit huidige stelsel kent een voortdurende inherente spanning tussen de vaste tarieven die aan de schuldenaar in rekening worden gebracht en de variabele vergoeding die met de opdrachtgever wordt overeengekomen. Een dergelijk [..] stelsel van marktwerking heeft inherent perverse prikkels.’

Bovendien zag het BFT een duidelijk verband tussen de geliberaliseerde prijsafspraken en de misstanden. ‘Hier zit een discrepantie tussen hetgeen de Commissie constateert [..] en de bevindingen van het BFT dienaangaande.’ Het BFT zegt met zoveel woorden dat de commissie haar werk niet goed heeft gedaan, of op zijn minst slecht naar de toezichthouder heeft geluisterd. De slotconclusie was dat een ‘meer principiële, fundamentele beschouwing’ op de marktwerking nodig is.

Maar Dekker liet daarna in antwoord op Kamervragen weten niets te zien in meer onderzoek. Sterker nog, de minister zei dat de ‘principiële keuze voor marktwerking’ niet ter discussie staat, ‘juist omdat marktwerking de algehele kwaliteit en doelmatigheid van de gerechtsdeurwaarderij bevordert’. Hiermee liet Dekker zien dat hij zich niets van het BFT dan wel andere kritische partijen aantrekt. ‘Kabinet versterkt onafhankelijke positie gerechtsdeurwaarders,’ liet hij nota bene boven de aankondiging van de tariefsverhoging zetten.

Ook de Landelijke Organisatie van Sociaal Raadslieden (LOSR) had kritiek op de commissie. In haar onderzoek ‘Invorderen uit balans’, dat begin dit jaar aan Dekker is aangeboden, stelde de LOSR dat voorstellen om de scherpste randjes van de marktwerking af te halen, weinig zullen uitrichten. Daarnaast merkte de LOSR op dat de opdrachtgever die niets (of weinig) betaalt voor schuldinning, zich niet interesseert voor de wijze waarop de deurwaarder zich gedraagt. Dan komt er niets terecht van wat ‘maatschappelijk verantwoord incasseren’ heet.

Dat is ‘maatschappelijk verantwoorde incasso’. Maar juist op dit punt volgde Dekker de commissie niet

Zo gooide zorgverzekeraar Menzis onbetaalde facturen over de schutting bij deurwaarder GGN, die er hard ingaat met dubieuze dreigementen. ‘Op het moment dat een dossier daadwerkelijk in handen is van de deurwaarder, heeft Menzis geen inzicht meer in het dossier,’ liet de woordvoerder weten. Ook Infomedics, dat op grote schaal zorgfacturen int, bleek weinig zicht te hebben op wat zijn deurwaarder precies uitspookt. ‘Het echte probleem,’ zei de directeur, ‘is dat veel te veel mensen gewoon niet met geld kunnen omgaan.’

De commissie-Oskam deed één uitgesproken schuldenaar-vriendelijke aanbeveling: bevorder minnelijke schikkingen, door deurwaarders daarvoor beter te belonen. Dat stimuleert deurwaarders om bijvoorbeeld een betalingsregeling af te spreken, in plaats van beslag te leggen op het inkomen van een schuldenaar. Dit is bij uitstek wat wordt verstaan onder ‘maatschappelijk verantwoorde incasso’. Maar juist op dit punt volgde Dekker de commissie niet.

In antwoord op vragen van FTM erkende de minister dat de kostenverhoging een ‘extra drempel’ is voor een ‘kleine groep mensen’. Daarmee bedoelt hij een half miljoen mensen. Deze half miljoen mensen in armoede moeten nu 16 procent meer deurwaarderskosten betalen.

Kortom, wat schuldeisers nu te weinig betalen als gevolg van marktwerking, zal met dank aan de VVD’er in ieder geval deels gecompenseerd worden – door schuldenaren, tijdens een ongekende crisis.