Kleine schulden worden in Nederland grote schulden, mede vanwege op hol geslagen deurwaarders. De kosten van invordering die zij in rekening brengen, staan vaak in geen enkele verhouding meer tot de oorspronkelijke schuld. Schuldenaren in een moeilijke financiële situatie zakken zo weg in uitzichtloze ellende. Inmiddels gaat het om minimaal een half miljoen huishoudens die samen een geschatte 22 miljard euro in het krijt staan. Betrokkenen kijken daarom met argusogen naar de bereidheid van dit kabinet om het systeem ter discussie te stellen.

Voorlopig is van die bereidheid echter weinig te merken, zo blijkt uit een een brief die minister Sander Dekker van Rechtsbescherming (VVD) deze week aan de Kamer stuurde. Schuldenaren gaan niet minder, maar meer deurwaarderskosten betalen: de minister is van plan de tarieven die deurwaarders mogen rekenen te verhogen met 16 procent. In totaal komt dat neer op zo’n 32 miljoen euro per jaar extra. Waarom de minister dat noodzakelijk acht, licht hij niet toe.

Dat is opvallend nu er veel kritiek is op hoe deurwaarders met hun kosten schulden opdrijven onder invloed van marktwerking. Die is ‘doorgeslagen’, stelt de beroepsgroep zelf. Bulkopdrachtgevers (zoals zorgverzekeraars, banken en factoringbedrijven) hebben scherpe contracten zoals no-cure-no-pay afgesloten met deurwaarders, die veel van hen financieel pijn doen. Dat schaadt hun onafhankelijkheid, met als gevolg dat de ambtenaar vooral aan zijn eigen portemonnee denkt als hij op de stoep staat.

Dat zit zo: wanneer de opdrachtgever (schuldeiser) te weinig betaalt, moet de deurwaarder op een andere manier de buit binnen halen. Daarom is hij geneigd een verlies in het ene (oninbare) dossier te compenseren met bijvoorbeeld een extra bankbeslag in het andere. Dat levert namelijk omzet op. Voor ieder beslag mag de deurwaarder kosten rekenen aan de schuldenaar. Door deze prikkel kan een huurachterstand van 100 euro oplopen tot een veelvoud daarvan. Ook (te) snel dagvaarden voor kleine schulden om geld te verdienen aan een procedure en de daaropvolgende executie, is een veelgehoorde klacht.

Maar de commissie-Oskam, die gemankeerd onderzoek deed naar de marktwerking, concludeerde vorig jaar dat er geen reden is om het stelsel te herzien. Wel adviseerde de commissie om de tarieven die deurwaarders aan schuldenaren mogen rekenen, te verhogen met gemiddeld 16 procent. Hierop heeft minister Dekker deze week dus instemmend gereageerd. Ook ziet hij geen aanleiding om de marktwerking ter discussie te stellen. Hij wil net als de commissie hoogstens een ‘correctie’ aanbrengen. Die correctie bestaat uit het beperken van no-cure-no-pay: daarbij denkt de minister aan een verplichting voor de beroepsgroep om een ‘redelijke vergoeding’ te vragen aan de opdrachtgever als de schuldenaar niet betaalt.

Dat lijkt een stap vooruit, maar als je goed leest blijkt het te gaan om een redelijke vergoeding op het ‘niveau van de opdrachtportefeuille’. Achter deze cryptische omschrijving gaat het volgende schuil: deurwaarders mogen nog steeds no-cure-no-pay afspraken maken met hun opdrachtgevers zolang ze maar wel genoeg betaald worden voor schulden die wel geïnd worden. Als de de pay (cure) voldoende compenseert voor de no pay (no cure) berekend over een opdrachtportefeuille, is de controversiële prijsafspraak toegestaan. 

Onduidelijk is wat onder ‘een redelijke vergoeding’ moet worden verstaan. Of hoe een deurwaarder van te voren kan bepalen of het innen van een pakket schulden voldoende zal opleveren. Het Bureau Financieel Toezicht (BFT), de toezichthouder op deurwaarders, heeft aan FTM laten doorschemeren vraagtekens te zetten bij de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van dit voorstel. 

Met het omarmen van het advies van de commissie, lijkt de minister zelfs lijnrecht in te gaan tegen het BFT. Dat leverde harde kritiek op het oordeel van de commissie, zo onthulde Follow The Money vorige maand. Het huidige systeem heeft volgens het BFT ‘inherent perverse prikkels’. Bovendien ziet het BFT een duidelijk verband tussen de geliberaliseerde prijsafspraken en de misstanden, maar heeft de commissie dat genegeerd. Slotconclusie luidt dat een ‘meer principiële, fundamentele beschouwing’ op de marktwerking nodig is. Die gaat er dus niet komen.

De Landelijke Organisatie van Sociaal Raadslieden (LOSR) denkt dat met het beleid van de minister alles bij het oude blijft. In het pas uitgebrachte onderzoek ‘Invorderen uit balans’, dat is aangeboden aan Dekker, stelt de LOSR: ‘De specificaties [...] met hoge kosten zullen blijven. De aanbevelingen [van de commissie-Oskam, red.] rond het tariefstelsel zijn beperkt, met als gevolg dat no-cure-no-pay-afspraken mogelijk blijven en de markt onevenwichtig blijft.’ No-cure-no-pay acht de LOSR schadelijk, omdat die een onafhankelijke positie van de gerechtsdeurwaarder onmogelijk maken. ‘De gerechtsdeurwaarder heeft dan een te groot financieel eigenbelang bij het resultaat van invordering.’

‘Het echte probleem is dat veel te veel mensen gewoon niet met geld kunnen omgaan.’  

Ander probleem volgens de LOSR is dat de opdrachtgever die niets (of weinig) betaalt, zich niet interesseert voor de wijze waarop de deurwaarder zich gedraagt. Dan komt er niets terecht van wat ‘maatschappelijk verantwoord incasseren’ heet. Zo gooit zorgverzekeraar Menzis onbetaalde facturen over de schutting bij deurwaarder GGN, die er hard ingaat met dubieuze dreigementen. ‘Op het moment dat een dossier daadwerkelijk in handen is van de deurwaarder, heeft Menzis geen inzicht meer in het dossier,’ liet de woordvoerder weten. Ook Infomedics, dat op grote schaal zorgfacturen int, bleek geen zicht te hebben (en te willen hebben) op wat haar deurwaarder allemaal uitspookt. ‘Echte probleem,’ zei de directeur, ‘is dat veel te veel mensen gewoon niet met geld kunnen omgaan.’  

De commissie-Oskam heeft ook één uitgesproken schuldenaar-vriendelijke aanbeveling gedaan: bevorder minnelijke schikkingen door deurwaarders daarvoor beter te belonen. Zo is hij is geprikkeld om bijvoorbeeld een betalingsregeling af te spreken in plaats van beslag te leggen op inkomen van een schuldenaar. Dit is bij uitstek hetgeen wordt verstaan onder ‘maatschappelijk verantwoorde incasso’.  

Maar juist op dit ene punt volgt Dekker de commissie niet. ‘De markt van (juridische) incassodienstverlening is nu nog volop in beweging,’ stelt de minister. Daarom is het ‘niet opportuun om een vergoeding te realiseren voor de bemiddelende rol van één enkele actor in dat traject’. Waarom dat niet opportuun is, blijft schimmig, zeker in het licht van de geschetste problematiek waarin deurwaarders zich onethisch gedragen uit financieel eigenbelang.   

Die ‘enkele actor’, zoals Dekker het framet, is niet zomaar een enkele actor. Het zijn ruim 700 onontbeerlijke ambtenaren die staatsmacht uitoefenen en in dat kader exclusief beschikken over verregaande bevoegdheden om eigendommen in te vorderen. Niemand anders mag dat – er zijn op dit punt geen andere actoren. Juist daarom dienen deurwaarders volstrekt onafhankelijk hun werk te doen – niet als uitgebeende loopjongens van schuldeisers. Wat die schuldeisers nu te weinig betalen als gevolg van marktwerking, zal met dank aan de VVD’er in ieder geval deels gecompenseerd worden – door schuldenaren.