De Zuid-Duitse provinciestad Pforzheim raakte vanaf 2004 verstrikt in een web van spread/ladder swaps, CarryMax notes en Momentum Quattro’s. Complexe derivaten die bankiers van zakenbank JP Morgan en Deutsche Bank aan de ambtenaren van Pforzheim verkochten. Twee zakenbankiers van JP Morgan worden nu voor hun verkoopprestaties aangeklaagd. Dit meldde het Openbaar Ministerie van Mannheim afgelopen maandag.

Oorspronkelijk nam de aanklager vijf bankiers van JP Morgan en twee van Deutsche Bank op de korrel

De derivaten die de bankiers van de Amerikaanse zakenbank aan de gemeentebestuurders verkochten, bevatten een 'zeer hoog’ risico waarover de ambtenaren niet juist zouden zijn geïnformeerd. De stad Pforzheim verloor 57 miljoen euro door de transacties. De bankiers van JP Morgan daarentegen streken 14,3 miljoen euro op. Een deel van de verliezen van de stad - 37 miljoen euro - werd eind vorig jaar door een schikking met JP Morgan gecompenseerd. Oorspronkelijk nam de aanklager vijf bankiers van JP Morgan en twee van Deutsche Bank op de korrel. In de zaak werden twee jaar eerder ook al drie ambtenaren aangeklaagd. Volgens de woordvoerder van Justitie, Peter Lintz, bestond er een speculatieverbod voor de gemeente Pforzeim en hadden de drie gemeentelijke overheidsdienaren - waaronder de toenmalige burgermeester - de derivaten nooit mogen verwerven.

Bankiers voor het hekje

Internationale zakenbanken als JP Morgan, Deutsche Bank, UBS en BNP Paribas verkochten sinds het einde van de jaren negentig van de vorige eeuw in Europa voor naar schatting honderden miljarden euro aan derivaten aan gemeenten, steden en (semi)overheidsinstellingen. In Nederland springt de geruchtmakende affaire rond Vestia het meest in het oog waarbij de speculerende Vestia kassier Marcel de Vries op corrupte wijze tientallen miljarden aan derivaten van banken - waaronder Deutsche Bank - betrok. In de Vestia zaak doet het Openbaar Ministerie nog onderzoek naar de fraude. Ook kondigde voormalig Vestia-topman Erik Staal recentelijk aan dat hij de bankiers voor hun acties ter verantwoording wil roepen.

Het komt bijna nooit voor dat bankiers voor hun vaak controversiële verkooppraktijken aansprakelijk worden gesteld

Het komt bijna nooit voor dat bankiers voor hun vaak controversiële verkooppraktijken aansprakelijk worden gesteld. Eerder gebeurde dat wel in Italië rond grootschalige verkopen van derivaten aan tientallen Italiaanse steden. De vier banken Deutsche Bank, JP Morgan, UBS en Depfa Bank werden in eerste instantie aangeklaagd voor fraude die specifiek betrekking had op derivatentransacties met de stad Milaan. De banken verloren de zaak, maar in maart 2014 werden ze in hoger beroep vrijgesproken. In juli 2014 kreeg de kwestie in Italië echter een vervolg toen de Italiaanse politie bij de zakenbank Nomura beslag legde op 104 miljoen euro. De Japanse bank zou de regionale Siciliaanse overheid met derivaten hebben opgelicht. Het bedrag zou de omvang hebben van de winsten die Nomura op de derivatendeals zou hebben gemaakt. In deze zaak wordt het optreden van vier Nomura-bankiers door de Italiaanse justitie onderzocht. Het viertal zou volgens Nomura inmiddels niet meer voor de bank werken.  

Speculerende overheden

Follow the Money besteedde in september 2012 ruim aandacht aan de eerder genoemde zaak in de Zuid-Duitse provinciestad Pforzheim. De kwestie vertoonde overeenkomsten met de zaak die dit platform zelf op het spoor was gekomen en had onthuld: die over Slibverwerking Noord-Brabant. Net als in de Brabantse kwestie zochten in Pforzheim ambtenaren naar wegen om met behulp van financiële instrumenten geld te verdienen. Dat was nodig want hoewel 'Goldstadt’ Pforzheim door zijn juweliers en klokkenmakers ooit het toonbeeld van welvaart was, verslechterde eind vorige eeuw de financiële situatie van de stad in gestaag tempo. Een serie speculatieve derivatendeals met Deutsche Bank bracht de stad in de eerste problemen. Een nieuwe deal met zakenbank JP Morgan zou de ellende ongedaan kunnen maken. 'Zij begrijpen deze business,’ zei een kassier van een ander Duitse stad op een congres voor lokale overheden over de kunsten van de Amerikaanse zakenbank. 'Ze zijn de grootste derivatenhandelaren ter wereld. Als zij het niet begrijpen, wie begrijpt het dan wel?’ Voor het gemak vergaten ambtenaren en bankiers het verbod op speculatie bij lokale Duitse overheden. Met zeer complexe derivaten werd vervolgens een gespiegelde transactie geconstrueerd die de verliezen uit de deal met Deutsche Bank zou compenseren. De door JP Morgan als 'finance swaps' betitelde derivaten hadden echter een funeste uitwerking. Pforzheim kon het contract uiteindelijk voor 57,44 miljoen euro afkopen. De drie verantwoordelijke ambtenaren - voormalig burgemeester van Pforzheim Christel Augenstein, Kämmerin (financieel wethouder) Susanne Weishaar en haar latere opvolger Konrad Weber - moeten zich nog voor de rechter verantwoorden.