Bij Starbucks denk je ‘koffie’, maar direct daarna volgt: ‘belastingontwijking’. IKEA roept eenzelfde opeenvolging van associaties op. Gaat dat veranderen nu de Europese Commissie dinsdag een voorstel heeft gepresenteerd om belastingontwijking door multinationals aan te pakken? Ze grijpt hierbij naar het middel van transparantie: alle multinationals met een omzet van meer dan 750 miljoen euro moeten op hun websites openbaar maken hoeveel belasting ze betalen in ieder land waarin ze actief zijn.

Deze zogeheten country-by-country reporting moet ervoor zorgen dat multinationals met activiteiten in de Europese Unie in een apart verslag onder andere aangeven hoeveel belasting ze in de verschillende EU-landen hebben afgedragen. Ze moeten daarnaast ook openbaren hoeveel belasting ze hebben betaald in belastingparadijzen die voorkomen op de ‘zwarte lijst’ van de Commissie. Als er in de vennootschappelijke structuur van een multinational bijvoorbeeld een brievenbusmaatschappij is opgenomen op de Britse Maagdeneilanden, dan moet voortaan ook die (schamele) belastingafdracht geopenbaard worden. Zodat burgers, investeerders en journalisten inzage kunnen krijgen in de belastingmoraal. De precieze inhoud van de zwarte lijst moet overigens nog door de Commissie vastgesteld worden.

Als er in de vennootschappelijke structuur een brievenbusmaatschappij is opgenomen, moet ook die (schamele) belastingafdracht geopenbaard worden

Deze vorm van openbaarheid gaat verder dan soortgelijke rapportageverplichtingen die momenteel in de pijplijn zitten van het BEPS-project van de OESO en G20 (waarover meer in dit FTM-dossier). Daarin is ook country-by-country reporting opgenomen, maar die hoeft uitsluitend gedeeld te worden met de belastingdiensten. Het publiek blijft onwetend waardoor de factor ‘morele verontwaardiging’ en reputatieschade niet als dwangmiddel wordt ingezet.

Voor de Europese Unie valt er het nodige te winnen, want uit een onderzoek van het Europees Parlement bleek vorig jaar dat EU-landen jaarlijks voor 50 tot 70 miljard euro aan belastinginkomsten mislopen door belastingontwijking van bedrijven. De Europese Commissie wil dit terugdringen door ervoor te zorgen dat grote multinationals meer inzicht geven in hun belastingregime.

Ontwikkelingslanden de klos

De verplichte rapportage klinkt indrukwekkend, maar veel ngo’s die zich bezighouden met het tegengaan van belastingontduiking reageren teleurgesteld. Koen Roovers van Financial Transparency noemde het in een verklaring een ‘halfbakken compromis dat een groot deel van de wereld in het donker houdt.’

‘Een halfbakken compromis dat een groot deel van de wereld in het donker houdt’

‘Het is een gemiste kans,’ concludeert ook beleidsadviseur Gijs Verbraak van Action-Aid, een ontwikkelingsorganisatie die onder meer de belastingontwijking in ontwikkelingslanden aan de kaak stelt. Volgens een onderzoek van Action-Aid weten multinationals jaarlijks voor minimaal 100 miljard dollar aan belastinginkomsten te ontlopen in ontwikkelingslanden. ‘Het voorstel beperkt de gedetailleerde rapportage over multinationals tot slechts EU-landen en een nog overeen te komen lijst van belastingparadijzen. Het proces om een dergelijke lijst vast te stellen, zal waarschijnlijk heel selectief en hoog gepolitiseerd zijn. Multinationals hoeven alleen inzicht te geven in de belastingafdracht in EU-landen en blacklist-landen, maar ontwikkelingslanden blijven buiten beschouwing.’ 

En juist ontwikkelingslanden worden volgens Verbraak vaak het hardst getroffen door belastingontwijkende multinationals. ‘De belastingdiensten zijn er vaak niet goed georganiseerd en een van de belangrijkste belastingen die goed geïnd kunnen worden, betreft de vennootschapsbelasting. Maar die wordt door multinationals juist zo laag mogelijk gehouden.’ Hij verwijst hierbij naar een praktijk van profit shifting: zoveel mogelijk winst te verplaatsen naar belastingparadijzen. Zo bleek uit onderzoek van Action-Aid dat de Australische mijnbouwgigant Paladin een interne lening aan een dochteronderneming in Malawi verstrekte. Doordat die dochteronderneming daarover enorme rentebetalingen verschuldigd was, werd de winst in Malawi gedrukt. Door het gebruik van een door Paladin in Nederland gevestigde brievenbusmaatschappij konden deze rentebetalingen onbelast van Malawi via Nederland naar Australië stromen.

Starbucks

Het is een belastingtruc die ook Starbucks toepaste. Journalisten van Reuters legden in 2012 haarfijn uit hoe Starbucks nauwelijks belasting kon betalen in het Verenigd Koninkrijk doordat winsten werden verplaatst naar landen waar deze druk zo laag mogelijk was. Een typisch voorbeeld van het bovengenoemde profit shifting. Jarenlang maakte de koffiegigant op papier géén winst in het Verenigd Koninkrijk, terwijl het bedrijf er wel voor miljarden ponden aan café lattes en frappuccino’s verkocht in meer dan 700 vestigingen. Het bleek een gehaaide combinatie van royaltybetalingen, hoge inkoopprijzen voor gebrande koffiebonen en hoge rentevergoedingen bij interne leningen. Bij de winstverplaatsing stak de Nederlandse fiscus ook nog een helpende hand toe in de vorm van een ruling.

Hoge bovengrens

Voor de nieuwe rapportageverplichting voor multinationals houdt de Europese Commissie vast aan een grens van 750 miljoen euro groepsomzet. Dat zal neerkomen op circa 6500 multinationals. Alle grootbedrijven en mkb'ers die deze omzetgrens niet halen, hoeven geen inzage te geven in hun belastingdruk per land. De door de Commissie gegeven reden is dat ze de administratieve lasten niet wil verhogen voor ‘kleinere’ bedrijven (minder dan 750 miljoen euro groepsomzet). Het mkb wordt expliciet door de Commissie buiten beschouwing gelaten omdat mkb'ers ‘in het algemeen niet in staat zijn om winsten van de ene naar de andere jurisdictie te verplaatsen.’

Verbraak noemt het een onzin-argument. ‘De Panama Papers laten juist zien dat ook het mkb gebruik maakt van belastingparadijzen en daar heel gespecialiseerde bedrijven zoals dat Mossack Fonseca voor inschakelt.’ Hij doelt op de honderden Nederlandse bedrijven die gebruik hebben gemaakt van de offshore-diensten van de Panamese juridisch dienstverlener.

De hoge drempel van 750 miljoen vindt hij ongelukkig. ‘Door het zwakke voorstel ontspringt 85 tot 90 procent van de multinationals de rapportageverplichting.’

Voorgestelde reparaties

Verbraak adviseert om het voorstel te versterken door ervoor te zorgen dat het alle grote multinationals omvat. Verder wil hij dat ze niet alleen openheid geven over hun belastingafdracht in EU-landen en blacklisted landen, maar óók in ontwikkelingslanden. ‘De Panama Papers laten zien dat een huidige halfhartige aanpak van belastingontwijking simpelweg onvoldoende is.’