Heeft de fusie tussen Ahold, het moederbedrijf van Albert Heijn en het Belgische supermarktbedrijf Delhaize gevolgen voor leveranciers? Die vraag kun je beter niet aan de leveranciers zelf stellen. Een aantal van hen reageert helemaal niet. Anderen houden het kort, zoals directeur Rene Groen van koekfabrikant Peijnenburg: ‘We hebben een duidelijk principe dat we wel mét klanten praten, maar niet óver klanten’.

‘De fusie heeft voor ons geen gevolgen en de relatie met Albert Heijn is prima’

Groente- en fruitleverancier Bakker Barendrecht, de belangrijkste groente- en fruitleverancier van Albert Heijn, wil inhoudelijk wel reageren. Dat wil zeggen: na vier mailtjes en zeker zoveel telefoontjes. Het antwoord is bondig en komt op het volgende neer: ‘de fusie heeft voor ons geen gevolgen en de relatie met Albert Heijn is prima’.

Groter = meer macht

Cor Molenaar, retaildeskundige en hoogleraar bij de Erasmus Universiteit, kan zich die houding wel voorstellen. ‘Als je positie verslechtert, wil je dat niet zeggen. Is je onderhandelingspositie daarentegen sterk, dan maak je anderen liever ook niet wijzer dan ze al zijn.’

Maar dat de fusie slecht uitpakt voor leveranciers, is voor Molenaar evident. ‘Met de fusie neemt de onderhandelingsmacht van leveranciers af; ze hebben minder alternatieve plekken om hun producten aan te bieden en staan dus minder sterk in hun onderhandelingspositie’.

De onderhandelingsrelatie tussen supermarkten en hun leveranciers is al een tijd scheef. Nederland telt tienduizenden boeren die vervolgens grotendeels leveren aan slechts 50 tot 70 grote leveranciers. Die leveranciers zijn vervolgens grotendeels afhankelijk van welgeteld 5 inkooporganisaties van supermarkten.

De in juli 2016 afgeronde fusie tussen het Nederlandse Ahold en het Belgische Delhaize trekt de verhoudingen gewoon nog een beetje schever.

Machtsmisbruik

Ahold Delhaize zelf ontkent dat leveranciers het door de fusie lastiger hebben gekregen. ‘Albert Heijn en Delhaize in België verzorgen hun eigen inkoop’, en dat blijft ook zo, laat het bedrijf via e-mail weten. Alleen, zo schrijft het bedrijf iets verder: ‘De fusie was wel een natuurlijk moment om in gesprek te gaan met ongeveer 100 grote leveranciers van Ahold Delhaize in Nederland en België. In plaats van twee bedrijven met eigen afspraken met leveranciers zijn we nu namelijk één bedrijf.’

Leveranciers klaagden over oneerlijke handelspraktijken

Met harmoniseren bedoelt het bedrijf ook het gelijktrekken van ‘inkoopvoorwaarden waaronder prijs’. In totaal verwacht het Ahold Delhaize bovendien ongeveer een half miljard euro te besparen door deze harmonisatie. Dat leveranciers er niet door geraakt worden is onwaarschijnlijk.

Eind deze zomer klaagden leveranciers in zowel België als Nederland in elk geval over oneerlijke handelspraktijken. Zo zouden eerder afgesproken prijzen met terugwerkende kracht worden verlaagd. Dergelijke praktijken zijn in strijd met de in 2015 afgesproken Gedragscode Eerlijke Handelspraktijken die ook door Ahold Delhaize werd ondertekend. De FNLI, de Nederlandse brancheorganisatie van leveranciers, diende er destijds een klacht over in. De Gelderse CDA-gedeputeerde Jan Jacob van Dijk besloot destijds zelfs om Albert Heijn hierom te boycotten.

Protesteren? Onmogelijk

Nu lijkt het erop dat dergelijker protesten zinloos waren. De klacht van FNLI is in elk geval uitsluitend buiten de stuurgroep behandeld. ‘Het bleek namelijk dat de Gedragscode Eerlijke Handelspraktijken geen goed mechanisme heeft om welke klacht dan ook in behandeling te nemen, dus nu is er geen klacht meer’, vertelt FNLI-directeur Philip den Ouden. ‘We kijken nu of dat mechanisme om klachten te behandelen er alsnog kan komen. Meer kan ik er niet over zeggen; een broedende kip moet je niet storen.’

Voor zover protesteren zin had, ziet een betrokkene er vooral de nadelen van. ‘In België wordt beter samengewerkt en is de slagkracht groter. In België waren er protesten dat onze Nederlandse Conference-peren daar even in de supermarkt lagen. Het resultaat was dat hier de hele zomer Belgische Jonagold-appelen in de winkel lagen en onze peren daar uit de schappen verdwenen’.

Kern van het probleem

Daarmee raakt deze betrokkene, die absoluut anoniem wil blijven uit angst voor het voortbestaan zijn bedrijf, de kern van het probleem. De fusie tussen Ahold en Delhaize is slechts een schakeltje in een groter proces. Het echte probleem: terwijl de supermarktwereld zich steeds meer concentreert, is aan de leveringskant juist een proces van versnippering waarneembaar.

‘De toelevering van fruit is bijvoorbeeld aan het individualiseren,’ vertelt een betrokkene die alleen anoniem wil reageren. ‘Vroeger werd fruit vooral via gezamenlijke veilingen verkocht. Nu denkt een individuele teler: als ik direct aan de supermarkt lever ben ik de kosten van de veiling kwijt. Dat werkt even, maar op de lange termijn mis je slagkracht. Supermarkten krijgen zo de kans om telers tegen elkaar uit te spelen. Het is ironisch, want supermarkten gebruiken hun directe contact met de boer juist als blijk van maatschappelijke betrokkenheid.’

Hoewel deze versnippering lang niet overal opgaat, ziet ook FNLI-directeur Den Ouden dat ‘er een ontwikkeling gaande is naar meer differentiatie’. Die versnippering is de anonieme betrokkene een doorn in het oog. ‘Weet je wat voor een supermarkt de marge op appels nu is? 42 tot 55%! En dat inclusief allerlei zekerheden. Als bijvoorbeeld drie maanden later de kwaliteit toch tegen blijkt te vallen, wordt er door de supermarkt minder betaald.’ De financiële resultaten van fruitbedrijven weerspiegelen dit beeld: sinds 2010 maakte het gemiddelde bedrijf in de sector alleen in 2012 even winst (zie grafiek).

Droevige cijfers voor boeren

Het zijn dit soort droevige winstcijfers die CDA-gedeputeerde deden besluiten Albert Heijn te boycotten. ‘Ik heb besloten Albert Heijn te boycotten omdat daar vanwege de fusie direct aanleiding voor was, maar of zij erger zijn dan andere supermarkten weet ik helemaal niet’, aldus Van Dijk, die nog altijd weigert om naar Albert Heijn te gaan.

'Boycot AH gaat om aandacht voor een groter probleem'

‘Het gaat mij om aandacht voor een groter probleem. Twee problemen zijn het meest pregnant: 1. Supermarkten vragen geld aan producenten om een product in de schappen op te nemen. 2. Er wordt veel te laat betaald, soms pas na 120 dagen. We stellen als samenleving ondertussen – terecht – stevige eisen aan boeren rondom duurzaamheid en dierenwelzijn en we willen dat zij zorgdragen voor een mooi agrarisch landschap. Maar, dan moeten boeren hun investeringen daarin wel weer kunnen terugverdienen’, zegt hij.

‘Ik ken bijvoorbeeld een varkensboer in Ede die veel geïnvesteerd heeft in dierenwelzijn en milieu. Voor acht varkens per week krijgt hij nu een eerlijke prijs die evenredig is met zijn investeringen. Dat betekent dus dat hij voor de overige 192 varkens die die week naar de slacht gaan geen eerlijke prijs krijgt. Als dat zo doorgaat is die boer in twee, drie jaar failliet.’

Leveranciers moeten gaan fuseren

Volgens Van Dijk moeten veel agrarische sectoren zich (weer) beter gaan verenigen. ‘Opsplitsen van supermarkten kan niet en dus moet de primaire sector zich meer gaat verenigen. In sommige sectoren gebeurt dat al. Een goed voorbeeld is de sterk georganiseerde zuivelsector: FrieslandCampina heeft tenminste een stevige positie ten opzichte van de supermarkten.’ Ook retaildeskundige Cor Molenaar pleit voor een fusiegolf onder leveranciers. ‘Alleen daarmee kun je de machtsverhoudingen meer gelijk trekken.’ Molenaar ziet ook extra schaalvoordelen zoals meer efficiency van dit soort fusies. ‘En voor de overheid wordt het toezicht overzichtelijker.’

Ook volgens een adviesrapport aan de Europese Commissie van onder meer oud-minister Cees Veerman moet de primaire sector zich meer verenigen. Maar volgens diezelfde commissie zijn de Europese regels daarvoor te onduidelijk. Ook in de fruitwereld speelt dit probleem. Eind jaren negentig wilden The Greenery en Fruitmasters hun activiteiten nog samenvoegen, maar dat mocht niet van de mededingingsautoriteit. Ondertussen gingen fusies in de supermarktwereld wel gewoon door.

Zelfs Ahold Delhaize zegt, via een verwijzing naar een persbericht van brancheorganisatie Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), meer samenwerking in bijvoorbeeld productorganisaties toe te juichen. Dus eigenlijk staat niets een fusie- of samenwerkingsgolf onder toeleveranciers nog in de weg.