Weet jij of de grond in jouw straat, jouw buurt of bij een parkje in de buurt ernstig vervuild is? Is het antwoord op die vraag ‘nee’, dan is dat niet gek. Integendeel zelfs. Uit een inventarisatie van Follow the Money en LocalFocus blijkt dat slechts een kwart van de gemeenten en provincies, tien in totaal, deze informatie makkelijk vindbaar en up-to-date naar buiten brengt. En dat terwijl minstens 55 locaties een risico voor de gezondheid vormen. 

Deze spoedlocaties  zijn volgens de overheid ‘mogelijk risicovol voor mens en natuur, of er bestaat een risico op verdere verspreiding’. Deze plekken zijn bijvoorbeeld vervuild met kankerverwekkende stoffen, zoals zware metalen en asbest. Sommige verontreinigingen zijn zo lastig weg te krijgen dat de bevoegde overheden ze zelfs ‘eeuwigdurend’ in de gaten moeten houden.

‘Een dynamische lijst’

Omdat nog geen actueel landelijk overzicht bestaat van deze spoedlocaties, besloten LocalFocus en Follow the Money er zelf een op te stellen. Dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan. Na honderd dagen, vele mails en talloze telefoongesprekken is nog steeds niet alle info binnen om een volledige overzichtskaart te maken. 

Dat had heel simpel kunnen zijn. Bij Rijkswaterstaat ligt namelijk een landelijk overzicht van alle spoedlocaties. Die instantie had de data zo kunnen overhandigen. Maar dat mocht niet, aldus de betrokkene bij Rijkswaterstaat, want daar gingen de 12 verantwoordelijke provincies en 29 grote gemeenten afzonderlijk over. Zo was het afgesproken. Rijkswaterstaat: ‘Het is een dynamische lijst. Alleen de bevoegde overheden beschikken altijd over de meest recente informatie en zijn dus in staat daarover te communiceren met belanghebbenden.’

Er zat dus niets anders op dan ze alle 41 telefonisch en per e-mail langs te gaan. Een overzicht van hoe lang het duurde om die informatie te verzamelen per gemeente/provincie vind je hier. Daarbij wilden we niet alleen weten waar de spoedlocaties lagen, maar ook wat er inmiddels mee gebeurd was. Was de bodemvervuiling bijvoorbeeld opgeruimd, was er een laagje schone grond overheen gelegd of was er nog helemaal niets mee gebeurd?

Ook dat bleek lastig te achterhalen: voor 273 gevallen was de aangeleverde informatie onvoldoende om een gedegen risico-inschatting te kunnen maken. Van één partij krijgen we de gegevens zelfs helemaal niet: gemeente Tilburg. 

De gemeente geeft als reden dat van sommige locaties officieel nog niet beslist is of het wel een spoedlocatie is. Die zijn dus nog in behandeling. Om die reden en om het feit dat andere partijen erbij betrokken zijn, wordt de informatie niet vrijgegeven.

Wel werd duidelijk dat van de 1500 locaties in Nederland die in het verleden werden aangemerkt als ‘spoedlocatie’, er nog 401 niet aangepakt zijn. Zij vormen dus nog steeds een risico voor mens, natuur of vanwege verspreiding. Deze locaties heeft LocalFocus in kaart gebracht:

Beloofde transparantie 

Dat het zo lang duurt om alle gegevens te verzamelen, is opmerkelijk: alle provincies en gemeenten ondertekenden een convenant waarin ze transparantie over de spoedlocaties in hun regio beloven. Een eenduidig overzicht opstellen is ook iets ingewikkelder dan het op het eerste gezicht lijkt, zegt Hans Slenders, adviseur bodem en grondwater bij consultancybureau Arcadis: ‘In Nederland is ervoor gekozen om de bevoegdheden op het gebied van bodem regionaal of lokaal aan te wijzen. Zo ontstaat differentiatie in bodembeleid en is elke bevoegde overheid (provincie, gemeente) verantwoordelijk voor de aanpak en het overzicht van de eigen spoedlocaties. Dat maakt het verkrijgen van een totaaloverzicht iets ingewikkelder, ook omdat deze lijsten in beweging zijn en omdat de dynamiek per overheid kan variëren.’ 

Overigens garandeert zo’n overzicht niet per se daadkrachtig opruimen, benadrukt Slenders. ‘In Vlaanderen is het eenvoudiger om een totaaloverzicht te krijgen, omdat het bodembeleid sterk gecentraliseerd is bij de Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij. Daar is de aanpak van saneringslocaties minder ver. In vergelijking met het buitenland zijn we veel verder gevorderd met de aanpak van spoedlocaties.’ 

Publiek bekend, toch onduidelijk

Natuurlijk zijn er hier en daar wel kaarten te vinden waar de bodemvervuiling is aangemerkt, zoals die via bodemloket. Voor wie informatie over het eigen adres zoekt, is dat misschien voldoende, maar een algeheel overzicht ontbreekt.

Ook zijn de gegevens rond bodemvervuiling niet altijd eenvoudig te vinden. Zelfs als de vervuiling publiek bekend is, is niet altijd duidelijk of er met de vervuiling al iets gedaan werd, en wat dan precies. 

De datajournalisten van LocalFocus voerden een steekproef uit met vijf adressen uit de lijst spoedlocaties met risico voor de gezondheid. Daarbij bekeken ze hoeveel informatie online te vinden was en hoe gebruiksvriendelijk de informatie gepresenteerd was. Daarbij viel meteen op dat bij vier van de vijf adressen niet aangegeven stond dat er humaan risico is. Daarnaast was veel informatie opgeschreven in onbegrijpelijk jargon.